Het gezin: therapeutische interventies

Question 1

Wat is systeemtherapie?

Answer 1

Dit is een therapie met meer dan 1 persoon. Het gaat over de relatie met een cliëntensysteem.

• Meervoudige partijdigheid: Reactie geven op verhaal die je hoort en door reactie die je geeft gaat een ander persoon dat dan niet doen. Bv. koppel in therapie en vrouw vertelt zaken kan je als vrouw mss meer erkenning geven naar de vrouw waardoor de man zich aangevallen of minder gehoord zal voelen. Dus aandacht geven aan verhaal van de man.
• Triadisch
• Problemen zijn interpersoonlijk: Focus op interacties tussen mensen

Ook in 1 op 1 gesprekken kan je systemisch denken door te focussen op relaties die ze hebben met een partner, binnen gezin en relaties binnen te brengen in een therapie

Question 2

Wat is de geschiedenis hier achter?

Answer 2

Inclusie familieleden in therapie vanaf jaren 1950 + vermaatschappelijking van de zorg ( jaren ‘70)

Ontwikkeling familietherapie startte in VS – verschillende ‘scholen’ ontstonden ingebed in het systeemdenken

Meeste pioniers geschoold in de algemene psychiatrie en werkten met kinderen en hun families. Batesons werk staat centraal in systeemdenken.

Meer aandacht voor omgeving van patiënt in ’50, door afname van bedden verbleven ze meer in eigen gezin of bij familie, die laatste neemt dus andere rol op zich

Question 3

Systeemdenken

Answer 3

Het benadrukt de interactie tussen persoon en omgeving, heel holistische visie, dynamisch deken (als dingen veranderen moet het systeem ook kunnen veranderen, dus de omgeving moet veranderen om de interacties tussen persoon en netwerk succesvol te maken)

Question 4

Wie is Bateson?

Answer 4

Zijn werk rond de Double Bind theory in de Palo Alto groep (samen met Don Jackson, Jay Haley en John Weakland) = een dilemma in communicatie waarbij een individu twee tegenstrijdige boodschappen krijgt.

Batesons: interactiepatronen
Palo Alto: double bind : dilemma in communicatie, door te reageren op de ene boodschap ga je de ander teniet doen en omgekeerd; dus individu kan geen gepast antwoord geven op boodschappen die hij krijgt en dat zorgt voor conflict

Question 5

Wat zijn de verschillende scholen onder het systeemdenken?

Answer 5

Watzlawick en Haley (beïnvloedt door Bateson)
= Strategic Family Therapy

Haley en Minuchin = Structural Family Therapy

Selvini-Palazzoli = Constructivist-oriented Systemic Family Therapy

Boszormenyi-Nagy
= Contextual Family Therapy

Eerste school: focus op identificatie van processen die probleem of symptoom in gezin in stand gaan houden
= normaliseren van de verhoudingen tussen gezinsleden als doel bij verdwijnen van probleem. Therapeut gaat de weerstand van gezinsleden tegen veranderingen gaan uitdagen zonder dat ze het bewust gaan merken.

Question 6

Wat zijn de theoretische uitgangspunten van systeemtherapie?

Answer 6

Sociale complexiteit: Individu heeft invloed op persoonlijke relaties door hechting bv. en dat wordt beïnvloed op groepsniveau, maatschappij, waarden en normen. Het moet ook altijd benoemd worden in de context waarin het zich voordoet.

Context van het individu:

• Gezin
• Vrienden, collega’s, buren…
• School, kinderopvang, …
• Subculturen
• Maatschappelijke waarden en normen

Wederzijdse beïnvloeding: Voortdurende wisselwerking en oorzaak leidt tot gevolg en opnieuw = menselijke problemen en vraag liggen in relaties en interacties

Question 7

Wat is systemische diagnostiek?

Answer 7

Dit is een manier waarop problemen in kaart gebracht worden in samenhang met diversiteit aan interacties en contexten. Het is het systematiseren van hypothesen die een werkbaar uitgangspunt vormen voor systeemtherapie.

