College 3: Diabetes Flashcards
Diabetes
- Er is iets mis met het endocrien systeem, pancreas/alvleesklier
- Er zijn meerdere types diabetes, type 1 en type 2 zijn het bekendst
endocrien systeem
geeft hormonen af aan het bloed
Verhaal van insuline en glucose bij “gezonde” personen
- eten komt in de maag
- eten wordt verteerd, is nu glucose
- glucose komt in het bloed
- bloedsuikerspiegel stijgt
- alvleesklier maakt insuline aan, geeft het af aan het bloed
- insuline is als een sleutel, zorgt dat glucose in cellen opgenomen wordt
- bloedsuikerspiegel zakt
Gevolg van weinig/geen insuline
- veel glucose in het bloed
- weinig/geen glucose in de cellen
insuline
- hormoon
- geproduceerd in alvleesklier
- metabolismeregelaar
- beïnvloedt cognitie, bevordert (verbale) geheugen en leren
insuline bij diabetespatienten
- tekort aan insuline –> verhoogde bloedsuikerspiegel
doel insuline
glucose uit het bloed laten opnemen in cellen van de lever, spieren en het vet in de vorm van glycogeen
bij afwezigheid van insuline
glucose wordt niet opgenomen in de cellen
vet wordt gebruikt als energiebron
soorten diabetes
- diabetes type 1 (dt1)
- diabetes type 2 (dt2)
- diabetes gebaseerd op ondervoeding
- diabetes gerelateerd aan pancreatitis cystic fibrosis of medicijngebruik
- zwangerschapsdiabetes
Secundaire diabetes
- diabetes gebaseerd op ondervoeding
- diabetes gerelateerd aan pancreatitis cystic fibrosis of medicijngebruik
- zwangerschapsdiabetes
prevalentie dt1
- 1 op 10 mensen met diabetes heeft deze variant
- begint bij jonge mensen vaak
prevalentie dt2
- 9 op 10 mensen met diabetes heeft deze variant
- begint vaak op oudere leeftijd
type diabetes dat vaak wordt geassocieerd met leefstijl
diabetes type 2
Diabetes type 1:
- insuline afhankelijk (IDDM)
- lichaam produceert geen insuline
- bloedsuikerspiegel is abnormaal
- Auto-immuunziekte (immuunsysteem vernietigt insulineproducerende cellen)
- altijd patiënt, gaat niet over
IDDM
- Insulin dependent diabetes mellitus
- type 1
- lichaam maakt geen insuline
hoge bloedsuikerspiegel =
gezondheidsproblemen
drop/opeens veel lager van bloedsuikerspiegel
draaierig en eventueel bewusteloos
symptomen van dt1
- dorst
- veel plassen
- ongewoon gewichtsverlies
- enorm vermoeid en prikkelbaar
- extreme honger
- wazig zicht
waarom dorst en veel plassen bij diabetes?
- teveel aan glucose in bloed, moet weg –> plassen om het uit het lichaam te krijgen
waarom afvallen bij diabetes?
