Kafli 2 - Berg

Question 1

Hvað er berg ?

Answer 1

Berg er fast efni sem er myndað úr einni steind eða fleirum

Question 2

Í hvaða þrjá flokka eru berg flokkuð í ?

Answer 2

Setberg
Myndbreytt berg
Storkuberg

Question 3

Hvað er setberg ?

Answer 3

Bergmylsna eða uppleyst efni sem þjappast saman

Dæmi : Sandsteinn, leirsteinn og kalksteinn

Question 4

Dæmi um setberg

Answer 4

Sandsteinn
Leirsteinn
Kalksteinn

Question 5

Hvað er myndbreytt berg ?

Answer 5

Þegar setberg eða storkuberg verða fyrir miklum hita eða þrýstingi þannig að það bráðnar

Dæmi : Marmari og gneis

Question 6

Dæmi um myndbreytt berg

Answer 6

Marmari

Gneis

Question 7

Hovering myndast storkuberg ?

Answer 7

Myndast þegar kvika storknar

Question 8

Hvaða berg myndar 90 % bergs á íslandi ?

Answer 8

Storkuberg

Question 9

Dæmi um storkuberg

Answer 9

Basalt

Granít

Question 10

Hver eru ytri einkenni storkubergs ?

Answer 10

Blöðrótt storkuberg

Stuðlað storkuberg

Question 11

Eftir hverju fara ytri einkenni storkubergs ?

Answer 11

Fara eftir aðstæðum á storknunarstað og efnasamsetningu kvikunnar

Question 12

Hvernig myndast blöðrótt storkuberg ?

Answer 12

Fullt af litlum blöðrum í berginu. Myndast þegar kvika berst til yfirborðs og storknar svo hratt að bergið kemst ekki út. Þegar kvikan hefur síðan storknað losna lofttegundirnar út og blöðrurnar myndast. Gasið myndar blöðrurnar. Yfirborðið er oft glerkenndt (storknar hratt)

Question 13

Hvernig myndast stuðlað storkuberg ?

Answer 13

Þegar kvika storknar minnkar rúmmál hennar og stuðlar myndast. Þeir eru hornréttir á kólnunarflötinn

Question 14

Hver eru innri einkenni storkubergs ?

Answer 14

Glerkennd
Dulkornótt
Smákornótt
Stórkornótt
Dílótt

Question 15

Hvað gefa innri einkenni storkubergs til kynna ?

Answer 15

Storknunarhraða kvikunnar

Question 16

Eftir hverju fer kristallastærð storkubergs ?

Answer 16

Storkunarhraða kvikunnar

Question 17

Glerkennt storkuberg

Answer 17

Þegar kvika storknar mjög hratt ná frumsteindir og kristallar ekki að myndast. Stundum mjög blöðrótt

Question 18

Dulkornótt storkuberg

Answer 18

Kristallar svo litlir að þeir sjást ekki

Berg grár eða ljósbrúnn massi

Question 19

Smákornótt storkuberg

Answer 19

Kristallar svo litlir en sjást þrátt fyrir það
Bergið ekki einsleitt
Ekki hægt að greina steindir með berum augum

Question 20

Stórkornótt storkuberg

Answer 20

Tekur tíma að storkna
Myndast ofan í jörðinni
Auðvelt að greina kristalla

Question 21

Dílótt storkuberg

Answer 21

Þegar kvika byrjar storknar í jarðskorpunni myndast steindir þegar hún kólnar
Ef kvikan fer síðan upp á yfirborðið myndast fleiri steindir sem eru þar af leiðandi minni en hinar

Question 22

Flokkun storkubergs skiptist í tvennt

Answer 22

Efnasamsetning

• Basískt
• Ísúrt
• Súrt

Storknunarstaður

• Djúpberg
• Gosberg

Question 23

Basísk kvika

Answer 23

Minna en 52 % SiO2

Question 24

ísúr kvika

Answer 24

52 - 63 % SiO2

Question 25

Súr kvika

Answer 25

Meira en 63 % SiO2

Question 26

Hvað er djúpberg ?

Answer 26

Kvika sem storknar ofan í jörðinni

Question 27

Hvert er innri einkenni djúpbergs ?

