Brainscape's Knowledge GenomeTM

Browse over 1 million classes created by top students, professors, publishers, and experts.


See full index

Jarðfræði > Eldgos 2. vika > Flashcards

Eldgos 2. vika Flashcards

1
Q

Elgos

A

Heitir það þegar kvika kemur upp á yfirborði jarðar

  • stundum gýs bara einu sinni á hverjum stað, en stundum gýs endurtekið á sama stað
  • eldgos eru í flestum tilfellum bein afleiðing af flekahreyfingum
  • þau geta verið banvæn og stofnað þúsund manna í hættu
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Eldfjall

A

Er fjall sem byggt er upp af mörgum eldgosum frá gosrásum í toppi eða hlíðum fjallsins.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

þrjár megingerðir gosefna:

A
  1. Hraun sem renna á yfirborði
  2. Gjóska misstór brot sem þeytast frá eldstöðinni
  3. Gosgufur sem rísa frá kvikunni
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Hraun:

A

Getur verið lapþunn og runnið langa vegalengd(t.d. basísk kvika), en þau geta líka verið þykk og hrúgast upp við gosrásina - fer eftir seigju kvikunnar og kísilsýruinnihaldi.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Basísk hraun:

A

geta verið :

  • heit og þunnfljótandi og runnið langa vegalengd t.d. helluhraun (pahoehoe)
  • kaldari og seigari og renna því frekar stutt t.d. apalhraun (A´a´)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Helluhraun:

A

Eru fremur þunn og með tiltölulega slétt yfirborð. Efsta lagið er oft storknað og hraunið rennur undir yfirborði. Það sem einkennir helluhraun er :
- hraunreipi, sprungnir hraunkollar og hraunhellar.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Hraunhellar:

A
  • Hraunskán myndast á yfirborðinu á helluhrauni
  • Hraunið streymir í rásum undir yfirborði
  • Þegar eldgosi lýkur verða þessar rásir eftir dæmi : surtshellir
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Hraundrýli (strompar):

A

Hraundrýli (strompar)

  • myndast þegar gosgufur leita upp úr hrauni sem rennur í hraunrás.
  • gasið slettist út og sletturnar hrúgast upp
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Apalhraun :

A

Apalhraun eru þykkari (10-30 m) og með mjög óreglulegt yfirborð, eru oftast ísúr.

  • á yfirborði er gjall eða frauðkennd brot, en neðar geta þau verið stórstuðluð.
  • renna rólega útum gígbarmana, oft í hrauntröðum
  • öll ísúr og súr hraun eru apalhraun, en kaldari basalthraun geta líka verið apalhraun
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

Ísúr hraun - Andesít

A

Hærra kísilsýruinnihald (SiO2) gerir hraunin þykk og seig

  • ólíkt basalti renna þau ekki langt
  • mynda alltaf apalhraun
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

Súr hraun - Rhyolít

A
  • Þau eru mjög seig og renna yfirleitt ekki langt
  • Hrúgast upp yfir gosrásinni og mynda stundum tappa í gosrásinni
  • Tappinn stíflar gosrásina og þrýstingur byggist upp. Stundum springur tappinn með geigvænlegum afleiðingum
    ^ svona gos kallast Troðgos t.d. Mælifell
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Stuðlar :

A

Myndast þegar hraun kólnar (basískt, ísúrt, súrt)
- eru 6, 7 eða átthyrndir og til níhyrndan
- stuðlar myndast alltaf hornrétt á kólnunartímabilinu.
Þykk og vel formaðir stuðlar myndast þegar þykk hraun storkna rólega.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

Gjóska:

A

Er samheiti yfir þau lausu gosefni sem spýtast upp úr gosrás við eldgos.
Agnir og molar sem spýtast upp úr eldstöð, hraðstorknuð og glerkennd kvika sem getur verið í ýmsum stærðum og gerðum.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Myndun gjósku?