- energie nodig (–> moe), is er niet omdat het niet is opgeslagen want er is geen insuline die dat doet,
dus vet als energiebron gebruiken,
vetten kwijtraken –> afvallen
risicofactoren van dt1
- familiegeschiedenis
- genetica
- geografie
- virale blootstelling
- lage vitamine D niveaus
- andere voedingsfactoren
- jonge moeder (<25 jaar)
dt1
diabetes type 1
lange termijnproblemen van dt1
- retinopathie
- nefropathie
- neuropathie
retinopathie
- netvliesproblemen
- behandeling is moeilijk
- preventie is belangrijk
nefropathie
- nierproblemen
neuropathie
- zenuwproblemen/-beschadigingen
te lang een te hoge bloedsuikerspiegel
glucose tast (kleine) bloedvaten aan
Diabetes type 2
- niet insuline afhankelijke diabetes (NIDDM)
- te weinig insulineproductie of insulineresistentie
- bloedsuikerspiegel is abnormaal (vaak te hoog)
- heeft een langzaam begin
- GEEN auto-immuunziekte
- geassocieerd met leefstijl
NIDDM
- Non-Insuline Dependent Diabetes Mellitus
- dt2
symptomen van dt2
- dorst
- veel plassen
- ongewoon gewichtsverlies
- enorm vermoeid en prikkelbaar
- extreme honger
- wazig zicht
(zelfde als bij dt1) - snijwonden genezen langzamer
- tintelen/doof gevoel in handen en voeten
- terugkerende blaas-/huid-/tandvleesinfecties
risicofactoren van dt2:
- roken (verdubbelt de kans op dt2)
- leefstijl
- ouder worden
- overgewicht en inactief zijn
- familiegeschiedenis
- etniciteit
- hoge cholesterol en bloeddruk
- geschiedenis van zwangerschapsdiabetes
lange termijn problemen van dt2:
- retinopathie
- nefropathie
- neuropathie
- hart- en vaatziekten
verschillen tussen dt1 en dt2
- oorzaak (auto-immuunziekte (dt1) of niet (leefstijl)(dt2))
- langzaam (dt2) vs snel (dt1) doorhebben
- insulineafhankelijk (dt1) of insulineresistent (dt2)
- levenslang (dt1) of te genezen (dt2)
doel van behandeling van dt1 en dt2
bloedsuikerspiegel (HbA1c) constant houden
HbA1c
bloedsuikerspiegel
behandeling van diabetes: Altijd
- gezonde voeding
- beweging
- beperkt alcoholgebruik
- niet roken
behandeling van diabetes: bij type 1
- meerdere dagelijkse insuline-injecties of
- insulinepomp
behandeling van diabetes: bij type 2
- gewichtsvermindering
- geneesmiddelen voor diabetes
- geneesmiddelen om bloeddruk te verlagen
hyperglykemie
- hoge bloedglucosewaarden (teveel glucose in bloed)
- > 10 mmol/L
hyperglykemie wordt gerelateerd aan:
- vaatziekten
- neuropathie
- nierfunctiestoornissen
- slechtziendheid
- hypertensie
hypertensie
hoge bloeddruk
oplossing bij hyperglykemie
injecteer/neem extra insuline
hypoglykemie
- lage glucosebloedwaarden (te weinig glucose in bloed)
- < 4mmol/L
hypoglykemie kan het volgende veroorzaken:
- prikkelbaarheid
- angstaanvallen
- desoriëntatie
- coma
gevaar van hypoglykemie
hypo unawereness (= je er niet van bewust zijn)
oplossing voor hypoglykemie
- eten met veel koolhydraten (bananen bijvoorbeeld)
- injectie met glucagon
glucagon
- gemaakt in alvleesklier
- wordt vrijgelaten bij lage bloedsuikerspiegel
- maakt glucose uit levercellen vrij
DSME
Diabetes self management education
Diabetes self management education
- onderdeel van ziektebeheersing
- gaat om gezond eten, lichaamsbeweging etc.
- bedoeld om te beïnvloeden
- lange termijn veranderingen hoog, mits goed aangeleerd
link tussen psychologie en diabetes
- diabetes is er altijd en kan psychologische effecten hebben
- therapietrouw zijn is belangrijk
- diabetes is van invloed op hoe je je voelt en je gedraagt
- omgaan met het feit dat je een groter risico hebt op ziektes
voorbeelden van gedragsinteventies
- leefstijlmodificatie
- CGT
- probleemoplossende theorie
- motiverende interviews
- behandeling voor depressie (mocht die er zijn)
- Behavioral family system therapy (vooral bij kinderen)
- training in copingvaardigheden (vooral bij kinderen)
gedragsinterventies die veel bij kinderen worden gebruikt
- behavioral family system therapy
- training in copingvaardigheden
voorbeelden van beoordelingsinstrumenten
- gestructureerde interviews
- vragenlijsten over o.a. diabeteskennis, coping, stress etc.
redenen om diabetespatiënten door te verwijzen naar een psycholoog:
- aanpassing aan een ziekte
- slechte diabetescontrole
- psychosociale problemen (angst, depressie etc.)
