Parkinson

Question 1

algemeen parkinson

Answer 1

1. prevalentie
   - 1,2miljoen in europa
   - 3000 in belgie
   - 1-3/1000
   - verwachting van verdubbeling door vergrijzing
   - mannen > vrouwen met schaal 1,5:1
   - 5% jonger dan 40 bij diagnose
2. symptomen = TRAP
   - Tremor
   - Rigiditeit
   - Akinesie of bradykinesie = kernsymptoom bij 80%
   - Posturale instabiliteit
   - vele niet-motorische symptomen die al 10-15j vroeger optreden
3. kenmerken = differentiaal diagnose
   - unilateraal beginnen
   - traag verlopend
   - goede reactie op levodopa

Question 2

basale ganglia

Answer 2

normale functie
1. informatie van cortex
2. stratium = nu. caudatus & putamen
3. communicatie door dopamine van substantia nigra pars compacta
3. globus pallidus
5. informatie naar thalamus
5. informatie terug cortex
6. activeren van spieren

parkinson
- neuronale degeneratie
- eerste symptomen pas na 70-80%
- minder activering van thalamus & cortex
- brady & hypokinesie

Question 3

functie van basale ganglia

Answer 3

1. functie
   - controleren van automatische & intern gegenereerde bewegingen
   - automatische piloot van bewegen & DJ tussen verschillende soorten bewegingen
2. parkinson
   - meer afh van aandachtscontrole
   - minimale objecten vormen uitdagingen
   - dubbeltaken, doorgangen, kleine obstakels, …
3. ander functies
   - houdingstonus
   - leren & automatiseren

Question 4

progressief verloop van parkinson

Answer 4

1. infectie van darmen
2. omhoog reizen via n. vagus
3. medulla oblongata = craniale hersenen
   - bulbus olfactorius aangetast = geur
   - n. hypoglossus = obstipatie
   - stembanden
4. locus coeruleus = slaapstoornissen
5. substantia nigra = TRAP-symptomen
6. cortex
   - interactie met prikkels omgeving moeilijk
   - executieve functies & psychocognitie aangedaan

Question 5

oorzaken van parkinson

Answer 5

1. risicofactoren
   - pesticiden = landbouw gebieden
   - nicotine = minder risico
   - mutaties = 5-10%
2. microbioom
   - eigen micro-organismen = bacterien, virrussen & gisten
   - beschermen tegen ziekte verwekkers
   - ontregeling = hogere kans op neurodegeratieve aandoeningen
   –> ongekend

Question 6

bewegingsarmoede

Answer 6

= 80% van patiënten

1. soorten
   - bradykinesie = vertraagde beweging
   - hypokinesie = kleinere bewegingen
   - akinesie = onmogelijkheid van starten of stoppen
2. uitting
   - vooral axiaal
   - toename bij dubbeltaken & complexe situaties
   - fenestreren = kleinere passen -> freezing = volledig stilstaan
   –> kan leiden tot propulsie
   - schuifelende pasjes

Question 7

tremor & rigiditeit

Answer 7

1. tremor
   - rustremor van 5hz
   - toename bij stress & afname bij beweging
   - verbergen voor anderen = sociaal vermijdingsgedrag
   –> sociale impact > functionele impact
   - houdings en/of intentie tremor in latere stadia
2. rigiditeit
   - gemaskeerde rigiditeit = testen door dubbeltaak
   - automatische ontspanning van spieren verloren
   - vooral in flexoren & romp
   - lodenbuis = plotse toename of tandrag = flucturend

Question 8

posturale instabiliteit

Answer 8

1. vallen
   - 68% valt meer dan 1x per jaar
   - 2x zoveel als controle populatie
   - sommige vallen dagelijks
   - grote impact op patient & zorg
   –> valangst, mobiliteit, …
2. propulsie
   - kyfoscoliotische houding
   - achter eigen zwaartepunt lopen
   - patroon van stappen met grote & kleine passen
   - ontstaan van groot valrisico
3. retropulsie
   - achterwaarste verplaatsing van zwaartepunt
   - retropulsie test = plots aan shcouders trekken
   - terug in zetel vallen bij opstaan

