Geneeskunde 1C3 HC week 1 - 5-6 Flashcards
Wat is het doel van het endocriene systeem?
Communicatie tussen cellen en celsystemen mogelijk maken d.m.v. hormonen
- Werkt samen met het zenuwstelsel
Wat zijn hormonen?
Stoffen die circuleren in het bloed
- Kunnen eiwitten zijn maar hoeft niet altijd
- Oefenen een effect op bepaalde doelwitcellen uit –> hiervoor zijn receptoren cruciaal want doelwitcellen reageren alleen op hormonen waar zij receptoren voor hebben
- Effect afhankelijk van de geprogrammeerde respons van de doelwitcel
Welke 3 typen communicatie zijn er via hormonen?
- Endocrien: hormoon wordt via de bloedbaan naar doelwitcellen vervoerd, specificiteit bepaald door andere cellen die receptoren voor andere hormonen hebben
- Paracrien: signaalmoleculen bereiken via intercellulaire vloeistof de nabijgelegen cellen
- Autocrien: hormoon uit de cel bindt op de receptor van diezelfde cel, zelfregulatie, bijv. voor negatieve terugkoppeling
Welke 2 belangrijke type receptoren heb je?
- Kernreceptoren: receptoren die direct in de kern hun werking uitvoeren omdat ze bij de kern zitten, hormonen moeten zelf door het membraan kunnen, vooral schildklierhormoon en bijnierschorssteroïd hormonen
- Membraanreceptoren: receptoren die zich bevinden op het membraan, voor hormonen die niet zelf door het membraan kunnen, receptor activeert intracellulaire processen na binding van het hormoon (vaak via G-eiwitten), vooral hypofyse en hypothalamus hormonen
Wat zijn de belangrijkste endocriene klieren?
- (Hypothalamus): geen echt endocrien orgaan, het is zenuwweefsel, maar heel gespecialiseerd om de hypofyse aan te sturen
- Hypofyse (pituitary gland/meesterklier): maakt veel hormonen die andere endocriene klieren aanstuurt
- Schildklier (thyroid gland)
- Bijschildklier (parathyroid glands)
- Bijnieren (adrenal glands)
- Testes
- Ovaria
- Pancreas
Wat is een endocriene as en waar zit de negatieve feedback?
- In hypothalamus wordt hypothalaam hormoon gemaakt
- Invloed op hormoonafgifte hypofyse voorkwab dus hypofyse voorkwab hormonen aanmaak
- Hormonen invloed op perifeer endocrien orgaan hierdoor perifeer hormoon aanmaak
- Perifere hormonen effect op doelwit orgaan
Negatieve feedback:
- Perifeer hormoon heeft invloed op hypofyse en hypothalamus
- Hypofyse koppelt ook terug naar de hypothalamus
Wat heb je bij een hormonaal evenwicht en wat bij een hormonale disbalans?
Hormonaal evenwicht = gezond systeem, o.a. door negatieve terugkoppeling
Hormonale disbalans = endocriene ziekte, bijv. door een tumor of een niet werkende receptor, hierdoor werkt aansturing/terugkoppeling niet meer goed
Wat zijn de kenmerken van de hypothalamus?
- Bevat clusters met neuronen die hormonen produceren
- Heeft neuronen met grote cellichamen: axonen komen uit in hypofyseachterkwab en maken vasopressine en oxytocine (korte halfwaardetijd) die worden afgegeven aan bloedbaan via hypofyse
- Heeft neuronen met kleine cellichamen: korte axonen geven releasing factors af (aan plexus van bloedvaten boven hypofysesteel) die afgifte van hormonen door hypofysevoorkwab stimuleren/remmen; hypofyseotropische hormonen TRH, GnRH, somatostatine, GHR, dopamine en CRH
Wat zijn de kenmerken van de hypofyse?
- Slecht 1 cm groot en net boven de spheniodal sinus
- Achterkwab zelfde embryologische origine als de hypothalamus, dus bevat kleine kernen met zenuwcellen, geven oxytocine en ADH af
- Voorkwab andere origine, bevat endocriene hormoonproducerende cellen die lijken op eilandjes van Langerhans, geven TSH, ACTH, FSH, LH, GH, PRL en endorphines af
Welke hormoonproducerende cellen zitten er in de hypofysevoorkwab, wat maken ze, hoe worden ze gestimuleerd/geremd en hoeveel komen ze voor?