- stress, die symptomen beïnvloedt
- cognitieve problemen
Waarom doorverwijzen naar psycholoog: aanpassing aan ziekte
- diabetes heb je voor altijd,
- is vaak belastender dan de gemiddelde chronische aandoening
Waarom doorverwijzen naar psycholoog: slechte diabetescontrole
- het kan zijn dat mensen niet therapietrouw zijn, doorverwijzing naar psycholoog
redenen voor niet therapietrouw zijn
- behandeling is levenslang, belastend, complex
- geen onmiddellijke beloning
gevolgen van niet therapietrouw zijn
- verhoogd risico op diabetescomplicaties en ziekenhuisopnames
–> meer zorgkosten
niet therapietrouw zijn kan gelinkt worden met
- angst
- depressie
- persoonlijkheid
- copingvaardigheden
- waargenomen vermogen tot zelfbeheer
- gebrek aan sociale steun
- kosten vs baten
etc.
doel van doorverwijzen naar psycholoog: niet therapietrouw zijn
- bewust maken van gevolgen van non-adherence
- door gesprek erachter komen waarom iemand niet therapietrouw is
als medicijngebruik leidt tot non-adherence (niet therapietrouw zijn)
- webbased systems
- tune-up klinieken
- LATE interventie
webbased systems
- als medicijngebruik leidt tot non-adherence (niet therapietrouw zijn) zou dit kunnen helpen
- patiënten kunnen hun glucosewaarden uploaden en advies krijgen
tune-up klinieken
- als medicijngebruik leidt tot non-adherence (niet therapietrouw zijn) zou dit kunnen helpen
- door een apotheker geleidt
- om samen een geïndividualiseerd zorgplan op te stellen
LATE interventie
- als medicijngebruik leidt tot non-adherence (niet therapietrouw zijn) zou dit kunnen helpen
- Als patiënt nieuwe medicijnen niet heeft opgehaald, krijgt verpleegkundige een melding, die belt met patiënt
als dieet of lichaamsbeweging leidt tot non-adherence (niet therapietrouw zijn)
- veel interventies beschikbaar
- gezonde voeding en meer beweging is altijd beter
- kijk wat bij patiënt past
Waarom doorverwijzen naar psycholoog: psychosociale problemen
patiënten kunnen last hebben van:
1. depressie
2. angst
3. eetstoornissen
psychosociale problemen bij diabetespatiënten: depressie
- depressie is een vastgestelde aandoening, gekenmerkt door onder andere:
1. verlies van interesse en plezier
2. lage stemming
3. laag zelfbeeld - depressie is geassocieerd met o.a. toename van hyperglykemie
- Kip-ei-verhaal: depressie als gevolg van diabetes of depressie als risicofactor voor diabetes?
depressie vs depressieve symptomen
depressie:
- vastgesteld volgens DSM-5
- klinische diagnose
depressieve symptomen:
- door zelfrapportage
psychosociale problemen bij diabetespatiënten: angst
- ## prevalentie hoger dan bij de normale bevolking
oorzaken van hogere prevalentie van angst bij diabetespatiënten
- endocriene afwijkingen
- hypoglykemische angst
- complexe zelfbeheer van diabetes
beoordelen van stemmingsproblemen bij diabetespatiënten
- uitsluiten dat symptomen niet van andere aandoeningen komen
- let op overlappende symptomen (slaapstoornissen bvb)
behandeling van depressie bij diabetespatiënten
- medicatie en psychologische interventie voor depressie kunnen depressie verlagen, maar het is niet zo dat diabetes ook gelijk onder controle is
Petrak F et al, 2009
behandeling voor depressie bij diabetespatiënten kan bestaan uit antidepressiva, psychotherapie of een combinatie hiervan,
ze vonden dat geen van beiden tot een significant beter resultaat leidde
Cazaretto et al., 2016
uit meta-analyse blijkt: leefstijlinterventies waren effectief in het verbeteren van depressie bij mensen met diabetes type 2
behandeling van angst bij diabetespatiënten
- specifieke interventies zijn zeldzaam, weinig onderzoek
- je kan wel:
1. verband tussen angstsymptomen en lage bloedglucosewaarden-symptomen uitleggen
2. Tele-gedragstherapie
Ontspanningstraining als interventie bij stress bij diabetespatiënten
wordt afgeraden, omdat het hypoglykemie (lage bloedglucosewaarden) kan veroorzaken
bètablokkers als interventie bij stress bij diabetespatiënten
kunnen fysiologisch veroorzaakte angstsymptomen verminderen
MAAR kunnen ook hypoglykemiesymptomen (lage bloedglucosewaarden) onderdrukken
diabulimia
opzettelijk geen insuline spuiten om af te vallen
psychosociale problemen bij diabetespatiënten: eetstoornissen
- diabulimia
- literatuur spreekt zichzelf tegen
het in kaart brengen van eetstoornissen bij diabetespatiënten
is lastig,
1. vragen bij vragenlijsten kunnen dubbel opgevat worden, want een diabetespatiënt is veel bezig met dieet (hoe vaak per dag ben je bezig met je eetporties?)