Question 9

niet-motorische symptomen

Answer 9

1. algemeen
   - 10-15j voor eerste motorische symptomen
   - ontwetendheid van verband
   - meer beschaamd van stoornis
2. vroege symptomen
   - obstipatie
   - verlies van reukzin
   - episodes van depressie
   - verminderde REM
   - cogniteive stoornissen = geheugen & reactiesnelheid
3. latere symptomen = psycho-cognitief & affecties
   - impulsief & vergeet achtig
   - hallucinaties & sensibele stoornissen
   - autonome stoornissen = bloeddruk, zweten, incontintentie

Question 10

subtypes van parkinson

Answer 10

1. tremor-dominant
   - tragere ziekteprogressie
   - lager risico op depressie & gemoedsstoornissen
2. PIGD postural instability and gait deficiency
   - hoger risico op depressie & dementie
   - door valincidenten
3. diagnose jonger dan 50j
   - betere prognose voor evenwicht problemen = pas na 15j
   - vanaf vroeger kine = ziekte verloop kunnen tegengaan
   - vanaf vroeger medicatie = medicamenteuze fluctuaties & complicaties

Question 11

diagnose

Answer 11

1. vermoeden van TRAP symptomen
2. bevestiging klinische kenmerken
   - aanwezigheid van niet-motorische symptomen
   - unilateraal begin
   - chronisch & progressief ziektebeeld = langer dan 1j
3. positieve reactie op levodopa = echte diagnose
4. uitsluiting van andere cerbrale ziekte beelden
   - PET of SPECT van dopaminerge systeem
   - isotopen van dopamine antagonisten
   - comma vorm van putamen vertoont atrofie
   - uitsluiting van andere vb: tumor

Question 12

medicamenteuze therapie van parkinsonisme

Answer 12

1. dopamine spiegel
   - inname van voorlopers = levodopa of antagonisten = aanwezige dopamine verstreken
   - meestal beginnen met antagonisten
2. pilvorm
   - effect na een halfuur
   - peik na anderhalfuur
   - uitgewerkt na 3uur
   - heel slecht nabootsen van normale continue dopamine productie
3. duodopa
   - pomp in duodenum
   - continue stroom

Question 13

voor & nadelen van dopamine therapie

Answer 13

1. voordelen
   - verminderde TRAP symptomen
   - geen effect op posturale instabiliteit
2. nadelen
   - meer effect distaal terwijl ziekte vooral proximaal voordoet
   - gewenning
3. complicaties = na 5j
   - dyskinesiën
   - on-off-fenomeen bij landurig gebruik
   - vallen & posturale instabiliteit
   - dementie

Question 14

on-off fenomenen

Answer 14

DDS dopamine dysregulatie syndroom

1. fases van medicatie
   - honeymoon = eerste jaren met gunstig effect
   - wearing-off = lichte negatieve fluctuaties
   - on-off fenomeen = erg snelle & plotse veranderingen van immobiliteit & normale motorische functie
2. dyskinesieën of dystonieën
   - bij 50%
   - ongecontroleerde & choreatische bewegingen
   - lijd tot vermoeidheid & vermagering + pijn door overbelasting
   - als kine opmerken & dokter advieseren om medicatie te herzien

Question 15

chirurgische therapie van parkinson

Answer 15

1. stereotatische operatie technieken
   - elektrische stimulatoren = DBS deep brain stimulation op thalamus of globus pallidus zetten
   - trillingen & post-leasion effect
   - beter als medicatie
   - plaatsing begeleid door radiologische beelden
2. post-operatief afbouwen/stopzetten van medicatie
   - post-operatieve depressie
   - impulsiviteit
   - te hoog inschatten van mogelijkheden
   - gevaarlijkgedrag & verhoogd valrisico

Question 16

stadia volgen Hoehn & Yahir

Answer 16

1. stadium 1 = unilaterale tekenen van de ziekte
2. stadium 1.5 = unilaterale plus axiale tekenen van de ziekte
3. stadium 2 = bilaterale tekenen van de ziekte, zonder evenwichtsverlies
4. stadium 2.5 = lichte tekenen van bilaterale ziekte met herstel na retropulsie test
5. stadium 3 = lichte tot matige tekenen van bilaterale ziekte met posturale instabiliteit
   –> fysiek nog onafhankelijk
6. stadium 4 = ernstig beperkt maar nog in staat om te gaan en te staan
7. stadium 5 = rolstoelgebonden of bedlegerig zonder hulp

