Kafli 1 - Steindir

Question 1

Hvað eru steindir ?

Answer 1

Eru kristallað frumefni eða efnasamband

Question 2

Úr hverju eru bergmolar og steinar ?

Answer 2

Eru myndaðir úr steindum

Question 3

Have gera steindir við berg (útlitslega) ?

Answer 3

Stýra útliti þess

Question 4

Af hverju eru steindir mikilvægar ?

Answer 4

Þær eru undirstaða alls bergs

Question 5

Hvernig finnast steindir í náttúrunni ?

Answer 5

Finnast sjálfstætt, ekki hægt að mynda þær á tilraunastofu

Question 6

Eru steindir ólífrænar eða lífrænar ?

Answer 6

Eru ólífrænar, nema steindin raf

Question 7

Hvað eru þekkar margar steindir ?

Answer 7

4600

Question 8

Hvar eru flestar steindir ?

Answer 8

Í jarðskorpunni

Question 9

Hversu margar steindir mynda 95 % af jarðskorpunni ?

Answer 9

20

Question 10

Úr hverju eru meginlönd ?

Answer 10

Að mestu úr setbergi

Question 11

Úr hverju er Ísland að mestu ?

Answer 11

Úr storkubergi

Question 12

Getur efnasamsetning verið sú sama en kristöllin önnur ?

Answer 12

Já

Question 13

Litlar steindir myndast hvar ?

Answer 13

Myndast í eldgosum

Question 14

Stórar steindir myndast hvar ?

Answer 14

Myndast ofan í jörðinni

Question 15

Hvenær myndast steindir ?

Answer 15

Þegar kvika byrjar að kólna og jónir tengjast

Question 16

Hver eru ytri einkenni steinda ?

Answer 16

Lögun og kleyfni = lögun bergmolans
Litur = striklitur (duftlitur) á hvítri postulínsplötu segir til um sannan lit
Gljái = hvernig ljós endurkastast
Harka = styrkleiki á milli atóma. Því sterkari sem tengingin er því harðari er steindin
Eðlismassi = þyngd bergmolans

Sýra = sumar steindir freyða við snertingu sýru
Segulmögnun = sumar steindir innihalda járn sem hefur áhrif á áttavita

Question 17

Hvernig eldgos er við súrt berg ?

Answer 17

Stórt eldgos

Question 18

Hvernig eldgos er við basískt berg ?

Answer 18

Lítið eldgos

Question 19

Í hvað breytist stundum basískt berg í ?

Answer 19

Getur breyst í súrt berg

Question 20

Hvað gerist þegar kvika storknar ?

Answer 20

Atómin raða sér saman upp í kristalgrind og mynda frumsteindir (seinna holufyllingar)

Question 21

Hver er algengasta frumsteindin ?

Answer 21

Siliköt

Question 22

Hvernig myndast holufyllingar ?

Answer 22

Myndast þegar frumsteindir leysast upp í heitu vatnu. Vatnið inniheldur fullt af frumefnum sem raða sér saman og mynda holufyllingar. Eru vanalega með fallegri kristallsbyggingu en frumsteindir

Question 23

Í hvaða flokka skiptast frumsteindir ?

Answer 23

Siliköt og oxíð

Question 24

Í hvaða flokka skiptast siliköt (frumsteindir) ?

Answer 24

Ólivín
Pýroxen
Plagíóklas
Ortóklas
Kvars
Glimmer

Question 25

Í hvaða flokka skiptast oxíð (frumsteindir) ?

Answer 25

Seguljárnsteinn

Question 26

Ólivín

Answer 26

``` Frumsteind Siliköt Grænn á litinn Algengt í úthafsskorpunni Algengt í basísku storkubergi Alengt sem dílar í íslensku basalti - Reykjavíkurgrágrýtinu, Búðahrauni og Búrfellshrauni ```

Question 27

Pýróxen

Answer 27

``` Frumsteind Siliköt Er gulgrænn yfir í svart Algengt í basísku bergi Agent sem dílar í hraunum á Snæfellsnesi Dæmi um það er agít sem er algengt í basalti ```

Question 28

Plagíóklas

Answer 28

``` Frumsteind Siliköt Er litlaust, hvítt og ljósgrátt Algengt í basísku og súru storkubergi Algengt sem dílar í basalti - Þjórsárshrauni Mynda ásamt pýroxen 80 % basalts ```

Question 29

Ortóklas

Answer 29

Frumsteind Siliköt Ljósrauður og grænn Algengt í súru berg

Question 30

Kvars

Answer 30

Frumsteind Siliköt Glært eða gráleitt Er úr kísil og súrefni Getur líka verið holufylling Algengt í súru storkubergi (til dæmis graníti) Veðrast mjög hægt og breytist í ljósan förusand eða sandstein

Question 31

Glimmer

Answer 31

``` Frumsteind Siliköt Finnst í súru berg Myndar næfurþunnar sveigjanlegar þynnur Skiptist í múskóvít og bíótít ```

Question 32

Múskóvít

Answer 32

Frumsteind Siliköt Glimmer Ljóst, nær litlaust

Question 33

Bítótít

Answer 33

``` Frumsteind Siliköt Glimmer Svart Helsta frumsteindin í graníti (súrt) ```

Question 34

Seguljárnsteinn

Answer 34

``` Frumsteind Oxíð Svartur Járnmagn er 70 % Fjórða algengasta steindin í basalti Kristallar mjög smáir og sjást ekki með berum augum ```

Question 35

Í hvaða flokka skiptast holufyllingar ?

