Kafli 3: Breytur; Skilgreiningar og Mælingar

Question 1

Þrep 3 vísindalegrar aðferðar

Answer 1

Skilgreina hvaða breytur á að mæla & hvernig
Breytur sem koma fyrir í rannsóknum geta verið:
- Vel skilgreindar
- Óþreifanlegar (intangible) eða óhlutbundnar (abstract)

Question 2

Breytur (Variables)

Answer 2

Eiginleikar/aðstæður sem eru breytilegar
Hægt að mæla eða flokka
Vel skilgreindar:
- Auðvelt að greina & mæla t.d hæð, þyngd, tekjur

Question 3

Frumbreyta (Independent variable) & stig (Levels)

Answer 3

Óháð breyta
Rannsakandi stjórnar henni (manipulate & control)

Stig/gildi (levels) frumbreytu:
- Þáttakendum skipt í hópa, borið saman
- T.d ekkert koffín, lítið koffín, mikið koffín
- Breytileiki frumbreytunnar
- A.m.k. 2 stig til að gera tilraun
- Stjórnum sjálf

Question 4

Fylgibreyta (Dependent variable)

Answer 4

Háð frumbreytunni
Mæld útkoma undir áhrifum af frumbreytunni

Question 5

Hugsmíðar (Constructs)

Answer 5

Óáþreifanlegar (intangible), óhlutbundnar (abstract), ósýnilegar breytur
Útskýra hegðun
Ímynduð fyrirbæri sem við gerum ráð fyrir séu til út frá kenningum & vangaveltum um heiminn
Flóknara að mæla, ekki hægt að mæla beint
T.d. áhugahvöt (motivation), sjálfsálit (self-confidence), ást, virðing, greind (IQ)

Question 6

Aðgerðabinding (Operational definitions)

Answer 6

Aðferð til að skilgreina & mæla hugsmíðar (constructs)

Dæmi: Greind er aðgerðabundin sem skor á greindarprófi

Takmarkanir:
Aðgerðabinding ekki það sama & hugsmíðin sem verið að mæla
Getur innihaldið þætti sem ekki eru hluti af hugsmíðinni sem verið að mæla:
- T.d. lokapróf í tilraunasálfræði: þekking er mæld, en mælir líka enskukunnáttu þar sem maður þarf að lesa bókina á ensku

Velja aðgerðabindingu:
- Skoða útgefnar rannsóknir (method section) & bera saman, hvernig hafa aðrir leyst vandamálið/lýst hugsmíðinni?

Question 7

Réttmæti (Validity) & skífan

Answer 7

Innihald mælinga
Mæliaðferð mælir það sem við ætlum að mæla
Hvort frumbreyta hefur áhrif á það sem við viljum rannsaka/fylgibreytunni

Skífa:
Miðja: hugsmíðin
Réttmæti (Validity): doppur falla nær miðju
Áreiðanleiki (Reliability): doppur klessast saman

Question 8

Innihaldsréttmæti (Content validity)

Answer 8

Gefur til kynna hvort atriði prófs mæla það sem prófinu er ætlað að mæla

Dæmi:
Í almennu kunnáttuprófi í stærðfræði eru fleiri aðgerðir prófaðar en aðeins samlagning

Question 9

Forspárréttmæti (Predictive validity)

Answer 9

Niðurstöður úr tilraun forspá hegðun í framtíðinni
T.d einkunn í prófi spáir til um árangur í námi seinna

Question 10

Ytra réttmæti (External validity)

Answer 10

Yfirfærsla & alhæfingargildi
Aðleiðsla (induction): Hægt að nota niðurstöður til að alhæfa á raunheiminn, hvernig fólk mun hegða sér í náttúrulegum aðstæðum

Oft lágt því rannsóknaraðstæður eru ólíkar venjulegum aðstæðum

Question 11

Sýndarréttmæti (Face validity)

Answer 11

Yfirborð
Hversu sannfærandi/trúverðugt mælitækið er

T.d ef rannsakandi er í hvítum slopp, notað dýr tæki, ekki stafsetningarvillur
Lítur út fyrir að vera faglegt (professional)

Question 12

Samleitniréttmæti (Convergent validity)

Answer 12

2/fleiri mismunandi mælitæki mæla sömu hugsmíði, ætti að gefa sömu niðurstöðu, hátt fylgni milli mælitækja

Fleiri ólíkar aðferðir - mæla sama fyrirbæri - sömu niðurstöður

Question 13

Sundurgreiniréttmæti (Divergent validity)

Answer 13

2 mismunandi mælitæki mæla ólikar hugsmíðar, ætti að gefa ólíkar niðurstöður
Ekkert/lítið samand milli mæliaðferða sem mæla 2 ólík fyrirbæri

Fleiri ólíkar aðferðir - mæla 2 ólík fyrirbæri - mismunandi niðurstöður

Question 14

Samtímaréttmæti (Concurrent validity)

Answer 14

Nýtt mælitæki gefur sömu niðustöðu og eldra viðurkennt mælitæki
Mælt á sama tíma

Question 15

Hugsmíðarréttmæti Construct (validity)

Answer 15

Hversu vel próf mælir hugsmíð sem það á að mæla, hvort mælingin sé í samræmi við gildandi þekkingu á fyrirbærinu
Ekki mæla aðrar hugsmíðar

Question 16

Áreiðanleiki (Reliablity)

Answer 16

Nákvæmni & stöðugleiki mælinga
Mæld útkoma = rétt útkoma + villa (error)

Question 17

Áreiðanleiki (Reliability)

