Les 5 dyslexie Flashcards
Wanneer verscheen gesproken taal
300.000 jaar geleden
Waar viel de ontwikkeling van de gesproken taal mee samen?
De evolutie van de moderne homo sapiens
Wanneer ontstond geschreven taal
6000 jaar geleden
Neural recyclig hypothesis
Om geschreven woorden te herkennen rekruteren we hersengebieden die voor andere doeleinden zijn geevalueerd, en recyclen we deze hersengebieden
VWFA
Visual Word Form Area
Visual Word Form Area
Geevalueerd stuk brein met als doel objecten en gezichten te herkennen
verschillende orthografische systemen
Logografisch/ morfologisch
Syllabisch
Alfabetisch
Logografiek synoniem
Morfologisch
Morfologisch synoniem
Logografisch
Syllabisch
Bestaande uit een verzameling geschreven dekens die lettergrepen vertegenwoordigen waaruit woorden bestaan
Logografisch/ morfologisch
Voor elk woord, grafeem of begrip wordt een ander symbool gebruikt. Een logogram of logograaf is een geschreven karakter dat een woord of morgeem vertegenwoordigt, bv bij chinese karakters
Logogram/ logograaf
Geschreven karakter dat een woord of morfeem vertegenwoordigt
Alfabetisch
Voor elke klank wordt een teken uit het alfabet gebruikt
Waar hangt de prevalentie van dyslexie onder andere van af
Het type orthografische systeem
4 stappen van het herkennen van geschreven woorden
- Visuele verwerking
- Prelexische orthografische verwerking
- Lexische orthografische verwerking
- Semantische verwerking
Visuele verwerking bestaat uit
Saccades
Fixaties
Regressies
Optimal viewing position
Saccades
Een snelle oogbeweging die tot doel heeft een nieuw fixatiepunt te vinden. Tussen elke saccade maakt het oog fixaties, het moment wanneer je toegang hebt tot de betekenis
Fixatie
Het fixeren of focussen op een woord of letters. Als een woord minder vaak voorkomt in de taal zal men zich er langer op moeten fixeren
Regressies
Wanneer je tijdens het lezen niet zeker bent of je het goed begrepen hebt zal je teruggaan met je ogen en het reanalyseren
OVP
Optimal Viewing Point
Optimal viewing point
Het punt waat het oog zich het meest op fixeert, is iets meer naar links vanaf het midden
prelexische orthografische verwerking
Hoe het woord genalyseerd wordt, de tijd voordat men toegang heeft tot de betekenis van het woord. Het berust op de identificatie van (subgroepen van) letters ipv het hele woord
Nucleus bij cat
a, de meestal de klinker in het midden van de lettergreep
Onset bij cat
c, de klank of klanken die voor de nucleus komen
De coda bij cat
t, de klank of klanken die na de nucleus voorkomen
Rime bij cat
at, omvat de nucleus en de coda
Lexicale orthografische verwerking
Het moment dat het woord herkend wordt. Dit gebeurt top-down, zelfs wanneer de letters van de woorden door elkaar gehusseld zijn herkennen we woorden, zolang de eerste en de laatste letter maar op de goede plek staan. Voor mensen met dyslexie is dit lastiger
Semantische verwerking
Toegang hebben tot de betekenis van een woord, we lezen gemiddeld 150-250 woorden per minuut
Alfabetisch principe
Het idee dat letters de klanken van gesproken taal vertegenwoordigen. Dit vormt de basis voor lezen
Fenomen
Hoeveel verschillende klanken/ geluiden er zijn voor alle bestaande woorden. In het engels zijn er 44 geluiden
Grafeem
De directe connectie tussen de klank en de geschreven taal, dus hoe de klanken zijn geschreven. Een grafeem kan bestaan uit 1, 2, 3 of 4 letters
Eenvoudig grafeem
Klank bestaande uit 1 letter, a o i u
Complex grafeem
Klank bestaande uit meerdere letters, bv oe, au, sch
3 stadia van de normale leesontwikkeling
logografisch stadium
alfabetisch stadium
Orthografisch stadium
Logografisch stadium
Saillante visuele kenmerken. Niet in staat zijn om nieuwe woorden te lezen. Woorden worden een visueel beeld. Als een leraar verteld dat de letters hond als hond uitgesproken worden, en dit een hond is gaat de leerling deze uiteindelijk herkennen
Alfabetisch stadium
Het decoderen door de toepassing van grafeem tot foneem correspondentieregels. dit is bv als een leraar een woord uit elkaar haalt in hu oh nu de voor hond. Hierdoor leert de leerling hoe hij in staat is nieuwe woorden te leren en lezen
Orthografisch stadium
Directe herkennin g van woorden, zonder decodering
Waar hebben slechte lezers met name moeite mee
Voorbij het alfabetische stadium komen
Coltheart
Dual route model van lezen
Dual route model van lezen
Er zijn 2 manieren om te leren lezen
