II - Bergefni (Arnar)

Question 1

Hverjar eru grunneiningar moldarefna?

Answer 1

Bergefni og lífræn efnasambönd

Question 2

Hvað er moldarefni?

Answer 2

Moldarefni teljast þær agnir sem eru minni en 2 mm í þvermál

Question 3

Hvers vegna teljast agnir sem eru stærri en 2 mm í þvermál ekki sem virk moldarefni?

Answer 3

Þar sem á milli þeirra myndast mikið holrými sem leiðir ekki vatn.
Efnið tekur því lítinn þátt í starfsemi moldarinnar.

Question 4

Hvers vegna þarf að taka tillit til vatns í jarðvegsfræði?

Answer 4

Í vatni eru margvísleg efni sem taka þátt í lífsstarfsemi og efnahvörfum í moldinni.

Question 5

Bergefnum í jarðvegi er skipt í fjóra flokka eftir kornstærð:

Hverjir eru flokkarnir?

Answer 5

• Völur
• Sandur
• Silt
• Leir

Question 6

Hvaða bergefnaflokkar eru notaðir í Kornastærðarþríhyrningnum?

Answer 6

• Sandur
• Silt
• Leir

Question 7

Hvers vegna eru völur ekki notaðar í Kornastærðarþríhyrningnum?

Answer 7

Völur eru stærri en 2 mm í þvermál og teljast ekki sem virk moldarefni

Question 8

Hvernig myndast sandur, silt og leir?

Answer 8

Bergefni (t.d. völur) veðrast og brotna niður í sand.
Völur og sandur er mulið af jöklum niður í silt.
Efnaveðrun sands og silts í jarðvegi myndar leir.

Question 9

Hvernig eru flestar leirsteindir lagaðar erlendis?

Answer 9

Blaðlaga silíköt
A.k.a: Blaðsilíköt, lagsilíköt, phyllosilicate eða layer silicate.

Question 10

Hver er ástæðan fyrir hinni miklu efnavirkni leirs?

Answer 10

Flestar leirsteindir eru blaðlaga og grunneiningarnar örþunnar.
Því myndast mikið yfirborð fyrir vatn til að loða við.
Vatn stuðlar að efnahvörfum.

Question 11

Hverjir eru grunnþættir jarðvegs?

Answer 11

• Föst efni (50%)
• Lífræn efnu (0–5%)
• Gastegundir (1–50%)
• Vökvi (1–50%)

Föst efni eru: Sandur, silt og leir.

Question 12

Hvað er einkennilegt við leirefni á Íslandi?

Answer 12

Leirendir á Íslandi eru kúlulaga.
Erlendis eru þær blaðlaga.

Question 13

Hverjar eru meginbyggingareiningar blaðsilíkata?

Answer 13

Tetrahedra lag (fjórhyrningar) sem byggjast á Si (Sílíkon) og O (Súrefni)

Octahedra lag (átthyrningar) sem byggjast á Al (Ál) og OH (Hýdroxíð)

Question 14

Af hverju standa leirsteindir saman af?

Answer 14

Tetrahedra fjórhyrningar og Octahedra átthyrningar raðast saman til að mynda lög.
Á milli laganna er gjarnan holrými sem getur tekið á móti vatni.

Question 15

Hvernig eru leirar flokkaðir?

Answer 15

Í tvö hópa, eftir því hvernig lögin raðast saman.

1:1 Leir hefur eitt lag af hvoru
2:1 Leir hefur tvö Tetrahedral lög og eitt Octahedral lag

Mynd sýnir 2:1 leir

Question 16

Hvaða leirar eru 1:1?

Answer 16

Kaolínít

Question 17

Hvaða leirar eru 2:1?

Answer 17

Smektít
Vermikúlít
Íllít
(Klórít)

Question 18

Hvað er Isomorphic substitution?