A

myndast í eldgosum þar sem sprengivirkni er til staðar og gosefni þeytast upp í loftið frá eldstöðvunum.
Gjóskan berst undan vindi og öskufall verður áveðurs.
- kvika sem þær mynda er ýmist : súr, ísúr eða basísk
Dæmi : bombur, kleprar og gjall, vikur, aska og mjög fíngerð aska.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Gosaska

A

Fín glerkorn : geta borist langar leiðir og leggst yfir umhverfið.
Getur valdið :
- spjöllum á gróðurlendi
- lagt heilu byggðarlögin í rúst t.d. Öræfasveit eftir gosið í Öræfajökli 1362

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Kleprar og gjall

A
  • Kleprar og gjall eru glerkenndir að utan en blöðróttir að innan
  • snúast í loftinu og mynda kúlur : hraunkúlur (bombur)
  • Falla oft hálfstorknaðir til jarðar og klessast saman
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Vikur

A
  • Eru molar og brot út frauðkenndri kvikufroðu
  • flýtur á vatni (sérstaklega súri vikurinn)
  • þykk vikurlög frá Heklu og Öræfajökli:
    · ljós vikur er súr vikur - hekla, snæfellsjökull og öræfajökull
    · Dökkur vikur er basískur - Mýrdalssandurinn frá kötlu
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

Dreifing gjósku?

A

Hún dreifist undan vindi.
- gjóskulögin eru þykkust og eru með stærstu kornin næst eldstöðinni
- ef gjóskan nær upp í heiðahvolfið getur hún dreifst um heiminn og valdið breytingum á veðurfari
- Öskulög má víða rekja í jarðvegi hér á Íslandi:
· súr gjóska er ljós á litinn
· basísk gjóska er dekkri

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Öskulaga dagatal:

A

Hvert öskulag er jafnaldurslína og er hægt að nota til að aldursgreina jarðlög og fornminjar.

t. d. Landnámslagið - aska féll rétt eftir landnám (871)
- sennilegast frá Vatnaöldum á veiðivatnasvæðinu

  • Súru öskulögin frá Heklu og Öræfajökli eru bestu leiðarlögin
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Gosgufur

A

· Myndast þegar gasið sleppur úr kvikunni þegar þrýstingur á kvikuna minnkar við gos.
· Gasþrýstingur í kviku stjórnar ofsa eldgosa
- Basalt - lítill þrýstingur (róleg gos)
- Rhíolít - mikill þrýstingur (ofsafengin gos)

1-9% af kviku eru gosgufur

  • lang mest af því er vatn (H2O) um 80-90%
  • koltvíoxíð(CO2)
  • brennisteinstvíoxíð (SO2) - lyktar eins og skemmd egg

Þegar gas storknar í hrauni kallast það gasblöðrur

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

Atriði sem einkenna eldstöðvar/eldfjöll:

A
  1. kvikuhólf
  2. sprungur og gosop
  3. gígar
  4. öskjur
  5. einkennandi útlit
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Kvikuhólf:

A

Er staðsett ofarlega í skorpunni undir eldfjallinu.
- geta innihaldið mikið magn af kviku
Sum kvika nær ekki lengra og storknar sem djúpberg

  • Kvika streymir upp úr kvikuhólfinum og getur gos komið upp um kringlótt gosop eða um sprungur.
  • gosop í toppi eða hliðum fjallsins
  • sprunga í fjallinu eða utan þess
  • sprungugos endar oftast í einu eða fleiri gosopum
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

Gígar:

A
  • Eru skálarlaga lægðir oftast á toppi eldfjalls eða geta staðið einir og sér upp úr flatlendi.
  • Geta verið í öllum stærðum og gerðum : allt upp í 500 m breiðir og 200 m djúpir
  • Myndast þegar gosefni (gjóska) hrúgast upp í kringum gosopið
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

Öskjur:

A

: Eru gríðastórar lægðir í eldstöðvum

  • miklu stærri en gígar
  • geta verið fleiri km í þvermál

Myndast þegar kvikuhólf tæmist.
Eldfjallið hrynur niður í hólfið
- Crater lake í Oregon
- Askja í Dyngjufjöllum

25
Q

Stærð og gerð eldsöðva?

