Kafli 3 - eldstöðvar

Question 1

Atlanthafshryggurinn

Answer 1

Stöðug eldvirkni
Plötur færast í sundur, gliðnun
Flekaskil

Question 2

Hvað er möttulstrókur ?

Answer 2

Afmarkað uppstreymi heits möttulefnsis ( vegna gislavirkni) til ytri jarðlaga

Question 3

Er eldvirkni hjá möttulstrók ?

Answer 3

Já

Question 4

Hvað gera möttulstrókar ?

Answer 4

Stýra hreyfingu í möttlinum (flekamót og flekaskil)

Question 5

Hvað gerist ef möttulstrókur hættir ?

Answer 5

Landið fyrir ofan mun sökkva

Question 6

Dæmi um heitan reit

Answer 6

Island, Hawaii og Yellowstone

Question 7

Hvað er heitur reitur ?

Answer 7

Staður yfir möttulstrókar sem talið er að kvika djúpt í möttli streymi upp undir jarðskorpuna

Question 8

Af hverju er aukin eldvirkni á heitum reitum ?

Answer 8

Vegna undirliggjandi möttulstróks

Question 9

Hver eru gosbeltin á íslandi ?

Answer 9

Þverbrotabelti
Gosbelti
Rekbelti

Question 10

Hvað gerist á þverbrotabeltinu ?

Answer 10

Flekar fara í sitthvora áttina

Question 11

Hvað gerist á gosbeltinu ?

Answer 11

Gýs (eldgos)

Question 12

Hvað gerist á rekbeltinu ?

Answer 12

Flekaskil. Alltaf líka gosbelti

Question 13

Vestra gosbeltið

Answer 13

Reykjanestá að Langjökli

Question 14

Eystra gosbeltið

Answer 14

Vestmannaeyjar að Melrakkasléttu

Question 15

Hvernig myndast sprungusveimar ?

Answer 15

Þegar jarðskorpan fyrir ofan brotnar og þyrpginar af gossprungum og misgengjum myndast. Geta síðan myndað sjálfstæð eldstöðvakerfi

Question 16

Hvernig gýs þegar eldstöðvar eru ekki með kvikuhólf ?

Answer 16

Kvika myndast í möttlinum, fer í sprungu og gýs þar. Þegar það gerist oft á sama stað myndast kvikuhólf

Question 17

Hvað getur gerst við basíska kviku í kvikuhólfi ?

Answer 17

Getur breyst í súra

Question 18

Hvað getur valdið því að basísk kvika breytist í súra ?

Answer 18

Algengast er að þungar járnsteindir (t.d. ólivín) sökkva og kísilríkari síga upp. Súru steindirnar safnast fyrir efst í kvikuhólfinu.

Kvikan bræðir vegg og þak kvikuhólfs sem er æúr s´úru bergi. Það eykur magn kísilríkra efna

Question 19

Hvað er eldstöðvakerfi ?

Answer 19

Fullt af sprungum (sprungusveimum) og eldstöðvum sem eru á sama svæði og hafa efnafræðilega skylda kviku

Question 20

Í hvaða flokka er íslenskum eldstöðvum skipt í ?

Answer 20

Basalteldstöðvar

Megineldtöðvar

Question 21

Basalt eldstöðvar ?

Answer 21

Basísk gosefni
Kemur upp í sprungum (sprungusveimum)
Ekkert kvikuhólf
Aðeins eitt gos en getur staðið yfir mjög lengi
Getur sprungið ef kemst í snertingu við vant
Mikil gasmengun
Flestar basalt eldstöðvar á sprungum og því með aflangt gosop

Question 22

Hvernig hraun myndast við þunnfljótandi kviku (basalt eldstöðvar) ?

Answer 22

Helluhraun

Question 23

Hvernig hraun myndast við þykka kviku (basalt eldstöðvar) ?

Answer 23

Apalhraun

Question 24

Aflangt gosop ?

Answer 24

Gýs á allri sprung

Question 25

Kringlótt gosop ?

Answer 25

Gýs á afmörkuðum stað í sprungunni

Question 26

Hvað getur haft áhrif á hegðun gos (basalt eldstöðvar) ?

Answer 26

Seig kvika og snerting við vatn

Question 27

Í hvaða flokka skiptast basalteldstöðvar ?

Answer 27

Hraungos Blandgos Sprengigos

Question 28

Hvað kemur upp í hraungosi ?

Answer 28

Braun

Question 29

Eldborg

Answer 29

Basalt eldstöð Hraungos Myndast í stuttu basísku gosi (vikur - m anuðir) Kringlótt gosop Reglulegur og brattur gígur myndaður úr örþunnum hraunskánum þegar kvikan slettist upp úr gígnum Dæmi : Eldborg í Hnappadal

Question 30

Dæmi um eldborg

Answer 30

Eldborg í Hnappadal

Question 31

Dyngja

Answer 31

Basalt eldstöð Hraungos Myndast í löngu basísku gosi Kringlótt gosop Flatir hraunskildir úr þunnum hraunlögum 8 meðalhalli Myndast mörg lög af helluhrauni = beltuð hraun Myndast undir sjó en er svo sótr að eytthvað nær yfir sjávarmál Dæmi : Trölladyngja, Skjaldbreiður og Mauna Loa á Hawaii

Question 32

Dæmi um dyngju

Answer 32

Trölladyngja Skjaldbreiður Mauna Loa á Hawaii

Question 33

Hvað myndast blandgosi ?