Einnig þekkt sem „Sætaskipti“ eða „Stöðuskipti“

Answer 18

Iso: Sambærilegt
Morphic: Lögun eða gerð
Substitute: Skipta út

Question 18

Hvað er Isomorphic substitution?

Einnig þekkt sem „Sætaskipti“ eða „Stöðuskipti“

Answer 18

Þegar efni hafa sömu kristalbyggingu en mismunandi efnasamsetningu.

Dæmi:
1. Tetrahedral fjórhyrningur (Si4O) samanstendur af einni Sílikon-jón (Si) og fjórum Súrefnis-jónum (4O).
2. Við sætaskipti tekur Magnesíum-jón (Mg) sæti Sílikon-jónarinnar (Si).
3. Það gerist vegna þess að Si og Mg eru svipaðar af stærð og lögun.
4. Þá stendur fjórhyrningurinn saman af Mg4O í stað Si4O.

Question 19

Hvernig fá leirsteindir hleðslu?

Answer 19

Öll efni samanstanda af jónum sem eru annaðhvort jákvætt eða neikvætt hlaðnar. Séu fleiri neikvætt hlaðnar jónir hefur efnið neikvæða hleðslu og öfugt.
Dæmi:
1. Tetrahedral fjórhyrningur (Si⁺⁴4O^-) samanstendur af einni jákvætt hlaðinni Sílikon-jón (Si⁺⁴) og fjórum neikvætt hlöðnum Súrefnis-jónum (4O^-).
2. Fjórir plúsar (⁺⁴) og fjórir mínusar (^-4) núllast út og leirinn hefur enga hleðslu.
3. Við sætaskipti tekur jákvætt hlaðin Magnesíum-jón (Mg⁺²) sæti Sílikon-jónarinnar (Si⁺⁴) þar sem þær eru svipaðar í stærð og lögun.
4. Þá stendur fjórhyrningurinn saman af Mg⁺²4O^-
5. Tveir plúsar (⁺²) og fjórir mínusar (^-4) skilja eftir sig neikvæða hleðslu (^-2)
6. Þá er leirinn neikvætt hlaðinn

Question 20

Komdu með dæmi um jónir sem loða við neikvætt hlaðinn leir

Answer 20

Kalsíum (Ca⁺²)
Járn (Fe⁺²)
Kalíum (K⁺¹)

Question 21

Segðu frá Illíti

Answer 21

• Illít er 2:1 steind.
• Algeng steind á norðurslóðum jarðar og er áfok frá meginlandsjöklum ísaldar.
• Finnst í ungum og frjósömum jarðvegi.
• Lítil sem engin vatnsrýmd.

Question 22

Segðu frá Vermikúlíti

Answer 22

• Vermikúlít er 2:1 steind.
• Algeng steind á norðurslóðum jarðar.
• Finnst í ungum og frjósömum jarðvegi.
• Þónokkur vatnsrýmd.

Question 23

Segðu frá Smektíti

Answer 23

• Smektít er 2:1 steind.
• Er ein algengasta steind í mold á jörðinni (finnst best þar sem pH gildi jarðvegs er hærri)
• Finnst á Óshólmasvæðum og gömlum leirlögum (setlögum).
• Mjög mikil vatnsrýmd.
• Bólgnar út í bleytu.

Question 24

Segðu frá Kaolíníti

Answer 24

Kaolínít er 1:1 steind.
Finnst í heittempraða beltinu í veðruðum jarðvegi.
Lítil sem engin vatnsrýmd.

Question 25

Hvernig verða járn- og álsteindir til?

Answer 25

Þegar að allar jákvætt hlaðnar jónir (katjónir) nema járn og ál hafa yfirgefið leirinn er efnaveðrun lokið.
Eftir standa þá aðeins járn- og áljónir.

Question 26

Hvað er jónrýmd?

Answer 26

Mælikvarði á hæfileika jarðvegs til að miðla jónum til plantna.
Mikil jónrýmd þýðir mikill hæfileiki til þess.