A
  • Geta verið mismunandi að stærð og gerð.
    Helstu flokkar :
  • Dyngjur ( shield volcanoes)
  • ávalir hraunskildir t.d. skjaldbreiður einkennist af
    þunnum basalthraunlögum t.d. dyngjubasalt
  • Samsett eldfjöll ( stratovolcano) - hraun og gjóska.
    *lang algengasta gerð eldfjalla dæmi : eldkeilur - snæfellsjökull og eldhryggir - Hekla
  • Kleprar og gjallgígar ( cinder cones) sem raða sér á sprungu dæmi : Lakagígar
26
Q

Keilulaga gígar:

A
  • Gerðir úr missamlímdum kleprum og gjalli
    • oftast samhverfir og oft með vatn í miðjunni
    • oftast rennur einnig hraun frá þeim
      Dæmi : Grábrókargígar
27
Q

Gerð eldgosa:

A

Róleg flæðigos : mynda hraun
Sprengigos : mynda gjósku
Felst eldgos framleiða hraun og gjósku

28
Q

Flæðigos/hraungos

A

Yfirleitt rólegasta gerðin þá streymir hraun frá eldstöðinni.

  • hrauntjarnir myndast í gígnum og geta líka myndast gjósku en þá aðallega í byrjun.
  • venjulega er basalthraun sem mynda dyngjur eða langa hrauntauma.
29
Q

Sprengigos?

A

Þá geta eldský myndast.

  • gasþrýstingur er gríðalegur í súrri kviku - spennan losnar í gríðalegum sprengingum.
  • samsett fjöll
  • geta myndað öskju
  • breiðir gjósku yfir nágrennið
  • ísúr og súr kvika
30
Q

Sprengigos?

A

Þá geta eldský myndast.

  • gasþrýstingur er gríðalegur í súrri kviku - spennan losnar í gríðalegum sprengingum.
  • samsett fjöll
  • geta myndað öskju
  • breiðir gjósku yfir nágrennið
  • ísúr og súr kvika
31
Q

Gosaðstæður

A

Elgos geta orðið við ýmsar aðstæður.
: Á þurru landi - hraun og gjóska, hraun renna og gjóskulög falla
: í sjó, vötnum eða undir jöklum - bólstraberg og móberg

32
Q

Bólstaberg:

A

Samanstendur af “púðum” sem er hraðkæld kvika

  • yst eru bólstrarnir glerkenndir
  • eru smákristallaðir og smástuðlaðir (sveipstuðlaðir) að innan
  • Þegar einn bólstur er myndaður treðst kvikan frammhjá og myndar annan bólstur
    Algengir á úthafshryggjum
33
Q

Bólstrabrotaberg

A

Blanda af uppbrotum bólstrum og harðnaðri gjósku

34
Q

Móberg

A

Hörðnuð og samlímd gosaska

35
Q

Móbergsstapar

A

Myndast við gos undir jökli t.d. Herðubreið (mikið laust og fínt grjót)

36
Q

Gervigígar

A

myndast ef hraun rennur út í tjarnir eða grunn vötn, þá verða sprengingar í kvikunni og Gervigígar geta myndast
Gervigígar lita svipað út og klepra og gjallgígar en finnast helst á láglendi og eru óreglulegar þyrpingar.
Dæmi : Landbrotshólar, Rauðhólar og Skútustaðagígar við Mývatn

37
Q

Eftiminnanleg gos:

A

Mt. St. Helens - gaus 18 mai 1980

  • þrýstingur byggist upp í fjallinu
  • jarðskjálfti kom á stað skriðu sem létti þrýstingnum af kvikuhólfinu og norðurjlið fjallsins hreinlega sprakk í loft með tilheyrandi eldský
  • um 400 m hurfu af toppi fjallsins
  • eyddi um 600km af skóg og 61 manns dóu
  • gjóskuflóð stífluðu ár og öskufall truflaði umferð
38
Q

Hvar verða eldgos?

