czesc ogólna Flashcards
epidemiologia
endo 6500 - zgony 1700, 5letni OS - 77%
jajnik 3700 - zgony 2800 - 37%
szyjka 2700 - zgony 1700 - 55% (Europa 65%)
srom 581 - zgony 315 - 45%
pochwa 100 - 60 - 45%
szczyt 65-69 rz
zachorowani i zgony - kolejność
zachorowania:
piers, pluco, jel grube, trzon, jajnik
zgony:
pluco, piers, jel grube, jajnik, trzusta, żołądek
intra w borderlinach
nawet w 30% nie trafiona
polimorfizmy których genów odpowiadają za skłonność do nowotworzenia
1) geny odp. za usuwanie i metabolizowanie czynników rakotwórczych
2) geny naprawy DNA
driven genes
np TP53
towarzyszące geny to tzw passanger genes
MSI
niestabilność mikrosatelitarna (ang. microsatellite instability, MSI), czyli zmiana długości alleli powstała w wyniku zwiększenia lub zmniejszenia liczby powtórzeń nukleotydowych.
Mikrosatelity to krótkie sekwencje DNA w kodującym i niekodującym. Gdy sa błędy replikacji, to powstają wydłużenie mikrosatelit. Te błędy są naprawiane przez geny MMR (missed matched repair). Czyli wady MMR –> powodują MSI –> a MSI odpowiada za występowanie nowotworów.
LOH - utrata heterozygotyczności
dotyczy genów suppresorowych DNA, np RB1 czy BRCA1
najpierw są 2 geny i jest ok, później jest jedna mutacja (lub człowiek rodzi się z jedną mutacją - wrodzone BRCA1 mut carrier) i mamy heterozygotyczność.
mutacja w drugim genie supresorowym –> to LOH
limit Hayflick’a
poziom pewnej liczby podziałów po którym komórka przestaje się dzielić
kadheryny i EMT
kadneryna E - epitelialna, w kom nablonkowych
kadheryna N - neuronalna (mezenchymalna) - wzrasta w kom. mezenchymalnych
EMT - spada kadheryna E a wzrasta N
mutacje somatyczne i konstytutucyjne
konstytucyjne = germinalne
somatyczne - w konkretnej komórce
BRCA1/2 , zesp Lyncha, zesp. Li Fraumeni - to zespły dziedziczone autosomalnie dominująco
dominująco, bo z dzieci osoby chorej 50% bedzie miało gen zmutowany i tym samym większe ryzyko zachorowania
krzywa Gompertza
w miarę wzrostu masy guza zwalania się jego proliferacja - dlatego chemia jest skuteczna na początku
cykle podziału komórkowego
interfaza - przygotowanie - G1 - synteza RNA, synteza białek - S - synteza DNA - G2 - synteza RNA, synteza białek mitoza - podział
G0
W G2 i M najbardziej wrazliwe na RT
cykl komórkowy regukulją cykliny i kinazy zależne od cyklin
leki działające fazowo specyficznie: antymetabolity, bleomycyna, inh. mikrotubul
leki niezależne od fazy cyklu: antybiotyki, leki alkilujące
niezależne od cyklu (ntrozomocznik, chlorambucyl, busulfan)
MDR i oporność na chemioterapeutyki
gen MDR koduje białko P-170
to rodzina 48 białek
wyrzucają leki na zewnątrz komórki
poszukiwane są specyficzne inhibitory tych białek: np tarkwidar, zosukwidar, diarylimidazol
na funkcje P-170 wpływa też tamoksifen
Eras i przygotowanie jelit
Laparoskopia - nie zaleca
Laparotomia i laparotomia z reswkcja jelit- same mechaniczne przygotowanie nic niw daje i jesli ma byc stosowane to z doustnym antybiotykiem
p.o. erythromycin 500mg plus neomycin 500mg every 4h, three times: at 1 p.m., 3 p.m., and 8 p.m.