- Fonologische / non-lexicale route
- Lexicale route
Fonologische / non-lexicale route
Beginnende lezer. Nieuwe woorden en niet woorden. women lezen als womun en niet als wimun
Lexicale route
Expert lezer, bekende woorden, onregelmatige woorden. Woman lezen als wimun
2 traditionele benaderingen voor het onderwijzen van leren lezen
Hele woord methode
Fonische methode
Hele woord methode
Kijk en zeg. Het beeld laten zien en hierbij het woord tonen. Kids gaan dit associeren
Fonische methode
Letters leren associeren met klanken. De structuur van individuele letters wordt aangeleerd. Niet het hele woord, hierdoor erkennen kinderen losse letters en kunnen ze gemakkelijker alle woorden lezen
Welke onderwijsmethode heeft de beste resultaten
De fonische methode, omdat het mensen gevoeliger maakt voor de klankstructuur van de woorden
Dys-stoornissen
Verstoorde ontwikkeling, moeite hebben met iets
A-stoornissen
Functieverlies na hersentrauma
2 typen dyslexie
Ontwikkelingsdyslexie en verworven dyslecie
Ontwikkelingsdyslecie
Problemen met leren lezen tijdens de ontwikkeling. Er zijn problemen met het automatiseren van grafeem-foneem conversieregels (decoderen) en andersom bij het schrijven. Het heeft een neurologische oorsprong en wordt gekenmerkt door ernstige en aanhoudende problemen bij het verwerven van vloeiend en accuraat woordlezen en spellingsvaardigheden
Exclusiecriteria voor dyslexie
Als iemand geen blootstelling heeft gehad aan het leren lezen doordat hier in de kritieke periode geen mogelijkheid voor was, wordt je niet gediagnostiseert met dyslexie
Prevalentie dyslexie
7%, meer mannen dan vrouwen
Hoe erfelijk is dyslexie
40-60%
Orthografische diepte
De complexiteit (aantal letters per klank) en consistentie van de grafemen en fonemen
Diepe orthografieen
Moeilijk en niet-transparante orthografieen, een taal is niet transparant in het lezen en schrijven. Klasnken kunnen op meerdere manieren geschreven of gelezen worden, waardoor het lastiger is om het juiste te lezen of schrijven (bij Engels is dit 10%
Ondiepe orthografien
Makkelijke transparante orthografieen, een taal is transparant in het lezen en schrijven. Klanken kunnen maar op 1 manier geschreven en gelezen worden, waardoor het makkelijk is om het juiste te lezen of schrijven. bv italiaans, 2-3%
Voorbeeld complexiteit
Through, waar de ough samen maar 1 klank representeert
Voorbeeld weinig consistentie
Through (oe) though (oo) rough (af)
Voorbeeld transparantie
In het Frans spreek je oo, au, eau, ot, op allemaal uit als oo. Hierdoor is het niet transparant in schrijven (je schrijft het telkens anders op) maar wel in spreken (je spreekt het elke keer op eenzelfde manier uit)
Comorbiditeit dyslexie en dyscalculie
11-70%
Comorbiditeit tussen ADHD en dyslexie
20-50%
Comorbiditeit emotionele problemen en dyslexie
9-29%
Comorbiditeit austisme en dyslexie
11%
theorien voor de oorzaak van dyslexie
- Magnocellulaire theorie
- Cerebellaire theorie
- Fonologische theorie
Stein
Magnocellulaire theorie
Nicolson en Fawcett
Cerebellaire theorie
Snowling
Fonologische theorie
Szmalec
Er zijn verschillende geassocieerde stoornissen, deze zijn misschien de oorzaak voor dyslexie
Magnocellulaire theorie
De magnocellulaire neurale netwerken in het brein, die verantwoordelijk zijn voor het creeren van visuele en auditieve informatie zijn gebrekkig
Cerebellaire theorie
Bij dyslexie is er sprake van problemen met het cerebellum, waarin automatisatie een belangrijke rol speelt
Fonologische theorie
Mensen met dyslexie hebben problemen met het voelen van de fonologische structuur van taal en dus ook moeite om de link tussen dysfonologische structuur en een geschreven symbool te automatiseren. Deze theorie ontvangt de meeste steun. Je decodeert de fonologische structuur van taal tijdens het lezen of schrijven, maar als je hier niet gevoelig voor bent wordt het lastiger om te lezen
Share
Fonologische tekort hypothese
Fonologische tekort hypothese
Mensen met dyslexie hebben
- Verminderde toegang tot fonologische representaties
- Verminderd fonologisch geheugen
- Verminderd fonologisch bewustzijn
3 criteria voor het hebben van dyslexie
- De ernst van de moeilijkheden
- De persistentie en hardnekkigheid
- Exclusiviteit
De ernst van de moeilijkheden criteria
Het 16e percentiel, dit is 1 SD onder het gemiddelde
Met welke testen kun je de ernst van de moeilijkheden het beste testen volgens Tops?