A

Flekahreyfingarnar útskýra eldvirknina á jörðinni.
Ákveðnar gerðir eldfjalla má tengja beint við ákveðnar tektónískar aðstæður:
- Heitir reitir - möttulstrókar troðast í gegnum skorpu
- á rekbeltum
- á sökkbeltum

39
Q

Möttukstrókar

A

Heitir reitir á yfirborði myndast vegna öflugra iðuhreyfinga í deigu efni í möttli.
- Það eru um 25 í heiminum og er einn sá öflugasti undir Íslandi

40
Q

Heitur reitur undir úthafsskorpu?

A

Hawaii eyjar

  • Kemur basalt upp á hafsbotn og hrúgast upp : bólstraberg, bólstrabrotaberg og Móberg
  • Þegar gosið nær upp á yfirborð þá byggist upp hraunskjöldur : sem myndar eyju
  • Eyjan heldur áfram að stækka meðan heiti reiturinn er ennþá undir henni (heiti reiturinn alltaf kyrr)
  • En ejan er óstöðug og brotnar upp undan sjálfri sér með skriðföllum neðansjávar
41
Q

Heitur reitur undir meginlandsskorpu?

A

Yellowstone

  • Oft kemur upp bæði basísk og súr kvika:
    · Basaltkvika - kemur úr möttulstróknum
    · Ríolítkvika - möttulstrókurinn bræðir upp meginlandsskorpuna
    Basísk flæðigos, stórir hraunflákar:
  • Basísk kvika kemur upp úr möttlinum í löngum sprungum
  • Hraunskildirnir ná yfir stór landsvæði og endurtekin gos hlaða upp hraunlögum.
  • Þegar dregur úr virkni möttulstróksins fara “venjuleg” eldfjöll að myndast.
42
Q

Eldgos á úthafshryggjum?

A
  • Mesta eldvirkni jarðar er á úthafshryggjum
  • Um 70% af skorpu jarðar er úthafsskorpa
  • Basalt kemur úr sprungum og bólstraberg myndast
  • Bólstabergshrúgurnar fara í sitt hvora áttina og ný kynslóð bólstrabergspúða myndast.
43
Q

Ísland

A
  • Undir íslandi er heitur reitur og við erum þar að auki á úthafshrygg.
  • Eldvirkni hefur byggt landið upp úr sjónum
  • Landið gliðnar vegna plötureks
  • Eldstöðvakerfin fylgja stefnu rekbeltsins
  • Á gosbeltum er eingöngu eldvirkni engin gliðnun
  • Á rek- og gosbeltum er bæði gliðnun og eldvirkni.
  • Þverbrotabeltin einkennast af stórum jarðskjáftum en engin eldvirkni.
  • Elsta berg sem við vitum um er um 16 milljóna ára gamalt og yngsta bergið í núverandi gosbelti
44
Q

Eldstöðvakerfi á Íslandi

A

Það sem einkenni eldvirkni á Íslandi eru hin svokölluðu eldstöðvakerfi.

  • Aðalvirknin í einni virknimiðju
  • Innan hvers eldstöðvakerfis er mjög svipuð efnasamsetning í gosefnunum.
  • Þroskuð eldstöðvakerfi skarta megineldstöð með kvikuhólfi.
  • Sprungugos í sprungum sem liggja út frá megineldstöðinni.
45
Q

Megineldstöðvar Íslands

A

Mesta eldvirkni í einni megineldstöð: kvikuhólf undir þar sem kvika safnast fyrir, ísúr. eða súr kvika.
Dæmi : Hekla, Öræfajökull og Hengillinn

46
Q

Sprungusveimar

A

Þeir liggja útfrá og meðfram megineldstöðvunum.

  • Basísk kvika
  • Talin koma beint úr möttli
  • Yfirleitt “róleg” gos (túrista gos)
  • Þunnir hrauntaumar sem geta runnið langar vegalengdir.
47
Q

Gliðnun meginlanda:

A 
Margar ólíkar gerðir eldfjalla myndast :
- undarlegar tegundir af kviku og undarleg jarðfræði
- Hlutbráðnun í möttli (basísk kvika)
- Hlutbráðnun í skorpu (súr kvika)
Dæmi : Austur-Afríku sigdalurinn
48
Q

Sökkbelti:

A

Er þar sem tvær plötur reka í átt að hvor annarri og má búast við öflugum sprengigosum sem geta valdið miklum hörmungum.

