Kafli 3: Breytur; Skilgreiningar og Mælingar Flashcards
Þrep 3 vísindalegrar aðferðar
Skilgreina hvaða breytur á að mæla & hvernig
Breytur sem koma fyrir í rannsóknum geta verið:
- Vel skilgreindar
- Óþreifanlegar (intangible) eða óhlutbundnar (abstract)
Breytur (Variables)
Eiginleikar/aðstæður sem eru breytilegar
Hægt að mæla eða flokka
Vel skilgreindar:
- Auðvelt að greina & mæla t.d hæð, þyngd, tekjur
Frumbreyta (Independent variable) & stig (Levels)
Óháð breyta
Rannsakandi stjórnar henni (manipulate & control)
Stig/gildi (levels) frumbreytu:
- Þáttakendum skipt í hópa, borið saman
- T.d ekkert koffín, lítið koffín, mikið koffín
- Breytileiki frumbreytunnar
- A.m.k. 2 stig til að gera tilraun
- Stjórnum sjálf
Fylgibreyta (Dependent variable)
Háð frumbreytunni
Mæld útkoma undir áhrifum af frumbreytunni
Hugsmíðar (Constructs)
Óáþreifanlegar (intangible), óhlutbundnar (abstract), ósýnilegar breytur
Útskýra hegðun
Ímynduð fyrirbæri sem við gerum ráð fyrir séu til út frá kenningum & vangaveltum um heiminn
Flóknara að mæla, ekki hægt að mæla beint
T.d. áhugahvöt (motivation), sjálfsálit (self-confidence), ást, virðing, greind (IQ)
Aðgerðabinding (Operational definitions)
Aðferð til að skilgreina & mæla hugsmíðar (constructs)
Dæmi: Greind er aðgerðabundin sem skor á greindarprófi
Takmarkanir:
Aðgerðabinding ekki það sama & hugsmíðin sem verið að mæla
Getur innihaldið þætti sem ekki eru hluti af hugsmíðinni sem verið að mæla:
- T.d. lokapróf í tilraunasálfræði: þekking er mæld, en mælir líka enskukunnáttu þar sem maður þarf að lesa bókina á ensku
Velja aðgerðabindingu:
- Skoða útgefnar rannsóknir (method section) & bera saman, hvernig hafa aðrir leyst vandamálið/lýst hugsmíðinni?
Réttmæti (Validity) & skífan
Innihald mælinga
Mæliaðferð mælir það sem við ætlum að mæla
Hvort frumbreyta hefur áhrif á það sem við viljum rannsaka/fylgibreytunni
Skífa:
Miðja: hugsmíðin
Réttmæti (Validity): doppur falla nær miðju
Áreiðanleiki (Reliability): doppur klessast saman
Innihaldsréttmæti (Content validity)
Gefur til kynna hvort atriði prófs mæla það sem prófinu er ætlað að mæla
Dæmi:
Í almennu kunnáttuprófi í stærðfræði eru fleiri aðgerðir prófaðar en aðeins samlagning
Forspárréttmæti (Predictive validity)
Niðurstöður úr tilraun forspá hegðun í framtíðinni
T.d einkunn í prófi spáir til um árangur í námi seinna
Ytra réttmæti (External validity)
Yfirfærsla & alhæfingargildi
Aðleiðsla (induction): Hægt að nota niðurstöður til að alhæfa á raunheiminn, hvernig fólk mun hegða sér í náttúrulegum aðstæðum
Oft lágt því rannsóknaraðstæður eru ólíkar venjulegum aðstæðum
Sýndarréttmæti (Face validity)
Yfirborð
Hversu sannfærandi/trúverðugt mælitækið er
T.d ef rannsakandi er í hvítum slopp, notað dýr tæki, ekki stafsetningarvillur
Lítur út fyrir að vera faglegt (professional)
Samleitniréttmæti (Convergent validity)
2/fleiri mismunandi mælitæki mæla sömu hugsmíði, ætti að gefa sömu niðurstöðu, hátt fylgni milli mælitækja
Fleiri ólíkar aðferðir - mæla sama fyrirbæri - sömu niðurstöður
Sundurgreiniréttmæti (Divergent validity)
2 mismunandi mælitæki mæla ólikar hugsmíðar, ætti að gefa ólíkar niðurstöður
Ekkert/lítið samand milli mæliaðferða sem mæla 2 ólík fyrirbæri
Fleiri ólíkar aðferðir - mæla 2 ólík fyrirbæri - mismunandi niðurstöður
Samtímaréttmæti (Concurrent validity)
Nýtt mælitæki gefur sömu niðustöðu og eldra viðurkennt mælitæki
Mælt á sama tíma
Hugsmíðarréttmæti Construct (validity)
Hversu vel próf mælir hugsmíð sem það á að mæla, hvort mælingin sé í samræmi við gildandi þekkingu á fyrirbærinu
Ekki mæla aðrar hugsmíðar
Áreiðanleiki (Reliablity)
Nákvæmni & stöðugleiki mælinga
Mæld útkoma = rétt útkoma + villa (error)
Áreiðanleiki (Reliability)
Mælivilla (Error)
3 gerðir