Answer 27

Er stórknornótt þar sem kvikan kólnar hægt og steindir ná að myndast

Question 28

Hvað er gosberg ?

Answer 28

Kvika sem storknar á yfirborði jarðar

Question 29

Hvert er innri einkenni gosbergs ?

Answer 29

Er fínkornótt þar sem kvikan kólnar hratt og steindir fá ekki tíma í að vaxa

Question 30

Á hvaða hraða storknar djúpberg ?

Answer 30

Hægt

Question 31

Á hvaða hraða storknar gosberg ?

Answer 31

Hratt

Question 32

Bergmyndanir storkubergs skiptast í tvo flokka

Answer 32

Djúpbergsmyndanir (innskot) | Gosbergsmyndanir (yfirborðsmyndanir)

Question 33

Hvað kallast djúpbergsmyndanir ?

Answer 33

Innskot

Question 34

Hvað kallast gosbergsmyndanir ?

Answer 34

Yfirborðsmyndanir

Question 35

Berghleifur

Answer 35

Djúpbergsmyndun Myndast í rótum fellingafjalla Geta verið 100+ km á lengd Myndast þegar kvika storknar í kvikuhólfi

Question 36

Stórt innskot

Answer 36

Djúpbergsmyndun Var áður virkt eldfjall Kvikan storknar í kvikuhólfi Minna en berghleifur Dæmi : Eystrahorn og Vestrahorn

Question 37

Dæmi um stórt innskot

Answer 37

Eystrahorn | Vestrahorn

Question 38

Bergteitill

Answer 38

Djúpbergsmyndun Myndast þegar kvika reynir að komast upp á yfirborð jarðar en kemst ekki og treður sér á milli jarðlaga Lögin fyrir ofan mynda hól eða fjall Dæmi : Sandfell og Baula

Question 39

Dæmi um bergteitil

Answer 39

Sandfell | Baula

Question 40

Dæmi um berggang

Answer 40

Reiðaskörð á Barðaströnd | Á Austfjörðum

Question 41

Silla

Answer 41

Djúpbergsmyndun Kvika sem reynir að fara upp á yfirborðið en kemst ekki. Fer á milli eldri jarðlaga og verður samsíða þeim Stuðlarnir eru lóðréttir Getur verið 10+ m á lengd Kvikan snöggkólnar þegar hún snerir kalda bergið og kantarnir eru glerjaðir Oft erfitt að greina frá hraunlögum

Question 42

Bergstandur

Answer 42

Var gosrás og kvikan storknar í henni Óregluleg stuðlun Dæmi : Hljóðaklettar

Question 43

Dæmi um bergstand :

Answer 43

Hljóðaklettar

Question 44

Hraungos

Answer 44

Bara hraun | Basísk kvika

Question 45

Sprengigos / þeytigos

Answer 45

Kemur gjóska Súr kvika Getur komið basísk kvika ef það er vatn

Question 46

Blandgos

Answer 46

Hraun og gjóska Súr eða basísk kvika Týpíska gosið

Question 47

Troðgos

Answer 47

Hraun | Kvikan mjög seig og súr

Question 48

Hvað er gosmökkur

Answer 48

Samanþjöppuð vatnsgufa Gosgufur valda því t.d. að berg verður blöðrótt Margar lofttegundir banvænar

Question 49

Seig kvika (gosmökkur) ?

Answer 49

Stærri gosmökkur

Question 50

Í hvaða flokka skiptast gosbergsmyndanir ?

Answer 50

Gjóska | Föst gosefni

Question 51

Hvað er gjóska ?

Answer 51

Kvikuslettur sem þeytast upp í loft í eldgosum

Question 52

Hvaða efnasamsetningu hafa gjóskur ?

Answer 52

Geta haft hvaða efnasamsetningu sem er

Question 53

Hvaða kísilsýrugildi hafa gjóskur ?

Answer 53

Geta verið súrar, ísúrar eða basískar

Question 54

Aska

Answer 54

Gosbergsmyndun Gjóska Minni en 1 mm Súr, ísúr og basísk

Question 55

Vikur

Answer 55

Gosbergsmyndun Gjóska Stærri en 1 mm Súr, ísúr, basísk Fer upp í loft og lendir á svipuðum stað

Question 56

Hvernig vikur framleiðir Katla ?

