Kafli 8 - set Flashcards
Hvað er setberg ?
Harðnað set
Hvernig myndast setberg ?
Set þjappast saman með tímanum og myndar fast setberg
Dæmi um setberg
Kalksteinn ( skeljar )
Sandsteinn
Hvað eru set ?
Laus jarðlög sem þekja berggrunninn
Hvernig myndast set ?
Hafa myndast við veðrun á staðnum eða borist með vindum, vatni eða hrauni
Dæmi um set
Sandur
Skeljar
Steinar
Eftir hverju er set flokkað ?
Eftir myndunarhætti
Í hvaða þrjá flokka er set flokkað ?
Molaberg
Efnaset
Lífrænt set
Hvað er molaberg ?
Setberg sem gert er úr bergmylsnu
Eftir hverju er molaberg aðallega flokkað ?
Kornastærð
Hvað þýðir ef korn eru vel aðgreind ?
Flest korn af sömu stærð
Hvað þýðir ef korn eru illa aðgreind ?
Breytileg kornastærð
Hvað hefur áhrif á stærð og lögun korna ?
Flutningur
Hvar myndast hvarfleir ?
Í jökullónum
Hvað kallast sumarlag + vetrarlag ? ( hvarfleir )
Hvörf
Hvort er grófara lag á sumrin eða á veturnar ( hvarfleir ) ?
Sumrin
Hvernig lagskipting er í hvarfleir ?
Lárétt
Hvað er hvarfleir oftast ?
Silt eða leir
Hvað er löss ?
Fínkorna ( silt ) ólagskipt set sem borið er áfram með vindi
Hvernig eru lögin hjá löss ?
Þykk
Hvað er gott að rækta í löss ?
Hrísgrjón
Hver er lagskiptingin í löss ?
Er ólagskipt
Hvað er efnaset ?
Útfelling uppleystra efna í sjó, vötnum, jarðvegi og við hveri
Er efnaset lífrænt eða ólífrænt ?
Ólífrænt
Af hverju er lítið af efnaseti á Íslandi ?
Vegna lágs lofthita
Dæmi um efnaset ?
Mýrarauði
Steinsalt
Hverabrúður
Breinnisteinn / gifs
Mýrarauði
Sest til í járnmenguðu vatni í mýri
Steinsalt
Fellur út í sjó ( hröð uppgufun )
Hverabrúður
Myndast við vatnshveri
Breinnisteins / gifs
Myndast við leir- og gufuhveri
Úr hverju er lífrænt set ?
Úr leifum planta og dýra sem falla til botns í vötnum, sjó og jafnvel í mýrum
Af hverju rotna lífræn set ekki ?
Vatnið ver það fyrir rotnun
Dæmi um lífrænt set
Kísilgúr
Kalksteinn
Kol
Hvað er kísilgúr ?
Lífræn setlaga myndun í stöðuvatni
Hver er uppistaða kísilgúrs ?
Kísilþörungar
Hvað er þykkt lag af kísilþörungum í Mývatni ?
5 - 10 m
Úr hverju er kalksteinn ?
Setberg gert úr leifum forna sjávardýra
Hvar eru kolalög oft ?
Á milli annarra setlaga og svarar hvert lag til mýrarinnar
Hvar myndast kol EKKI ?
Í sjó
Við hvað myndast kol ?
Kolnun
Hvað er kolnum ?
Efnafræðileg ummyndun mós í kol vegna þrýstings og hita
Hvað eykst við kólnun ?
Hlutfall kolefnis
Hvað er mór ?
60 % kolefni
Myndast við ummyndun plöntuleifa í mýrum eða stöðuvötnum
Engin rotnun því það er ekkert vatn
Frá hvaða tímabili finnst mór ?
Frá jarðlögum nútímans
Hvað er brúnkol ?
70 % kolefni
Brúnleit og laus í sér
Frá hvaða tímabili finnst brúnkol ?
Tertíer
Hvað er surtarbrandur ?
Íslenskt afbrigði af brúnkolum
70 % kolefni
Þunn lög því gos voru svo oft að upphleðslan er lítil
Hvar finnst surtarbrandur ?
Í blágrýtimsunduninni
Hvað eru steinkol ?
Innihalda 80 % kolefni
Svört og gljáandi
Hvað er olía ?
Er af lífrænum uppruna, svif og leifar sjávardýra
Hvernig myndast olía ?
Lífverur deyja og falla til botns í sjó
Hluti leifanna lokast í leirkenndu seti
Setlögin sökkva dýpra með tímanum og á milljónum árum verða efnin fyrir miklum hita og þrýstingi og breytast í olíu og gas
Holrýmin í stein minkar með auknum þrýstingi frá ofanáliggjandi jarðlagastafla þannig að olían leitar í sætrra holrými, t.d. sandstein eða kalkstein
Gasið og olían leitar upp á yfirborð eða lokast inni og myndast olíulind, t.d. undir amndhverfum, við misgengi eða mislægi
Í hvað skiptist jarðvegurinn ?
Yfirborðslag
Miðlag
Efstiu hluti berggrunns
Hvað er yfirborðslag ?
Gróðurmold
MIkið af húmus
10 - 20 cm þykk
Hvað er miðlag ?
Samanstendur af útksoluðum efnun úr yfirborðslaginu
Oft ungur og rauðlegur
Myndast stundum síðast
Hvað er efsti hltui berggrunns
Er aðeins byrjaður að ummyndast
Hvað eru frostverkanir ?
Eru breytingar sem forst og þíða valda á jarðvegi
Dæmi um frostverkanir ?
Holklaki Þúfur Melatíglar Sífreri Jarðskrið