- Woordspelling
- Woordlezen (hoeveel in 1 minuut)
- Inversies (zijn laks en skal hetzelfde maar dan omgedraaid?)
- Dyslexiekans
- Spoonerismen
- Tekstlezen
Spoonerismen
Er worden 2 woorden gegeven en je moet je de eerste letters van beide woorden omdraaien. Brown en Dune wordt Down en Brune
Hoe kan logopedie helpen bij dyslexie
Het kan het fonologische bewustzijn trainen door lees en spellingsoefeningen
Dyslexie vriendelijke kenmerken in de tekst verwerken
- Interletter spatie z o a l s d i t
- Interwoord spatie zoals dit
- Dyslexie lettertype
Leerstoornissen definitie
Een stoornis in 1 of meer van de basispsychologische processen die betrokken zijn bij taal (gesproken of geschreven) die zich uiten in moeilijkheden met luisteren, denken, spreken, schrijven, lezen, spellen of wiskundige berekeningen doen
RTI
Response to intervention
Response to intervention
Je geeft een kind eerst een interventie, voordat je ze een diagnose geeft. Je kijkt in hoeverre het kind reageert op een interventie. Als ze minder goed reageren hebben ze waarschijnlijk een leerstoornis
Fonologie
de geluiden van een taal en de regels om deze geluiden te combineren. de
Engelse taal heeft 42 basisgeluiden (= fonemen)
Grafemen
het aantal letters in het alfabet (26) deze kan je combineren om woorden te
maken, waarbij deze woorden een betekenis dragen
Morfologie
de informatie die woorden geven (voor- en achtervoegsels)
Syntax
de organisatie van woorden naar zinnen
Grammatica
Morfologie en syntax
het systeem van regels die een taal
organiseren. Deze regels helpen ook om betekenis te geven aan communicatie (= semantiek)
Pragmatiek
het gebruik van taal in een bepaalde context (in sociale situaties praat je niet door elkaar heen, maar wacht je op je beurt)
Receptieve taal
het begrijpen van de boodschappen die door anderen worden gestuurd
Expressieve taal
de productie van taal, boodschappen versturen i.p.v. ontvangen
Receptie 0-6 maanden
Reageren op geluiden, stil worden van een stem, geluid lokaliseren, herkennen van namen en woorden (doeidoei)
Expressie van 0-6 maanden
Huilen, brabbelen, lachen, vocaal
spelen, experimenteren met de
eigen stem
Receptie 6-12 maanden
Begrijpen van simpele uitdrukkingen,
luisteren naar simpele instructies, stoppen wanneer ze ‘nee’ horen, tillen hun armen op wanneer ze horen dat opgetild moeten worden
Expressie 6-12 maanden
Geluiden maken die in de
culturele taal horen, combineren
van geluiden, nadoen van
geluiden die volwassenen maken,
eerste woordjes zeggen
Receptie 12-18 maanden
Uitvoeren van twee opeenvolgende
instructies, begrijpen van nieuwe woorden, luisteren naar kinderliedjes
Expressie 12-18 maanden
Tien woorden gebruiken, objecten
bij hun naam noemen, geluiden
combineren zodat het op een zin
lijkt
Receptie 18-24 maanden
Herkennen van veel geluiden, begrijpen van actiewoorden (laat eens zien)
Expressie 18-24 maanden
Korte zinnen en
voornaamwoorden gebruiken (hij,
zij), napraten van het laatste
woord van een rijmpje
Receptie 24-36 maanden
Volgt makkelijke instructies op (schoenen
aan), kunnen nu drie verbale instructies
volgen die tegelijkertijd worden gegeven
Expressie 24-36 maanden
Bezittelijke & zelfstandige
naamwoord-combinaties (mama’s
jas), 90% van de communicatie
wordt begrepen door de ouders
Receptie 36-39 maanden
Verhoogd begrip van boodschappen van andere mensen en de sociale context
Expressie 36-39 maanden
Gebruik van complexere taalvormen, conjuncties en hulpwerkwoorden
Speech sound disorder
kinderen kunnen geen dialect-gerelateerde spreekgeluiden maken. Ze
hebben moeite met articuleren en ontwikkelen zich langzamer. Dit komt niet door neurologische, fysieke of gehoorproblemen de productie van spraak vereist controle van de lippen, de tong en de kaken om de adem en stemklank te coördineren. Kinderen met SSD hebben dus moeite met de
fonologie
Prevalentie SSd en taalstoornis