- Somatotroop (50%): maakt groeihormoon, stimulatie door GHRH, remming door somatostatine
- Corticotroop (20%): maakt ACTH, stimulatie door CRH (en AVP)
- Lactotroop (15%): maakt prolactine (PRL), remming door dopamine
- Gonadotroop (10%): maakt LH/FSH, stimulatie door GnRH (LHRH)
- Thyreotroop (5%): maakt TSH, stimulatie door TRH
Hoe ziet de hypothalamus-hypofyse-bijnier as eruit?
- Hypothalamus maakt CRH (onder hoge stress ook vasopressine/AD)
- CRH bindt aan een G-eiwit gekoppelde receptor op de hypofysevoorkwab –> activatie adenylyl cyclase –> stijging intracellulair cAMP –> activatie proteïne kinase A –> opening Ca-kanalen –> [Ca2+] stijging intracellulair
- ACTH-afgifte wordt gestimuleerd en afgegeven aan het bloed
- ACTH stimuleert de bijnier tot aanmaak van bijnierandrogenen en cortisol door binding aan G-eiwit gekoppelde receptor (melanocortine-2- receptor) –> verhoging cAMP –> stimulatie proteïne kinase A –> activiteit P-450SCC omhoog en synthese van bepaalde enzymen omhoog
- Cortisol bindt door een kernreceptor (glucocorticoïd receptor) en beide hebben een negatieve feedback op hypothalamus en hypofyse
Hoe ziet de hypothalamus-hypofyse-schildklier as eruit?
- Hypothalamus maakt TRH
- TRH bindt aan receptor op de hypofysevoorkwab
- TSH-afgifte wordt gestimuleerd en afgegeven aan het bloed
- TSH stimuleert de schildklier tot aanmaak van schildklierhormoon (T4)
5a. T4 kan in de lever omgezet worden in het actieve T3 wat effect heeft op weefsels
5b. T4 heeft een negatieve feedback op hypothalamus en hypofyse
Hoe ziet de hypothalamus-hypofyse-groeihormoon as eruit?
(0). Ghreline wat in de maag wordt geproduceerd stimuleert de hypothalamus en hypofyse tot aanmaak van GHRH en GH
1. Hypothalamus maakt somatostatine en GHRH
2a. Somatostatine remt de hypofyse
2b. GHRH stimuleert de hypofyse
3. Bij stimulatie maakt de hypofyse groeihormoon (GH)
4. In de lever zorgt groeihormoon voor de aanmaak van IGF-I –> inhibitor effect op hypothalamus en hypofyse
Hoe ziet de hypothalamus-hypofyse-gonaden as eruit?
- Hypothalamus maakt GnRH
- GnRH bindt aan receptor op de hypofysevoorkwab
- LH- en FSH-afgifte wordt gestimuleerd en afgegeven aan het bloed
- Testes en ovaria maken steroïde hormonen bij stimulatie van LH/FSH: testosteron, oestradiol en progesteron
- Testes en ovaria maken ook Inhibine B wat negatief terugkoppelt aan hypothalamus en hypofyse
Hoe verloopt de prolactine afgifte?
Is voor stimulatie van melkvorming
- Dopamine wordt gemaakt in de hypothalamus en probeert de prolactine-afgifte te onderdrukken
2a. Bij de zoogreflex wordt via lange uitlopers via het ruggenmerg de afgifte van dopamine onderdrukt
2b. In de hypothalamus worden neuronen met grote cellichamen gestimuleerd waardoor oxytocine wordt afgegeven –> zorgt voor samentrekking van spieren in de borst - Remming van de dopamine afgifte, waardoor prolactine afgegeven kan worden
Waarvoor zijn de hormonen oxytocine en vasopressine (ADH) die door de hypofyseachterkwab worden uitgescheiden?
- Oxytocine: prikkelt borstklier bij zogen, zorgt voor baarmoedercontractie bij bevalling (partus), gemoedshormoon, bij de man is de rol verder niet helemaal duidelijk
- Vasopressine/ADH: stimuleert de reabsorptie van water in de nier, reguleert hierdoor de bloeddruk
Wat is een circadiaan ritme?
Circulerende spiegels van hormonen zijn niet constant maar verschillen gedurende de dag
- GH, TSH en PRL zijn in hoge concentraties tijdens de slaap aanwezig
- ACTH en cortisol zijn laag tijdens middernacht en lopen in de vroege ochtend op
+ er zijn nog kleine fluctuaties (pulsatiel) zodat receptoren niet ongevoelig voor de hormonen worden
–> hierdoor geeft een eenmalige hormoonspiegel meting weinig informatie over de wisseling, dus moet je 24-uurs ritmes bepalen
Wat is de rol van bindende eiwitten?