Answer 56

Basískt

Question 57

Hvernig vikur framleiðir hekla

Answer 57

Súrt

Question 58

Eldský

Answer 58

Gosbergsmyndun Gjóska Súrum gosum Seig kvika stíflar gosrás og myndar tappa. Kvikan reynir að brjótast út og fjallið springur Eldský fer niður fjallið

Question 59

Hvað kallast storknað eldský ?

Answer 59

Flikruberg

Question 60

Úr hverju er eldský

Answer 60

Gjósku og gasi

Question 61

Dæmi um eldský

Answer 61

Mount St. Helens

Question 62

Hraunlýjur

Answer 62

Gosbergsmyndun Gjóska Þunnfljótandi basísk kvika Langir og mjóir þræðir sem líkjast hári Loftbólur í kvikunni springa, kvikan slettist upp og það teygist úr henni

Question 63

Gjall og kleprar

Answer 63

Gosbergsmyndun Gjóska Basísk kvika Algengt í blandgosum Rauða mölin í sumarbústöðum Glerkenndir og blöðróttir

Question 64

Gjall

Answer 64

Storknað þegar lendir á jörðinni

Question 65

Kleprar

Answer 65

Hálfstorknað þegar lendir á jörðinni

Question 66

Hnyðlingar

Answer 66

Gosbergsmyndun Gjóska Basísk kvika Berg úr gosrás eða veggjum kvikuhólfa brotnar og fær kvikuhjúp utan um sig

Question 67

Móberg

Answer 67

Gosbergsmyndun Gjóska Myndast við ummyndum á gjósku við gos undir jökli eða vatni Aska límist saman Mjúkt

Question 68

Hvar eru súr og ísúr gos ?

Answer 68

Oft nálægt miðju megineldstöðva

Question 69

Hvar eru basísk gos ?

Answer 69

Geta orðið var sem er á virkum sprungusvæðum

Question 70

Hvað gera föst gosefni ?

Answer 70

Renna meðfram gosinu

Question 71

Hraunstóplar

Answer 71

Gosbergsmyndun Föst gosefni Súr eða ísúr kvika Troðgos Kvikan er seig (tappi í gosrás sem mjakast upp vegna þrýstings) Dæmi : Hvannadalshnúkur

Question 72

Dæmi um hraunstópla

Answer 72

Hvannadalshnúkur

Question 73

Hraun

Answer 73

Gosbergsmyndun Föst gosefni Kvika rennur á yfirborðið og myndar hraun

Question 74

Hvaða tegundir eru til af hrauni ?

Answer 74

Apalhraun | Helluhraun

Question 75

Hraunreipi

Answer 75

Gosbergsmyndun Föst gosefni Hraun Helluhraun Yfirborð storknar fyrst þannig að kvikan undir fer hraðar og yfirborðið gárast

Question 76

Hraunhólar

Answer 76

Gosbergsmyndun Föst gosefni Hraun Helluhraun Yfirborðsskánin verður mjög þykk og brotnar upp í fleka sem skella saman og mynda hóla

Question 77

Hraunhellar

Answer 77

Gosbergsmyndun Föst gosefni Hraun Helluhraun Kvika sem rennur í göngum sem síðan tæmist

Question 78

Gervigígar

Answer 78

Gosbergsmyndun Föst gosefni Myndast þegar basísk kvika rennur yfir mýri eða grunnt stöðivatn Vatnið sýður og kvikan þeytist upp í loft Kvikan storknar sem gjall Lýtur út eins og gígur nema engin gosrás eða gosop Ekki í beinni línu

Question 79

Hvað storkna gervigígar sem ?

Answer 79

Gjall

Question 80

Dæmi um Gervigíga

Answer 80

Rauðhólar og Skútustaðagígar

Question 81

Bólstraberg

Answer 81

Gosbergsmyndun Föst gosefni Þegar kvika rennur ofan í djúpt vatn og storknar hratt Kvikan myndar bólstra og þegar þeir fyllast af kviku verða til fleiri Basísk eða súr kvika Eru glerjaðir, stuðlarir frá miðju, fínkornóttir og blöðróttir Myndast oft á hafsbotni og undir jöklum