Er wordt gebruik gemaakt van interviews, vragenlijsten, tests = niet enkel informatie verzamelen maar ook herkaderen van betekenissen en initiëren van veranderingsprocessen

Diagnosevorming = een dynamisch afstemmingsproces (cliënt, HV’ers en context)

Gaat niet over weten en verklaren maar over samen met de cliënt creëren van een context voor verandering

Systeem therapie en denken kijkt breder. De openblik is het belangrijkste waarbij als je in contact staat met iemand gaat het over het creëren van een context voor verandering, wat is erin nodig, welke relaties en interacties.

Question 8

Welke twee perspectieven komen er naar voor in een systemische diagnostiek?

Answer 8

Via beelden en verhalen: bekijken van problemen, naar impact ervan en naar mogelijke richtlijnen

Structureel perspectief
Formuleert hypotheses over hiërarchieën, subystemen, gezinsstructuren, … Welke structuren zijn er binnen een gezin, welke subsystemen en hoe interageren ze op elkaar? = structureel

Intergenerationeel perspectief
Formuleert hypotheses obv herhalende processen doorheen generaties

Question 9

Wat is de structurele familietherapie van Minuchin?

Answer 9

• Gezin in moeilijkheden dichter brengen bij het idee van ‘goed functionerend gezin’
• Therapeut een actieve rol, deel van het systeem
• Ieder gezinslid speelt zijn eigen rol (belang hechten aan afzonderlijke systemen)

Question 10

Wat wordt er bedoelt met een gezinsstructuur?

Answer 10

Binnen gezinssystemen bestaat er een repertoire van:

• (relatief) vaste structuren
• Omgangspatronen (transactiepatronen)

Subsystemen

• Elk individu
• Dyades (bvb. man en vrouw of moeder en kind), maar gezin = triade

Grotere onderverdelingen:

• Op basis van generatie (subsysteem van de kinderen)
• Op basis van geslacht (grootvader, vader en zoon)
• Op basis van taak (subsysteem van de ouders)

Omgangspatronen: reacties op elkaar geven vorm aan relaties binnen het gezin, ze bepalen de reactiepatronnen (ouders op kinderen, kinderen op ouders, broers en zussen onderling, partners onderling)

Triade: tussen man en vrouw en dan met kinderen

Question 11

De verschillende posities in het gezin

Answer 11

Machtsposities en hiërarchies waarin je door die posities verschillende vaardigheden kan aanleren: man = vader= echtgenoot = broer van iemand = zoon van iemand

Question 12

Wat houdt het subsysteem van de echtgenoten in?

Answer 12

Wanneer 2 volwassenen zich verenigen

• Inboeten aan individualiteit
• Nieuw systeem (steun en veilige haven)
• Typische transactiepatronen

Grenzen ontwikkelen die beschermen en afgrenzen
Opgelet: te sterk afgescheiden zorgt voor grote druk

Ontwikkeling van kinderen
- Model voor intieme relaties

Als individu heb je waarden, normen, ideeën, gedachten en binnen subsysteem moet je inboeten aan je eigen individualiteit en op zoek gaan naar wie we zijn als partners en je vindt een nieuw systeem van steun en een veilige haven voor elkaar = gevolg transactiepatronen zoals intimiteit, affectie, genegenheid

Hoe partners met elkaar omgaan, kan een voorbeeld zijn van hoe kinderen later zelf in partnerrelaties zullen staan en wat ze gaan meenemen. Kinderen zijn heel gevoelig en kunnen snel aanvoelen als hun emotionele veiligheid bedreigd wordt door conflict. Ze gaan zich mee verantwoordelijk, schuldig voelen, denken dat ze moeten zoeken naar oplossing.

Koppel krijgt frustratie, irritatie tegenover elkaar en dat kan zorgen dat ze kinderen minder gaan aanmoedigen, meer straffen.

Question 13

Wat is het subsysteem van de ouders?

Answer 13

Hier is er sprake van een coparenting relatie. Ze gaan samenwerken en overeenkomen hoe ze kinderen laten opgroeien. Er zijn transacties in functie van opvoeding en socialisering. Kinderen leren van dit subsysteem. Naarmate kind opgroeit moet het subsysteem van de ouders zich aanpassen. Kind gaat eigen beslissingen nemen en leven bepalen.