Ósamkvæmni
- Villa þess sem mælir (Observer error):
Mannleg mistök, ónákvæmni
T.d dómari í fótbolta - Umhverfis breytingar (Environmetnal changes):
Lýsing, hljóð, hitastig, tími dags, veður - Breytingar á þáttakanda (Participant changes):
Svangur, þreyttur, mist einbeyting
Endurteknar mælingar (Test-retest reliability)
Mæling á tíma 1 borin saman við mæling á tíma 2
Sami hópur, sama próf, mismunandi tímar
Hliðstæðufylgni (Parallel-forms reliability)
Næstum eins og Test-retest
Sami hópur, 2 mismunandi próf, mismunandi tímar
Mælingar samtímis (Inter-rater reliability)
2/fleiri matsmenn (t.d. 2 sálfræðingar) meta sama fyrirbæri á sama tíma
Hversu sammála þeir eru
Helmingafylgni (Split-half reliability)
Skipta mælitæki í 2 hluta, mæla gildi fyrir hvern helming & reikna fylgni á milli hlutanna
T.d. skipta spurningalistar í oddatöluspurningar vs sléttatöluspurningar
Tengsl Áreiðanleika (reliability) & réttmætis (validity)
Mæling getur verið áreiðanleg en ekki réttmæt, þó við mælum eitthvað nákvæmlega, þýðir það ekki að við séum að mæla það sem við viljum mæla
Mælikvarðar (Measurement scales)
Nafnbreytur (Nominal scale)
Flokkar
T.d dýr: hundur, köttur, hestur eða
starf: dyravörður, barþjónn, skósmiður
Takmarkanir:
Getum ekki gert útreikninga um stærð/magn
Bara aðgreint/borið saman, talið fjölda í flokki
Mælikvarðar (Measurement scales)
Raðbreytur/raðkvarði (Ordinal scale)
Flokkar sem hægt er að raða í stærðarröð og mæla stærðarmun
T.d stærð = lítill, mið, stór
Takmarkanir:
Getum ekki reiknað magn, hversu mikið stærri/minni
Mælikvarðar (Measurement scales)
Jafnbilabreytur/jafnbilakvarði (Interval scale)
Ekki merkingabær núllpunktur
0 þýðir ekki að fyrirbærið sé ekki til staðar
T.d. 0 C° þýðir ekki ekkert hitastig, hiti getur verið lægri en 0
Bil það sama hvar sem er á kvarðanum: munur á 1-5 er sama & munur á 11-15
Takmarkanir:
Getum notað samlagningu og frádrátt ekki deilingu og margföldun (eingin hlutföll)
Mælikvarðar (Measurement scales)
Hlutfallsbreytur/hlutfallskvarði (Ratio scale)
Getur mest
Hefur merkingabæran núllpúnkt
0 = fyrirbæri ekki til staðar
T.d. eignastaða: - = skuld, 0 = engin eign, + = eign
Hægt að nota margföldun, deilingu, samlagningu, frádrátt
Hægt að mæla hlutfall
Rjáfurhrif (Ceiling effect)
Mæling klessist saman í hærri skalanum, getur ekki orðið mikið hærri
T.d þegar verkefni er of létt þá skora allir hátt
Gólfhrif (Floor effect)
Mæling klessist saman í lægri skalanum, getur ekki orðið mikið lægri
T.d. þegar verkefni er of erfitt þá skora allir lágt
Félagslegar breytur (Social variables)
Áhrif tilraunamanns (Experimenter bias)
Hegðun rannsakanda getur haft áhrif á hegðun þáttakanda, t.d rödd
Rosenthal áhrifin:
Rannsakandi kemur öðruvísi fram við þáttakendur eftir því hvaða hópi þeir eru í
Rosenthal og Co:
- 2 rottuhópar sem áttu að rata, söðgu að einn hópurinn væri meiri greindur en hinn hópur
- Stúdentar fengu meiri væntingar til “greinda” rottuhópsins, komu öðruvísi fram við þær
Virk spá (Self-fulfilling prophecy):
T.d. kennari fær að vita að sumir nemendur séu mjög greindir - gefur meiri athygli - meiri námsárángur
Félagslegar breytur (Social variables)
Þóknunarhrif (Demand characteristics)
Þáttakandi þóknar rannsókninni
Þegar eitthvað í tilraunaaðstæðum gefur vísbendingu um hvað sé æskileg hegðun/svar
Þáttakandi reynir að laga hegðun að hvað markmið/tilgáta með rannsókninni er
Einblind Tilraunasnið (Single-blind research)
Þáttakandi veit ekki hvaða hóp hann tilheyrir, en rannsakandi veit
Tvíblind Tilraunasnið (Double-blind research)
Hvorki rannsakandi né þáttakandi veit hvaða hóp þáttakandi tilheyrir
Yfirvarp (Cover stories)
Yfirvarpssögur = rangar, en trúverðugar skýringar á tilraun
Dylja rannsóknartilgátu fyrir þáttakendum