PreOp
2h orzed operacja 100 ml z weglowodanami (50 kcal)
Zmniejsza insulinoopoenosc, poprawia samopoczucie, hamuje katabolizm bialwk,
Lekkie posilki do 6h przed op
Eras i kontrola glikemii
W okresie okoloop. Glikemia < 200
Robic skreening wszystkich operowanych w kier cukrzycy
Diets po op wg ERAS
W ciagu 24h regularna diete
Stosowac diwte wysokobialkowa
Suplementacja argininy i dieta immunostymulujaca sa prawdopodobnie korzystne
Zapobieganie post op ileus wg ERAS
Picie kawy
Rzucie gumy
Normowolemia
Ograniczona podaz opioidow
Sars cov2 zal ptgo
Stosowac monoterapie zamiast terapii wielolekowej
Umieralnosc chorych nowotworowych na Covid 39% vs 8% pop ogolna
Szybciej profilaktyka goraczki neuteopenicznej:
- juz u tych z grupy posredniwgonryzyka 10-20%
- gdy wczesniej obserwowano <1tys leukocytow
Bez obchodow
Raczej Laparotomia niz Laproskopia - mniejsza dyspersja gazow
Operowac zeby na oionie nie lezaly
Covid i ptgo zal cz 2
Raczej cgemia neoadjuwantowa
Unikac Dose dense i HIPEC
Hormony zamiast chemii przy low grade ser ovca
Olaparib kontrola co 3 miesiace
Raczej EP niz BEP
Teratoma immaturom Figo I g2/g3 - moze byc tylko obs
Rak endo IA - G1: mozna hormony i operacja pozniej
W grupie endo srwdniego i wysokowgonryzyka preferowany jeat Wartownik
Endo FIGO III i IV - od razu chemia
Radioterapia - jakie promieniowanie najczeaciej
Megawoltowe fotonowe
Budowa jamy brzusznej
mięśien skośny zewnetrzny
mięsień skośny wewnętrzny
mięsień poprzeczny brzucha
mięsień prosty - ma pochewkę, poniżej pępka ma tylko przednią
tętnica nabrzuszna dolna i górna
Waginoza bakteryjna
Lecxyc metronidazolem przez 5 dni przed zabiegiem
Przy nieleczonej 25% ryzyko zakazenia pochwy
Przetoki pecherzowo-pochwowe a rodzaj histerektomii
Vaginalna 0.02%
TAH 0.1%
TLH 0.22%
rekomendowane zamknięcie powłok
wszystkie warstwy poza skórą, szew ciągły, jednowłóknowy, długość nici do rany 4:1 (1 cm w bok i skok co 1 cm)
szew ciągły: większa wytrzymałość, rzadziej przepukliny i rozejścia, rzadziej krwiaki jest tańszy
najlepiej szew wolnowchłanialny
podskórna - szyć gdy powyżej 2 - 2.5 cm
Laparoskopia i rak jajnika
ESGO dopuszczaja laparoskopie w aparent FIGO I ca ov
Przebieg moczowodu
Krzyzuje po str
- prawej - biodrowa zew
- lewej - biodrowa wspolna
Conoddziwlanprzestrzen okoloodbytnicza od okolopecherzowej
Przymacicza (t maciczna)
miara heterogenności guza
index Shannona
teleradiotrapia dziś
to prawie wyłącznie akceleratory liniowe
definicje w teleradioterapii i brachyterapii
TELETERAPIA
calkowita objętość guza (Gross TV) - tam gdzie guz
kliniczna objętość leczona - tam gdzie mogą być mikroprzerzuty (CTV)
planowana objętość leczona (PTV) - guz nowotworowy, margines zdrowy (CTV) z uwzględnieniem ruchomości narządów i niedokładności związanych z ułożenie pajenta na stole. W PTV ma być dawka terapeutczna (takie pyt!)
objętość leczona - TV - o PTV powiększone o miejsca które są naświetlane, żeby w PTV była dawka jednorodna
IV - objtość napromieniowana - to dodatkowo zaznaczone miejsca gdzie są zdrowe narządy które też dostają promieniowanie
BRACHYTERAPIA
objętość leczona - TV - to PTV w teleradioterapii
objetość referencyjna - RV - to jak TV w teleradioterapii (czyli TV + to co jes dodatkowo naświetlane aby TV było jednorodne)
objętość napromieniowania - IV - to co faktycznie dostaje
GTV - gross tumor volume - tam gdzie guz
HR CTV - high risk clinical target volume - guz i pozostała część szyjki - tu ma być łącznie 80-90Gy
IR CTV - intermediate risk CTV - margines - tak jak kliniczne zaawansowanie. To jest HR-CTV z marginesem: przednie i tylne to pęcherz i odbytnica. Dogłowowy to 1-1,5 cm, oraz 0,5 w kierunku przedniotylnym i 1 cm w kierunku przymacicz. Tu ma być łącznie min 60 Gy.
brachyterapia
HDR - wysokie dawki, frakcje trwają kilka minut
PDR - puls dose, trwa kilka - kilkanaście godzin, tkanki zdrowe lepiej tolerują. To np cogodzinne pulsy po 10 minut
LDR - to prawie wyłącznie implanty stałe, np w prostacie
brachyterapia na punkt A - ale obecnie częściej brachyerapia 3D
punkt A i B
Punkt A - 2 cm bocznie o sondy w jamie macicy i 2 cm powyżej aplikatora w pochwie, co
anatomicznie odpowiada przecięciu tętnicy macicznej z moczowodem.
Punkt B - 3 cm bocznie od punktu A, w przestrzeni zaotrzewnowej obejmującej naczynia i węzły
chłonne miednicy mniejszej.
dawki biologiczne w radioterapii
opisują efekt biologiczny w guzie, który jest zależny od dawki i sposobu frakcjonowania
typowy schemat 50,4 Gy + 28 Gy = 78 Gy, co biologicznie odpowiada 90 - 107 Gy (w zal od schematu leczenia)
np.; HDR 5 x 6 Gy = 30 Gy (obecnie stosowany w szyjce), co odpowiada 40 Gy w LDR w punkcie A
narządy krytyczne (pęcherz i odbytnica)
powinny otrzymać max 80% dawki leczniczej
dawki biologiczne nie powinny być większe jak 90 Gy w pęcherzu (60-70 Gy normalnie) i 70 Gy w odbytnicy
indeks terapeutyczny
Stosunek odsetka miejscowo wyleczonych guzów po danej dawce do odsetka późnych powikłań popromiennych po tej samej dawce.
nowoczesna radioterapia konformalna (dostosowawcza)
IGRT - image guided RT - obecne standard, badania obrazowe przed każdą frakcją.