Het systeem kan hier uiteenlopende samenstellingen kennen.

Question 14

Wat is het subsysteem van de kinderen?

Answer 14

Sociaal laboratorium:Kinderen kunnen leren van elkaar en uittesten = labo. Broers en zussen kunnen steunen, onderhandelen, samenwerken, wedijveren door samen spelen en opgroeien

• Ontwikkelen gedragspatronen
• Innemen van verschillende posities (geven en nemen)
• Wat betekent het om te geven en te krijgen (materieel, emotioneel: liefde, jaloezie…) en hoe je ermee kan omgaan

Question 15

Wat zijn functionele of disfunctionele gezinsstructuren?

Answer 15

Grenzen binnen subsystemen beschermen de differentiatie, maar kunnen onder invloed staan van:

• Bepaalde contexten (vb. invloed sociale media)
• Ontwikkelingsfase gezin (zie verder)
• Inmenging van een bepaald systeem of subsysteem
• Bijvoorbeeld: Om met leeftijdsgenoten te leren omgaan, iets wat kinderen van elkaar eren, is het een vereiste dat de ouders zich er niet in mengen

Functioneel in de ene fase, kan dysfunctioneel zijn in een andere – differentiatie, betrokkenheid en aanpassing zijn daarbij belangrijk

Kinderen moet kans krijgen om ervaringen op te doen met leeftijdsgenoten

Question 16

Wat is een alliantie?

Answer 16

Verbond tussen gezinsleden = twee of meer gezinsleden die graag iets samen doen

Niet tegen een derde persoon gericht

Question 17

Wat is een coalitie?

Answer 17

Verbond tussen gezinsleden gericht tegen een derde persoon = één of meer familieleden worden buitengesloten

Kan open (duidelijk en mag over gesproken worden) of gesloten (geheim en onbespreekbaar) zijn

Question 18

Verschillende disfunctionele systemen

Answer 18

Los zand
Ieder van ons is zijn eigen baas in huis, zelfstandigheid is belangrijk

Kluwen: wij doen alles samen
Gezin waarbij de leden sterk van elkaar afhankelijk zijn, ze zijn een microkosmos waarbij de communicatie en zorg voor elkaar groot en sterk is. Ze gaan alles of veel samen doen en de buitengrenzen zijn veel sterker. Dus binnen gezinnen is de autonomie van elk gezinslid onder druk.

Parentificatie
Situatie waarin kind tot ouder wordt gemaakt, adjudant. Een kind heeft veel te vroeg de rol van volwassene aanvaard en op zich genomen op emotioneel en sociaal gebied. Het kind krijgt reeds op jonge leeftijd de rol van adviseur, trooster of bemiddelaar, terwijl het daar te jong voor is.

Perverse triade: dit is een soort coalitie die plaats vindt/ Iemand van de hoogste laag gaat een coalitie aan met iemand van de lagere generatie, die gericht is tegen zijn/haar partner of medemanager. Doel is om een wig te drijven tussen de ene ouder en het kind, of tussen de groep medewerkers en de andere manager.

Zondebok: Deze krijgt de schuld van veel zaken in het gezin op zich geschoven.

Go between: sfeergevoelige kinderen die de communicatie gaande houden in het gezin. Bv. kindje die heel traag eet zodat het tafelmoment niet overgaat.

Question 19

Wat zijn de twee kernpunten van een functioneel systeem?

Answer 19

Enerzijds isdit de gezinsaanpassing, het gezin is een open systeem dus er is beïnvloeding door veranderingen en evoluties in de buitenwereld.

Anderzijds is dat de gezinsontwikkeling, dit houdt een voortdurende interne evolutie in. Problemen als het systeem te star is en niet mee kan met de veranderende processen!

Question 20

Wat is de levenscyclus van het gezin?

Answer 20

• Huwelijk en kinderloze fase
• Ouderschap - uitbreidingsfase
• Kinderen gaan naar school en worden tieners
• Jongvolwassenen - stabilisatiefase
• Lege nest, pensioen, oma en opa en overlijden echtgenoot

Question 21

Wat is het nut van fasen?