Question 17

algemeen vroege stadia van ziekte

Answer 17

1. algemeen
   - stadia I & II
   - vaak missen van diagnose maar minder door vooruitgang in beeldvorming
   - dd = angst, depressie of discreet cerebrovasculair accident
2. axiale motoriek
   - eerste aangetast
   - afname van 30% motoriek & mobiliteit
   - afname van romprotatie, armzwaai & draaien in bed
   - overbelasting van ledematen
3. tremor
   - 50%
   - onstaan in BL met korte opstoten
   - provoceren door dubbeltaken toe te voegen & tijdsdruk

Question 18

gelaat bij vroege ziekte

Answer 18

1. masker gelaat = bradykinesie van gelaat
   - unilateraal begin
   - meestal onnatuurlijk aangehouden glimlach
   - afname van knipperen
   - vaak verkeerd interpreteren als depressie ≈ hogere drempel voor sociaal contact
2. stem
   - heesheid & gebreuk aan resonantie
   - hypofonie = vlak stemgeluid met licht verhoogde toonhoogte & gedaald volume & intonatie
   - onregelmatig ritme & freezing

Question 19

houding & gangpatroon bij vroegere ziekte

Answer 19

1. houding
   - lichte flexie in gewrichten = kyfose met anteropositie
   –> propulsie neiging
   - beweging als blok
   - lateroflexie naar gezonde zijde
2. gangpatroon
   - gebrek armzwaai & romprotatie
   - verminderde paslengte & traager gaan
   - moeite met draaien
   - minder goed afrollen = schuifelen

Question 20

algemeen midden & latere stadia van ziekte

Answer 20

1. algemeen
   - classe III-V
   - hinder van ADL zaken
   - onafhankelijkheid wordt bedreigd
   - on-off fluctuaties
   - dyskinesiën
2. slikstoornissen
   - rigiditeit & bradykinesie van tong & sliksperen
   - dysfagie in latere fase
   - versterkt door sterke anteropositie van hoofd = antecollis

Question 21

freezing

Answer 21

1. bij gang = 30%
   - voorafgegaan door gestinatie = toename van stapfrequentie & afname van staplengte
   - 20% bij veranderen van houding
   - 15% bij naderen van beperkte ruimte/obstakel
   - 10% bij draaien
   - 50% bij combinatie van factoren
2. andere soorten = 11%
   - spraak = palialie met herhalen van eerste lettergreep
   - ogen = akinesie van m. levator palpabrae met gesloten ogen
   - bevriezen van arm bij schrijven & tanden poetsen
3. oorzaken
   - 1/2 bij langer dan 5j = lang ziekte verloop
   - vooral tijdens off-fenomeen = off-freezing

Question 22

houding & evenwicht van midden & latere ziekte

Answer 22

1. houding = reversibel
   - kyfoscoliose
   - camptocormia = minimaal 45° flexie van romp
   - antecollis = minimaal 45° flexie van nek die extensie verhinderd maar kan het wel isometrisch
   - Pisa-syndroom = lateroflexie van maximaal 10°
   –> meer dan 10° & rotatie = gefixeerde scoliose
   - pronatie & flexie van hand + flexie vingers & oppisitie duim
2. evenwicht
   - propulsie of retropulsie bij draaien ≈ freezing of gait
   - rigiditeit & bradykinesie = minder snelle reacties
   - cognitief = bij dubbel taken meer risico

Question 23

parkinsonismen

Answer 23

1. idiopathische ziekte van Parkinson
2. genetische ziekte van Parkinson
3. parkinson-plussyndromen kenmerken
   - snellere evolutie
   - geen invloed van medicatie
   - fietsen lukt niet
4. specifieke syndromen
   - MSA-P of MSA-C multiple systeem atrofie
   - PSP progressieve supranucleaire paralyse
   - CBD corticobasale degeneratie
   - DLB dementie met lewy bodies
5. secundaire parkinson
   - door medicatie
   - door toxines
   - door infacten = vasculair parkinsonisme

Question 24

MSA-P of MSA-C

Answer 24

1. multiple systeem atrofie
   - MSA-P = parkinson gelijkend
   - MSA-C = cerebellair gelijkend
2. symptomen
   - toegenomen OH
   - seksuelestoornissen
   - atactisch gangpartroon & vallen
   - atactische spraak

Question 25

PSP

Answer 25

= progressieve supranucleaire paralyse

1. prevalentie
   - mannen > vrouwe
   - 50+
2. symtomen
   - symetrisch
   - rigiditeit cervicaal
   - stemmings & gedragstoornissen
   - apathie & impulsiviteit
3. oogbewegingen
   - verticale > horizontale blikparese = niet naar onder kunnen kijken
   - achteruit vallen
   - eyelid-opening apraxrie = belfarospasmen
   - oogirritaties