Mælivilla (Error)
3 gerðir

Answer 17

Ósamkvæmni

1. Villa þess sem mælir (Observer error):
   Mannleg mistök, ónákvæmni
   T.d dómari í fótbolta
2. Umhverfis breytingar (Environmetnal changes):
   Lýsing, hljóð, hitastig, tími dags, veður
3. Breytingar á þáttakanda (Participant changes):
   Svangur, þreyttur, mist einbeyting

Question 18

Endurteknar mælingar (Test-retest reliability)

Answer 18

Mæling á tíma 1 borin saman við mæling á tíma 2
Sami hópur, sama próf, mismunandi tímar

Question 19

Hliðstæðufylgni (Parallel-forms reliability)

Answer 19

Næstum eins og Test-retest
Sami hópur, 2 mismunandi próf, mismunandi tímar

Question 20

Mælingar samtímis (Inter-rater reliability)

Answer 20

2/fleiri matsmenn (t.d. 2 sálfræðingar) meta sama fyrirbæri á sama tíma
Hversu sammála þeir eru

Question 21

Helmingafylgni (Split-half reliability)

Answer 21

Skipta mælitæki í 2 hluta, mæla gildi fyrir hvern helming & reikna fylgni á milli hlutanna
T.d. skipta spurningalistar í oddatöluspurningar vs sléttatöluspurningar

Question 22

Tengsl Áreiðanleika (reliability) & réttmætis (validity)

Answer 22

Mæling getur verið áreiðanleg en ekki réttmæt, þó við mælum eitthvað nákvæmlega, þýðir það ekki að við séum að mæla það sem við viljum mæla

Question 23

Mælikvarðar (Measurement scales)

Nafnbreytur (Nominal scale)

Answer 23

Flokkar
T.d dýr: hundur, köttur, hestur eða
starf: dyravörður, barþjónn, skósmiður
Takmarkanir:
Getum ekki gert útreikninga um stærð/magn
Bara aðgreint/borið saman, talið fjölda í flokki

Question 24

Mælikvarðar (Measurement scales)

Raðbreytur/raðkvarði (Ordinal scale)

Answer 24

Flokkar sem hægt er að raða í stærðarröð og mæla stærðarmun
T.d stærð = lítill, mið, stór

Takmarkanir:
Getum ekki reiknað magn, hversu mikið stærri/minni

Question 25

Mælikvarðar (Measurement scales)

Jafnbilabreytur/jafnbilakvarði (Interval scale)

Answer 25

Ekki merkingabær núllpunktur
0 þýðir ekki að fyrirbærið sé ekki til staðar
T.d. 0 C° þýðir ekki ekkert hitastig, hiti getur verið lægri en 0
Bil það sama hvar sem er á kvarðanum: munur á 1-5 er sama & munur á 11-15

Takmarkanir:
Getum notað samlagningu og frádrátt ekki deilingu og margföldun (eingin hlutföll)

Question 26

Mælikvarðar (Measurement scales)

Hlutfallsbreytur/hlutfallskvarði (Ratio scale)

Answer 26

Getur mest
Hefur merkingabæran núllpúnkt
0 = fyrirbæri ekki til staðar
T.d. eignastaða: - = skuld, 0 = engin eign, + = eign
Hægt að nota margföldun, deilingu, samlagningu, frádrátt
Hægt að mæla hlutfall

Question 27

Rjáfurhrif (Ceiling effect)

Answer 27

Mæling klessist saman í hærri skalanum, getur ekki orðið mikið hærri
T.d þegar verkefni er of létt þá skora allir hátt

Question 28

Gólfhrif (Floor effect)

Answer 28

Mæling klessist saman í lægri skalanum, getur ekki orðið mikið lægri
T.d. þegar verkefni er of erfitt þá skora allir lágt

Question 29

Félagslegar breytur (Social variables)

Áhrif tilraunamanns (Experimenter bias)

Answer 29

Hegðun rannsakanda getur haft áhrif á hegðun þáttakanda, t.d rödd

Rosenthal áhrifin:
Rannsakandi kemur öðruvísi fram við þáttakendur eftir því hvaða hópi þeir eru í
Rosenthal og Co:
- 2 rottuhópar sem áttu að rata, söðgu að einn hópurinn væri meiri greindur en hinn hópur
- Stúdentar fengu meiri væntingar til “greinda” rottuhópsins, komu öðruvísi fram við þær

Virk spá (Self-fulfilling prophecy):
T.d. kennari fær að vita að sumir nemendur séu mjög greindir - gefur meiri athygli - meiri námsárángur

Question 30

Félagslegar breytur (Social variables)

Þóknunarhrif (Demand characteristics)

Answer 30

Þáttakandi þóknar rannsókninni
Þegar eitthvað í tilraunaaðstæðum gefur vísbendingu um hvað sé æskileg hegðun/svar
Þáttakandi reynir að laga hegðun að hvað markmið/tilgáta með rannsókninni er

Question 31

Einblind Tilraunasnið (Single-blind research)

Answer 31

Þáttakandi veit ekki hvaða hóp hann tilheyrir, en rannsakandi veit

Question 32

Tvíblind Tilraunasnið (Double-blind research)

Answer 32

Hvorki rannsakandi né þáttakandi veit hvaða hóp þáttakandi tilheyrir

Question 33

Yfirvarp (Cover stories)

Answer 33

Yfirvarpssögur = rangar, en trúverðugar skýringar á tilraun
Dylja rannsóknartilgátu fyrir þáttakendum