Eiwitten in de circulatie die hormonen binden en ze zo inactief maken + zorgen voor een verminderde klaring/uitscheiding (verlagen de halfwaardetijd bij meer binding)
- Hierdoor kun je een reservoir van hormonen in de circulatie opbouwen
- Bij meer bindend eiwit in de circulatie veranderd het evenwicht –> hierdoor gaat hypofyse meer eiwitten produceren –> hierdoor ontstaat een nieuw evenwicht met evenveel vrije hormonen, maar totale hoeveelheid hormonen is sterk toegenomen (nog steeds steady state)
Hoe ziet de bijnier eruit en uit welke delen bestaat hij?
Ong. 3 cm groot en omringd door vet, bestaat uit:
- Donkere medulla: catecholamine productie ((nor)adrenaline), regulatie door sympathicus
- Lichte cortex: steroïdhormoon productie, 3 delen:
~ Zona glomerulosa (buisvormig): mineralocorticoïd productie (aldosteron), regulatie door AngII en K+
~ Zona fasciculata (paaltjes): glucocorticoïd productie (cortisol), regulatie door ACTH
~ Zona reticularis (netwerk): androgeen productie (DHEA), regulatie door ACTH
- Kapsel eromheen
Hoe verloopt de biosynthese van bijnier steroïden?
Cholesterol is de bouwsteen voor androgenen, cortisol en aldosteron –> omzetting door steroïdogene enzymen (sommige in mitochondriën, sommige in ER):
- CYP11A (cholesterol side-chain cleavage)
- HSD3 (3-bèta-hydroxysteroid dehydrogenase)
- CYP17 (17-hydroxylase/C17-20 desmolase)
- CYP21 (21-hydroxylase)
- CYP11B1 (11-bèta-hydroxylase)
- CYP11B2 (aldosteron synthase)
- B5 (cytochroom B5 (co-factor))
Hoe komt cholesterol in de bijniercel en de mitochondriën terecht, voor de productie van bijnier steroïden?
- Cholesterolopname in de darm en lever
- Verpakt in VLDL wat het lichaam omzet naar LDL
- LDL transporteert cholesterol via het bloed naar o.a. de bijnier
- LDL-opname in de bijniercel (via LDL-receptor) en afbraak tot cholesterol
- StAR in membraan van mitochondriën kan cholesterol in de cel binden en zo wordt het over het buiten- en binnen mitochondriale membraan verplaatst
- Cytochroom P450SCC (onder sterke invloed van ACTH) in het mitochondriale binnenmembraan zorgt dat de eerste zijketen wordt afgesplitst waardoor pregnenolon ontstaat (snelheidsbepalende stap)
- 80% cholesterol komt uit de circulatie en 20% maakt de cel zelf uit acetyl-CoA
Waardoor wordt de cortisol afgifte gereguleerd?
- ACTH
- Stress (verwonding, ziekte, mentaal, lage temperatuur)
- Biochemische stress (hypoglycemie)
Wat is cortisol en welke functie heeft het?
Glucocorticoïd; voor 95% gebonden aan transcortine (CBG) en albumine, in lever en nier vooral gemetaboliseerd
Beïnvloed glucose, eiwit en vet metabolisme
- Remming eiwitsynthese in weefsels
- Stimulering gebruik van vetzuren als energie en glucose als verlaging
- Stimulering van de lever tot glucose aanmaak (gluconeogenese) en verhoging bloedsuikerspiegel
- brengt ongevoeligheid van de insuline receptor met zich mee door meer glucose aanmaak wat in het bloed terecht komt
Hoe wordt de aldosteron afgifte gereguleerd en waar zorgt aldosteron voor?
- Nier produceert renine
- M.b.v. renine wordt angiotensinogeen omgezet in angiotensine I (AngI)
- M.b.v. ACE (vooral in longepitheel) wordt AngI omgezet in AngII
- AngII zorgt voor vasoconstrictie en stimuleert de zona glomerulosa tot productie van aldosteron (door binding met G-eiwit gekoppelde receptor in de bijnierschors)
- Aldosteron zorgt voor meer Na+ reabsorptie en meer K+ excretie, hierdoor meer H2O reabsorptie en een stijging van de bloeddruk
6a. Stijging van de bloeddruk zorgt voor minder renine afgifte door de nier
6b. Verhoogde [K+]plasma stimuleert de afgifte van aldosteron