Felst eldfjöll eru á sökkbeltunum:

  • vökvar (vatn og gas) frá plötunni sem sekkur koma af stað bráðnun.
  • Eldfjallabogar (eyjabogar og meginlandsbogar) þróast á plötunni sem helst uppi.

Eldhringurinn (ring of fire) markar útlínur kyrrahafsins.

49
Q

Hraunrennsli:

A

Eru aðallega basalt.
Geta kveikt í mannvirkjum eða kaffært þau.
Eru yfirleitt ekki mannskæð:
- Oftast góður fyrirvari
- hraun renna ekki hratt
- hefur þó komið fyrir að hraunrennsli hefi grandað áhugasömum áhorfendum.

50
Q

Gjóskufall:

A

Geta verið hættuleg:

  • geta kaffært heilu landsvæðin og eytt gróðri
  • aska getur farið í flugvélahreyfla og drepið á þeim.
  • goal er þungt og sigar oft húsþök
  • gjall er hrjúft og skrapar það sem það lendir á.
  • gjóska fer oft af stað sem banvæn leðjuflóð.
51
Q

Gjóskuflóð / Eldský

A

Hættuleg fyrirbæri

  • sjóðandi heit blanda af gjóskukornum og gasi, um 200 - 450 gráðu heitt og renna með 300 km hraða undan halla og yfir hæðir.
  • Ferðast á púða af mjög heitu lofti : auðveldar flóðinu að æða af stað og eykur hraða flóðsins
  • skilur eftir lög af Ignimbríti
52
Q

Eðjuflóð / Lahar

A

Geta verið banvæn og renna með miklum hraða.
- vikur og öskukorn blönduð vatni renna sem eðjuflóð t.d. Kötluhlaup

Eðjuflóð verður þegar vatn blandast við gjósku: líkist blautri steypu.

53
Q

Þrýstibylgja vegna sprenginga?

A

Sjaldgæft að þrýstibylgja fari til hliðanna: gerðist þó í St. Helens - norður hliðin sprakk 61 manns dóu.

54
Q

Skriðuföll vegna eldgosa:

A

Eldgos geta komið af stað skriðuföllum :
- mikið magn af nýju efni hrúgast upp við gosop
- jarðskjálftar geta komið óstöðugu efni af stað
Dæmi : St. Helens
- skriðan barst 20 km frá fjallinu.

55
Q

Eldfjallagös:

A

eldfjallagös geta verið eitruð:
Dæmi : Lake Nyos, Cameroon 1986
1.742 manns dóu

56
Q

væntanlegt gos?

A
  • jarðskjálftavirkni /kvikuhreyfingar
  • Aukin hiti í og við fjallið - aðstreymi kviku
  • Útlissbreytingar í fjallinu (lyfting og útþensla)
  • útstreymi gasa og efnasamsetning getur breyst

Þessi atriði gefa til kynna að gos geti hafist á næstunni en maður veit ekki hvenær.

56
Q

væntanlegt gos?

A
  • jarðskjálftavirkni /kvikuhreyfingar
  • Aukin hiti í og við fjallið - aðstreymi kviku
  • Útlissbreytingar í fjallinu (lyfting og útþensla)
  • útstreymi gasa og efnasamsetning getur breyst

Þessi atriði gefa til kynna að gos geti hafist á næstunni en maður veit ekki hvenær.

57
Q

Eldgos og veðurfar:

A

eldgos getur haft áhrif á veðurfar - verður kaldara.

  • gosgufur og fínkorna agnir geta byrgt fyrir sólarljós.
  • hugmyndir um að lakagígagosið 1782 hafi orsakað frönsku byltinguna (uppskerubrestur vegna kulda)

Jarðfræði (12 decks)

Brainscape helps you reach your goals faster, through stronger study habits.
© 2024 Bold Learning Solutions. Terms and Conditions