Answer 33

Hraun og gjóska | Hraunið verður að apalhrauni

Question 34

Hvernig er kvikan í blandgosi ?

Answer 34

Seig basísk

Question 35

Hvað gerist í blandgosum þegar gas sleppur úr kvikunni ?

Answer 35

Veldur kvikustrókavirkni, smá spreningum

Question 36

Gjall- og klepragígar

Answer 36

Basalt eldstöð Blandgos Myndast á kringlóttu gosoip Basísk kvika Klepragígar = kvikan ekki storknuð áður en hún lendir á gígnum Gjallgígar = kvikan storknuð þegar hún eldnri á gígnum DÆmi : Búðaklettur, Þríhnúkagígur og Kerið

Question 37

Dæmi um gjall- og klepragíga

Answer 37

Búðaklettur Þríhnúkagígur Kerið

Question 38

Gjall- og klepragígaröð

Answer 38

Basalt eldstöð Blandgos Aflangt gosop á sprungu Basísk kvika Dæmi : Lakagígar

Question 39

Dæmi um gjall- og klepragígaröð

Answer 39

Lakagígar

Question 40

Bólstrabergshryggur

Answer 40

Basalt eldstöð Blandgos Gos undir jökli eða neðansjávar Lítið gos Á sprungu 1 Dæmi : Sígalda

Question 41

Móbergshryggur

Answer 41

Basalt eldstöð Blandgos Gos undir jökli eða neðansjávar Stórt gos Á sprungu 1 - 2 Dæmi : Sveifluháls

Question 42

Dæmi um bólstrabergshrygg

Answer 42

Sígalda

Question 43

Dæmi um móbergshrygg

Answer 43

Sveifluháls

Question 44

Móbergskeila

Answer 44

Basalt eldstöð Blandgos Gos undir jökli eða neðansjávar Lítið gos Á kringlóttu gosopi 1 - 2 Dæmi : Keilir

Question 45

Dæmi um móbergskeilu

Answer 45

Keilir

Question 46

Móbergsstapi

Answer 46

Basalt eldstöð Blandgos Gos undir jökli eða neðansjávar Stórt gos Á kringlóttu gosopi 1 - 2 - 3 Dæmi : Herðubreið, Surtssey og langflest búrfell

Question 47

Dæmi um móbergsstapa

Answer 47

Herðubreið Surtssey (undir sjó) Langflest búrfell

Question 48

Hvað segir til um lágmarkþykkt jökuls ?

Answer 48

Móbergshryggur Bólstrabergshryggur Móbergskeila

Question 49

Hvað segir til um hámarksþykkt jökuls ?

Answer 49

Móbergsstapi

Question 50

Hvað kemur upp við sprengigos ?

Answer 50

Gjóska og lofttegundir

Question 51

Hvenær verður sprengigos ?

Answer 51

Þegar vatn á greiða leið að kviku

Question 52

Hvað gerist ef vatn hættir að renna í sprengigosum ?

Answer 52

Getur breyst í hraun og blandgos

Question 53

Öskugígur

Answer 53

Basalt eldstöð Sprengigos ``` Kraftlítið gos Kringlótt gosop Askan fer sitka 10 m í burtu Gígurinn er úr ösku Eldstöðvarnar myndast þegar basísk kvika snertir vatn og gufusprening verður í gosrás ``` Dæmi : Hverfjall

Question 54

Dæmi um öskugíg

Answer 54

Hverfjall

Question 55

Öskugígaraðir

Answer 55

Basalt eldstöð Sprengigos Sprengigos á sprungu Dæmi : Vatnaöldur

Question 56

Dæmi um öskugígaröð

Answer 56

Vatnaöldur

Question 57

Sprengigígar

Answer 57

Basalt eldstöð Sprengigos ``` Gufusprengingar en engin gjóska Engin gígur heldur hola í jrððinni Myndast við gos á kringlóttu gosopi Gígarnir eru djúðir, ná niður fyrir grunnvatnsfl0t og fyllast af vatni Getur myndast stöðuvatn ``` Dæmi : Grænavatn í Krísuvík

Question 58

Dæmi um sprengigíg

Answer 58

Grænavatn í Krísuvík

Question 59

Sprengigígaröð

Answer 59

Basalt eldstöð Sprengigos Myndast við gos á sprungu Dæmi : Veiðivötn

Question 60

Dæmi um sprengigígaröð

Answer 60

Veiðivötn

Question 61

Hvað finnast mörg eldstöðvakerfi á gosbeltum á íslandi ?

Answer 61

25

Question 62

Hafa megineldstöðvar kvikuhólf ?

Answer 62

Tengdar kvikuhólfum

Question 63

Hvernig myndast meginelstöðvar

Answer 63

Hlaðast upp á miðjum sprungusveim

Question 64

Hvað breytast basalteldstöðvar í ?

Answer 64

Megineldstöðvar

Question 65

Hvað geta megineldstöðvar orðið gamlar ?

Answer 65

1 - 1,5 milljón ára

Question 66

Hvað eru megineldstöðvar oft mörg eldfjöll ?

Answer 66

Oftast eitt stórt

Question 67

Hvernig eru meginelstöðvar lagaskiptar ?

Answer 67

Hraun og gjóska

Question 68

Hvað myndast í kringum megineldstöðvar ?

Answer 68

Háhitasvæði

Question 69

Hvað myndast þegar megineldstöðvar springa ?

Answer 69

Öskjur