MLC - multileaf collimator (IMRT)- głowica się nie rusza, tylko ruszają się listki kolimatora. IMRT modulacja intensywności - są różne moce wiązki. IMRT zmniejsza dawę w narządach krytycznych o 10-30%
VMAT - wielołukowa technia dynamiczna - kolimator i po łuku
tomoterapia - głowica się obraca wokół (jak w tomografii) i listki kolimatora się ruszają
radiotrapia z opcja bramkowania oddechu (GATING, 4D-IGRT)
radiotrapia adaptacyjna - przed każdą frakcją zmiana pola w celu dopasowania do zmieniających się warunków
radioterapia protonowa i jonami węgla - na nowotwory o niskiej promieniowrażliwości
rodzaje promieniowania w radioterapii
Teleterapia
- promieniowanie elektronowe (beta)
- promieniowanie fotonowe (fala elektromagnetyczna tj: tu zaliczamy:
- promieniowanie X, rengenowskie)
- promieniowanie gamma - wyższa częstotliwość
- promieniowanie protonowe (nowość)
Brachyterapia
- iryd (192, najczęściej w HDR), cez - tu promieniowanie gamma
jak działa radioterapia
promieniowanie powoduje jonizcję komórek (faza fizyczna) –> tworzą się wolne elektrony i ładunek elektryczny,
faza chemizna - rekacje między zjonizowanymi atomiam i cząsteczkami. Głównie radioliza wody (wolne rodniki wodorowe i hydroksylowe; one dłużej żyją w środowisku bogatym w tlen)
faza biologiczna - reakcje chemiczne między białkami, aminokwasami, enzymami itp prowadzą do uszkodzenia DNA
radioterapia najsilniej działa w fazie G2 i Mitozie
skóra i radioterapia
toleruje dawkę 55-70 Gy
ale obecnie stosowane przyspieszacze powodują że największa dawka jest 1,5 - 3 cm poniżej skóry
megavoltowe najbezpieczniejsze dla skóry
promieniowanie fotonowe vs elektronowe
fotonowe wnika głęboko
elektronowe płytko - ale często stosowane jako boost
dawkowanie radioterapii paliatywnej
20 Gy w 5 frakcjach
30 Gy w 10 frakcjach
pojedyncze frakcje po 8 Gy
dawka w PTV - planning target volume
powinna wyności 95-107% dawki zaplanowanej
dawki w narzadach krytycznych
nie może przekraczać dawki tolerancji
minimalna dawka tolerancji TD 5/5 - 5% ryzyko ciężkich powikłań w ciągu 5 lat - to jest faktyczny punkt odcięcia
wyjątek to rdzeń kręgowy - ty odsetek powikłań powinien być mniejszy niż 1%
[maksymalna dawka tolerancji TD 50/5 - 50% ryzyko ciężkich powikłań w ciągu 5 lat]
brachyterapia
śródtkankowa - nabijamy guza, np w szyjce
śródjamowa - do pochwy, po usunięciu macicy
do planowania USG, KT i MR
cytostatyki o charakterze radiouczulacza
cisplatyna, doksoribycina, 5-FU, gemcytabina, bleomycyna
udział radioterapii w leczeniu raków narządu rodnego
syzjka - 60%
endometrium 46%
rak jajnika - 4%
srom - 34%
kiedy rozpocząć tele po operacji
3-6 tyg
i nie powinna trwać dłużej jak 8 tyg
rodzaje tkanek z uwagi na mechanizm rekacji na promieniowanie
tkanki hierarchiczne - macierzyste, przejsciowe, dojrzałe, np naskóek, błona śluzowa pp, szpik, komórki płciowe. Tu głównie wczesne odczyny, które ustępują
tkanki elastyczne (F) - jeden rodzaj komórek, które się dzielą. Skóra właściwa, tk łaćzna, śródbłonek, tkanka glejkowa, komórki nerek i wątroby. Wolne podziału, uszkodzenia się kumuluą. Tu głównie późne odczyny
wczesne i późne odczyny popromienne - granica czasowa
6 miesięcy
wczesne 60-80% napromieniowanych
późne 20-50%
najczęściej z przewodu pokarmowego
skala odczynów popromiennych
RTOG/EORTC (wczesne i późne)
G 0 - brak
G5 - zgon
Skala LENT SOMA - tylko późne odczyny
narządy krytyczne w ginekologii
jel cienkie jel grube pęcherz końcowe odcinki moczowodów nerki główki kości udowaych rdzeń kręgowy szpik kostny
poziom Hgb przy radioterapii
min 10 g%