Answer 21

Goede omgang met ontwikkelingstaken uit 1ste fase houdt een goede omgang in in de volgende fase

In elke fase zie je hoe beide ouders diezelfde fase in gezin van oorsprong hebben ervaren (waarden en normen)

Fase-overgangen
= periodes waar familieleden onder druk staan!

Zwakke plekken kunnen problemen worden
Mogelijke alarm-signalen?!

Mate waarin bestaande systeem wordt aangetast -> meer of minder moeite met overgang

Belangrijk in begeleiding: fase-overgangsverschijnselen? – onaffe taken? – bedreigingen?

Question 22

Hoe krijgen we een structureel perspectief?

Answer 22

Via gezinskaarten, dit zijn tekeningen van gezinsrelaties om zo de relaties zichtbaar te maken.

Question 23

Wat is de contextuele familietherapie van Boszormenyi-Nagy?

Answer 23

• Familie betrekken bij behandeling van psychiatrische patiënten
• Intergenerationele loyaliteit staat hierbij centraal (trouw en vertrouwen + wederzijdse ondersteuning)
• Balans van geven en nemen; parentificatie; constructief en destructief recht; roulerende rekening; loyaliteitenhuishouding

Question 24

Wat houdt de context in bij contextuele familietherapie?

Answer 24

Relationele basis van families hangt af van processen die van de ene generatie op de andere woorden doorgegeven (cf. nalatenschap)

Factoren (rond de situatie):

• Historisch (geschiedenis gezin of individu)
• Contextueel (familie, maatschappij, cultuur …)
• Constitutioneel (alles in het lichaam van de persoon)

Question 25

Wat is het nalatenschap bij contextuele familietherapie?

Answer 25

Kinderen krijgen van hun ouders bepaalde waarden en normen mee

Vaak niet flexibel, waardoor de persoon die de ‘nalatenschap’ ontvangt, gezien kan worden als een passieve ontvanger van de familiegeschiedenis

Blijven voortzetten van familiale tradities = voor iedereen gelijk

Nalatenschap gevormd door de acties van één generatie die deel worden van de nalatenschap van de volgende generatie

Question 26

Wat zijn loyaliteiten in de contextuele familietherapie?

Answer 26

= Balans geven en nemen

Horizontaal

• Hier en nu
• Symmetrisch en omkeerbaar
• Verticaal
  Tussen verschillende generaties
  Assymetrisch en onomkeerbaar

Loyaliteitsconflict?

Question 27

Wat is het therapie intergenerationele perspectief?

Answer 27

Doel: verandering proberen teweeg brengen in gezinnen door familieleden onzichtbare loyaliteiten en dysfunctionele factoren te laten identificeren + plan laten ontwikkelen voor het uitten van loyaliteit op meer constructieve manieren (met aandacht voor nalatenschap)

Therapie = probleemoplossend + verminderen van symptomen in de familie

Bestaat uit 10 tot 12 sessies
Verschillende fases:
- Eerste fase: familie engageren in therapie + definiëren van het probleem
- Tweede fase: vertrouwen opbouwen, (dys)functionele factoren en ‘status quo’ situatie van het gezin identificeren
- Derde fase: plan van actie ontwikkelen + einde van de therapie bespreken

Iedere sessie: update over voorbije gebeurtenissen, vaak wordt er een huiswerkopdracht meegegeven
Genogram

Question 28

Wat is multifamiliale therapie van Laqueur?

Answer 28

Multi-Family Therapy (MFT) of Multifamily Groups (MFG)

Ontwikkeld door Laqueur (jaren 60) – mensen met gedeelde problemen kunnen elkaar adviseren, ervaringen delen en elkaar ondersteunen

Systemisch idee als basis; psychodynamische concepten; Bateson’s ideeën

Groepstherapie; familietherapie; psychodynamische praktijken en hechtingstheorie

Brug vormen tussen familie en psychiatrisch ziekenhuis

Question 29

Wie was de invloed op multifamiliale therapie?