3-7%, vaker bij jongens dan bij meisjes
SSD
Speech Sound Disorder
Taalstoornis
moeilijkheden bij het verwerven of gebruiken van taal als gevolg van beperkingen in het begrijpen of produceren van de woordenschat, zinnen en spreken het gaat zowel om expressieve als receptieve taal
2 typen taalproblemen
Expressieve en receptieve problemen
Expressieve taalproblemen
problemen in de productie van taal m.b.t. woordenschat, grammatica
en andere taal output, kinderen hebben gelimiteerde spraak en praten in korte, simpele zinnen. Deze kinderen begrijpen de taal wel goed en kunnen goed reageren op de communicatie van anderen
Receptieve taalproblemen
problemen met het begrijpen van de communicatie van anderen
(woorden, zinnen, betekenis van woorden, verleden tijd). Deze kinderen kunnen doof lijken omdat ze niet op de juiste manier reageren
Rond welke leeftijd beginnen taalstoornissen
3-4 jaar
3 cognitieve beperkingen die horen bij taalstoornissen
Informatieverwerking
Auditieve verwerking
Verbale korte termijn geheugen en werkgeheugen
3 soorten leerstoornissen
- Leesstoornis (dyslexie)
- Geschreven expressie stoornissen (dysgrafie)
- Rekenstoornissen (dyscalculie
Geschreven expressie stoornis synoniem
Dysgrafie
Mathew effect
de toenemende kloof tussen sterke en zwakke lezers die in de loop van de tijd
ontstaat, sociale klasse en gedragsproblemen zijn hierbij de grootste predictoren (omdat ze
minder oefenen)
Dysgrafie
kinderen zitten urenlang achter hun huiswerk, maar wat ze opschrijven klopt niet omdat er veel taalfouten in zitten. Er is een onderscheid tussen problemen met transcriptie en tekst-generatie
transcriptie problemen bij dysgrafie
het proces waarbij je je ideeën naar geschreven tekst omzet, problemen met het handschrift en spelling staan centraal. Een goed handschrift vereist namelijk motorische vaardigheden en je moet een goed lange termijn geheugen hebben
Tekst generatie problemen bij dysgrafie
de creatie van betekenis in geschreven vorm. een kind moet de
woorden, zinsstructuur en informatie uit het lange termijn geheugen halen. Je hebt een doel voor wat je op wil schrijven, en in dit proces kan ook hinder voorkomen
Welk deel heeft een bepaalde vorm van een schrijfstoornis
6-10%
Waar zijn taal en leerproblemen biologisch gezien mee gerelateerd?
Hersenverlamming, epilepsie, zenuwstelselinfectie, hoofdletsel, prenataal alcoholgebruik, een laag geboortegewicht en neurologische achterstanden
Neurologie en taal en leerproblemen
- Het cerebellum is betrokken bij visuele en gehoorprocessen, wat een rol speelt bij perceptuele verwerking
- De linkerhemisfeer van de temporaalkwab is bij normale mensen groter dan de rechterhemisfeer, maar bij mensen met leer-of taalstoornissen is het symmetrisch
3 interventie benaderingen voor leerstoornissen van de vorige eeuw
- Medische interventies
- Psycho educatie interventies
- Gedragsmodel interventies
Medische interventies leerstoornissen
Gaan ervanuit dat leerstoornissen komen door biologische pathologie. Er is weinig bewijs voor deze stroming
Psychoeducatie interventies voor leerstoornissen
Er is sprake van visuele en cognitieve onderliggende beperkingen. Training (hand oog coordinatie of taallessen) kunnen hierbij helpen. Hier is wel bewijs voor gevonden
Gedragsmodel interventies voor leerstoornissen
Zegt niks over onderliggende organische pathologie, maar gaat uit van leerprincipes (modelling)
IEP
Individueel Educatie Plan
Individueel Educatie Plan
Een vorm van speciale educatie die specifiek is voor een kind. Het gaat hierbij om het huidige functioneren, toekomstdoelen en transities
Alexia
Leesproblemen die later ontstaan door bv hersenschade
Engelse taal
44 fonemen, 1000 grafemen, een hele diepe taal dus veel dyslexie
Franse taal
36 fonemen voor 100 grafemen. Medium diepe taal, beetje dyslexie
Spaanse taal
32 fonemen voor 50 grafemen, hele ondiepe taal dus weinig dyslexie