Answer 35

``` Kvarssteindir Karbónöt Málmsteindir Zeólítar Háhitasteindir ```

Question 36

Í hvaða flokka skiptast kvarssteindir (holufylling) ?

Answer 36

``` Bergkristall Ametyst Kalsedón Onyx Agat Eldtinna Jaspis Viðatsteinn ```

Question 37

Í hvaða flokka skiptast karbónöt (holufylling) ?

Answer 37

Kalsít (kalkspat)

Question 38

Í hvaða flokka skiptast málmsteindir (holufylling) ?

Answer 38

Mýrarrauði Hematít Brennisteinskísill (glóbagull)

Question 39

Í hvaða flokka skiptast zeólítar (hollufylling) ?

Answer 39

Skólesít

Question 40

Í hvaða flokka skiptast háhitasteindir (holufylling) ?

Answer 40

Epidót

Question 41

Hver er efnasamsetning kvarssteinda ?

Answer 41

SiO2

Question 42

Have breytist kvars oft í ?

Answer 42

Sand

Question 43

Bergkristall

Answer 43

Holufylling Kvarssteind Er tær Algengt á Íslandi

Question 44

Ametyst

Answer 44

Holufylling Kvarssteind Fjólublár Sjaldgæft í Íslandi (hefur fundist á Austfjörðum) Byrjaði sem bergkristall sem tengdist síðan öðru efni sem gefur fjólubláa litinn

Question 45

Kalsedón

Answer 45

Holufylling Kvarssteind Hvíleitt, gráleitt, brúnt Myndast neisti ef sleginn saman Líkist gráleitum dropasteinum sem hafa máðst (þarmar) Oft byrjar maður að fá kalsedón og fær síðan aðrar steindir

Question 46

Onyx

Answer 46

Holufylling Kvarssteind Er röndótt Svart og hvítt

Question 47

Agat

Answer 47

``` Holufylling Kvarssteind Litríkt Hringlaga rendur Yngst sem er í miðjunni ```

Question 48

Eldtinna

Answer 48

``` Holufylling Kvarssteind Til í Danmörku Notuð til að kveikja eld Sést oft í kalksteini ```

Question 49

Jaspis

Answer 49

``` Holufylling Kvarssteind Rauður, grænn og móleitur Mengaður afkomuefnum, til dæmis járni Mattur Mjög algengur ```

Question 50

Viðarsteinn

Answer 50

Holufylling Kvarssteind Var áður viður en lífrænu efnin leystust upp í heitu vatni og kísill og súrefni komu í staðinn

Question 51

Hver eru einkenni karbónata ?

Answer 51

Freyða í sýru Algengt að það sé litlaust eða hvítt en stundum brúnleitt ef það er járn í þeim Stundum lífrænt Efnasamsetningin endar á CO3

Question 52

Kalsít (kalkspat)

Answer 52

Holufylling Karbónöt Litlaust, tært eða brúnleitt Freyðir við sýru Ein algengasta holufylling á Íslandi Leysist illa upp í venjulegu vatni en leysist vel upp í kolsýrumenguðu vatni svo víða í Evrópy hefur súrt grunnvatn leyst upp kalk og skilið eftir sig dropasteinshella Ef það er hitað breytist það í brennt kalk Kalsít skiptist upp í silfurberg og sykurberg

Question 53

Silfurberg

Answer 53

``` Holufylling Karbónöt Kalsít Tært Hefur tvöfalt ljósbrot Er í gömlum sjávarjarðlögum ```

Question 54

Sykurberg

Answer 54

Holufylling Karbónöt Kalsít Brúnleitt eða rauðleitt vegna járnmengunar Myndast inni í skeljum sem leysast síðan upp

Question 55

Hver eru einkenni málmsteinda ?

Answer 55

Ekki vinnanlegar

Question 56

Mýrarrauði

Answer 56

``` Holufylling Málmsteindir Er frauðkenndur, froðan í mýrum Gefur íslensku bergi rauðan lit Var áður fyrr nýtt í járnvinnslu ```

Question 57

Hematít

Answer 57

Rauði liturinn í millilögunum í blágrýtismynduninni á Vestfjörðum

Question 58

Brennisteinskísill

Answer 58

``` Holufylling Málmsteind Kallað glóbagull Algengt við megineldstöðvar Margir rugla þessu við gull, þetta er þingra Myndar fullkominn kassa ```

Question 59

Hver eru einkenni zeólíta ?

Answer 59

``` Tærir eða litlausir Innihalda vatn Missa vatn við suðu Kallaðir suðusteinar Finnast stundum í veggjum holrýma í basískum tertíerhraunum ```

Question 60

Have heita suðusteinar ?

Answer 60

Zeólítar

Question 61

Skólestít

Answer 61

Holufylling Zeólíti Litlaust eða mjólkurhvítt Þráðlaga kristallar sem geisla út frá einum punkti

Question 62

Hver eru einkenni háhitasteinda ?

Answer 62

Myndast við mikinn þrýsting og hita

Question 63

Epidót

Answer 63

Holufylling Háhitasteind Græn skán í holum og sprungum