Answer 29

McFarlane:

• MFT in een psychiatrisch ziekenhuis
• Families leren door delen van zichzelf te zien in anderen en ook hun eigen dysfuncties

Anderson:

• Psycho-educatie toevoegen
• Trial and error, zo komen we tot methodes ontwikkelen om te leren omgaan met positieve en negatieve symptomen

Question 30

Wat is het doel van multifamiliale therapie?

Answer 30

• Leren door observatie
• Stigma reduceren
• Sociaal netwerk uitbreiden
• Ondersteuning
• Probleem oplossend
• Verbeteren van inter- en intrafamiliale communicatie
• Familie als consultant

Question 31

Wat is de kern van de sessies familiale therapie?

Answer 31

Wekelijks peer support en peer kritiek met of zonder aanwezigheid van patiënt.

Question 32

Waarom is multifamiliale therapie belangrijk?

Answer 32

Familieleden ontdekken dat ze niet de enige zijn die met die problemen geconfronteerd worden

Aanwezigheid in de groep helpt om de eigen situatie en de impact op het eigen leven te verbeteren

Je maakt deel uit van een geheel waarin verschillende perspectieven, ideeën en acties gedeeld kunnen worden (dynamisch proces)

Question 33

Wat is de doelgroep van multifamiliale therapie?

Answer 33

• Verschillende psychiatrische problematieken (schizofrenie, depressie …)
• Middelenmisbruik
• Eetstoornissen
• Chronische fysieke pijn
• Kindermisbruik
• Sociale uitsluiting

Question 34

Voorbeeld van MFT bij eetstoornissen

Answer 34

Van start tijdens de opname en is een vast onderdeel van het programma voor minderjarigen en thuiswonende jongvolwassenen

Max. 8 patiënten en hun gezinsleden

6 sessies van telkens twee uur om de twee weken, de 7e na 3 maanden (follow-up)
‒ twee sessies (4de en 5de sessie) duren drie uur omdat er een eetmoment wordt voorzien

Doel:
- impact ES op gezinsleven verminderen
- anders leren omgaan met de stoornis
- interactiepatronen en verwachtingen gezinsleden bespreken
- communicatie- en hanteringsmogelijkheden van het
gezin ondersteunen

Question 35

FOG in forensische psychiatrie gebaseerd op MFT: waarom de focus leggen op de perspectieven van familie?

Answer 35

Lotgenotencontact en steun is belangrijk = Families in vergelijkbare situatie ontmoeten VERSUS stigma en sociale isolatie

Hoop = kracht en coping VERSUS angst die blijft sluimeren

Willen gehoord worden en betrokken worden (juridisch traject EN hulpverlening) = Continuïteit van de zorg en gedeeld partnerschap

Informatie wensen over traject, psychiatrische problematiek, … = Helpend: activiteiten die voor familieleden georganiseerd worden (bvb. familiedag)

GGZ vooraf aan de internering: ‘gefaald’
Eerst crimineel feit dan wettelijke maatregelen dan pas aangepaste hulp
MAAR voor sommigen is internering beginpunt van verandering

Question 36

Welke therapeutische factoren worden als helpend ervaren bij FOG?

Answer 36

• groepscohesie
• aanvaarding
• samenhangende groep
  = basis

Relationeel klimaat:

• steun van de groep
• vertrouwen in therapeuten

Psychologisch werk:

• gelijkwaardigheid
• universaliteit van de problemen

Question 37

Wat zijn de gevolgen bij FOG?

Answer 37

Hoe meer verminderde zelfschuld
- Hoe meer leren door observeren (deze tweede)
- Hoe meer modelling (deze eerst)
- Hoe meer inzicht in probleem van naaste (deze minder)
=> Nieuwe inzichten

Hoe minder verbetering van emotioneel welzijn, hoe meer steun van de groep.
=> Samenhorigheid en steun

Hoe minder verlies van controle over leven, hoe meer gelijkwaardigheid en universaliteit van problemen.
=> Therapeutische begeleiding

Question 38

Wat kan geconcludeerd worden bij gezinsinterventies?

Answer 38

Het heeft een meerwaarde, er is een onderscheid tussen formele en informele ondersteuning en er is betrokkenheid van familie nodig in de zorg.