Question 26

CBD

Answer 26

= corticobasale degeneratie

1. symptomen
   - assymetrische stijfheid & dystonie
   - apraxie
   - alien limb ≈ neglect
   - voosheid
   - myoclonus
2. cognitieve stoornissen
   - aandacht
   - taal
   - kennen

Question 27

DLB

Answer 27

= dementie met lewy bodies

1. motorische symptomen
   - minder opvallende TRAP
   - symmetrisch
2. andere symptomen
   - visuele > auditieve hallucinaties
   - gevoeligheid voor neuroleptica
   - depressie
3. slaapstoornissen
   - verminderd aandacht & executief functioneren
   - restlessness
   - fluctuaties in cognitief functionere
   - voorbijgaand bewustzijnsverlies
   - geheugenstoornissen later

Question 28

oorzaken secundaire parkinsonismen

Answer 28

1. door medicatie
   - 7+ neuroleptica
   - anti-emetica
   - meer rigiditeit & symmetrisch
2. door toxines
   - zink & lood
   - pesticides
   - koolstofmonoxide
   - cyanide & mangaan

Question 29

vasculair parkinsonisme

Answer 29

1. lower body parkinsonisme
   - minder respons op medicatie
   - sneller loopstoornissen
   - minder goede prognose
2. andere symptomen
   - spraakstoornissen
   - normale geur
   - meer mentale stoornissen

Question 30

evalutatie ziekte van parkinson

Answer 30

1. algemeen testen
   - meerdere testen nodig = verschillende punten in medicatie cyclus
   - betrouwbaar beeld van patiënt krijgen
2. zelfkennis
   - vaak goed gebewust van schommelingen in medicatie
   - niet gekend met ON OFF teminonologie
   - op VAS-schaal effect van medicatie laten aanduiden

Question 31

initiële evaluatie

Answer 31

1. intakevragenlijst parkinson
   - voor consultatie al laten invullen
   - snel zichtkrijgen = al meer doelgericht zoeken
   - inzicht op hulpvraag, klachten & ilness beliefs
2. PSK patiënt specifieke klachtenlijst
   - samen overlopen van activiteiten
   - ook stoornissen in functie
   - top 5 problemen opstellen
   - indicatief voor verdere testings

Question 32

evalutatie op stoornis niveau

Answer 32

1. MDS-UPDRS movement disorder society
   - test van klein halfuur
   - meestal enkel deel = afh van PSK
   - 4 delen
   - voordoet aan klinimetrische voorwaarden = validiteit & betrouwbaarheid
2. schaal van scoring
   - 0 = geen stoornis
   - 1 = lichte stoornis zonder invloed op functie
   - 2 = milde stoorins met invloed op geïsoleerde activiteiten
   - 3 = matige stoornis met invloed maar geen verhindering
   - 4 = ernstige stoornis = normaal funcitoneren niet meer mogelijk

Question 33

delen van MDS UPDRS schaal

Answer 33

1. deel I
   - non-motorische ADL-bevragingen vb: slaap & cognitie
   - IA door therapeut = extra uitleg nodig
   - IB door patiënt x partner
2. deel II
   - ADL-deel
   - door patiënt x partner
   - spreken, slikken & speekselovervloed
   - hobby’s
   - mobiliteit, stappen & freezing
3. deel III
   - motorische onderzoek
   - TRAP symptomen + spraak, expressie & mobiliteit
4. deel IV
   - motorische complicaties van off
   - duur, beperkingen, pijn, …

Question 34

testen van rigiditeit

Answer 34

1. axiale rigiditeit = eerst
   - vroegtijdig nekrigiditeit = flexie & rotatie
   - rotatie test = unilateraal begin
2. uitlokken
   - heterolateaal alternerende bewegingen
   - late stadia = moeilijk onderscheid van weke delen veranderingen
   –> door uitlokking onderscheid maken
3. Ashworth-scaal
   - 0 = niks voelen
   - 1 = voelen bij dubbeltaak
   -2 = licht voelen bij geen taak
   - 3 = duidelijk voelen
   - 4 = onmogelijk volledige ROM