2. bij standaard vragenlijsten van eetstoornissen wordt er geen rekening gehouden met insuline overslaan
3. Standaardcriteria voor eetstoornissen kunnen te conservatief zijn
- Er is een vragenlijst beschikbaar: Diabetes Eating Problem Survey (Markowitz)
risicofactoren voor eetstoornissen bij diabetespatiënten
- vrouw zijn
- leeftijd
- groter lichaamsgewicht
- ontevreden over lichaamsbeeld
- geschiedenis met diëten
gevolg van eetstoornissen bij diabetespatiënten
Slechte glycemische controle en daarmee hogere kans op complicaties zoals nefropathie, retinopathie en vroegtijdige sterfte
behandeling van eetstoornissen bij diabetespatiënten
- voorlichting over de risico’s
- psychotherapie (afhankelijk van type eetstoornis)
behandeling van boulimia bij diabetespatiënten:
gestructureerde psychotherapieën zoals CGT en antidepressiva
behandeling van anorexia bij diabetespatiënten
- voedingsrevalidatie, gewichtsherstel en diabetescontrole
- psychotherapie voor patiënt en familie
Waarom doorverwijzen naar psycholoog: stress, die symptomen beïnvloedt
- er zijn fysiologische effecten van stress op diabetes
fysiologische effecten van stress op diabetes
psychologische distress kan bloedsuikerspiegel beïnvloeden
beoordeling van stress bij diabetespatiënten
- gesprekken met patiënt van alles, o.a. de ziekte en complicaties, zelfmanagement, andere ziektes
- stressvragenlijst en bloedglucosewaarden laten noteren en vergelijken
stressinterventies bij diabetespatiënten
- groepstherapie
- stressmanagement
- mindfulness-based interventies
Waarom doorverwijzen naar psycholoog: cognitieve problemen
de verschillende soorten diabetes kunnen verschillende cognitieve problemen veroorzaken
cognitieve problemen bij acute hyperglykemie
geen
cognitieve problemen bij acute hypoglykemie
- visuele problemen
- verminderde concentratie en planvermogen
cognitieve problemen bij dt1
- aandacht er lastig bij houden
- psychomotorische klachten
cognitieve problemen bij dt2
- leer- en geheugenstoornissen
- psychomotorische vertraging
beoordelen van cognitieve stoornissen bij diabetespatiënten
- door een neuropsycholoog
- standaard neuropsychologische test
waar op letten bij neuropsychologisch testen van diabetespatiënten
- diabetespatiënten moeten de de gelegenheid krijgen om te eten, bloedglucosespiegel te meten en medicatie te gebruiken
- houdt rekening met de diabetes en andere endocriene complicaties (verminderd gezichtsvermogen)
behandeling van cognitieve problemen bij diabetespatiënten
- bespreken met patiënt en omgeving
- compensatietechnieken aanleren (zoals geheugensteuntjes)
- acceptatie