Question 35

testen van bradykinesie

Answer 35

1. snelle tests = ook doen bij vermoeden van parkinson
   - repitieve distale bewegingen
   - 10sec volhouden
   - verminderderen van amplitude of snelheid
   - onregelmatige ritme = hasting (sneller) of akinesie
2. testen
   - vinger taps
   - hand openen & sluiten
   - pro-supinaties
   - tappen met tenen
   - heffen van been

Question 36

testen van posturale instabiliteit & tremor

Answer 36

1. posturale instabiliteit
   - RPT retropulsie test = afh van aantal stappen score
   - ook andere testen = opstaan, …
2. tremor
   - handen vastnemen aan polsen
   - vingers hangen vrij af
   - kijken naar geïsoleerde bewegingen van vingers
   - houdingstremor = been op positie houden
   - bewegingstremor = poiting test

Question 37

andere evalutaties op stoornis niveau

Answer 37

1. houdingsveranderingen
   - observatie van zij- & achter aanzicht
   - mobiliteit met goniometer
   - krachtest = manuele weerstand
   –> meestal geen afwijkingen
   - enkel afwijkinen bij dynamische testen = bradykinesie
2. cognitie
   - MMSE = hoger dan 24/30 is normaal
   - MOCA = hoger dan 26 is normaal
3. andere
   - cardiovasculair = HF, Astrand-test & 6MWT
   - valangst = FES fall efficacy scale of ABC activities balance confidence scale
   - dyskinesiën = modified dyskensia scale

Question 38

testen voor activiteits niveau

Answer 38

1. fijne motoriek
2. gaan
3. transfers
4. valrisico

Question 39

testen voor fijnemotoriek

Answer 39

1. nine hole pegboard test
   - test van grijpen
   - 9 pinnetjes plaatsen & terug leggen
   - enige betrouwbare test voor fijne motoriek bij parkinson
2. schrijven
   - willekeurige tekst schrijven
   - micrografie = verkleinen van letters
   - lussen van e & l verdwijnen
   - gladstrijken van m & n
   - freezing
   - ook testen door SOS systematische opsporing van schrijfmotorische problemen

Question 40

tests voor gaan 1

Answer 40

1. 10m gang test
   - 5m voor & 5m na = bekomen van 10m steady state
   - van eerste contact na eerste lijn tot eerste contact na 2e lijn
   - stappen tellen & tijd meten
   –> berekenen van gemiddelde snelheid, frequentie & paslengte
2. M-PAS modified parkinson activity scale
   - TUG-uitvoering = observatie van starten, stappen & korte bocht maken
   - nadien uitvoeren met dubbeltaken vb: glas water vasthouden & aftellen van 100 met sprongen van 3

Question 41

tests voor gaan 2

Answer 41

1. rapid turnstest
   - zo snel mogelijk 360° in beide richtingen draaien
   - geen FOG = herhalen met dubbeltaak
2. N-FOGQ new freezing of gait questionnaire
   - bevraging naar episodes van freezing
   - frequentie & duur van freezing
   - impact op dagelijkds functinoeren
3. 6MWT

Question 42

tests voor transfers

Answer 42

1. MPAS
   - deel 1 = staan uit zit & gaan zitten observeren
   - deel 2 = TUG
   - deel 3 = bedmobiliteit
2. bedmobiliteit MPAS
   - gaan liggen & bereiken confortabele eindpositie
   - omrollen op zij
   - terugkomen op rand van bed
3. FTSTS five times sit to stand test
   - zo snel mogelijk 5 keer STS
   - indicatie voor kracht & vlotheid
   - langer dan 16sec = verhoogd valrisico

Question 43

tests voor valrisico

Answer 43

1. push and release test
   - variant van RPT retropulsie test
   - schouderbladen tegen handen duwen
   - op willekeurig moment lossen
   - evenwichtsreactie op 0-4 beoordelen
2. andere tests
   - MPAS
   - BBS berg balance scale
   - FTSTS
   - MINI- BES Test of DGI dynamic gait index of FGA funcitonal gait assessment = 1 van de 3 testen
3. 3 simple clinical test = predicitie van valrisico
   - val in afgelopen jaar = 6x meer kans
   - freezing = 3x
   - gangsnelheid lager dan 1,1m/s = 2x

Question 44

evaluatie van participatie

Answer 44

1. algemeen
   - bij PSK al hulpvragen
   - informatie over ziekte = lotgenoten boek
2. PDQ-39 parkinson disease questionnaire
   - systematische evaluatie
   - mobiliteit
   - ADL
   - communicatie