College 1: introductie tot de klinische gezondheidpsychologie Flashcards
Geschiedenis: Prehistorie
- geest en lichaam verstrengeld
- ziekte = kwade geest is binnengedrongen
- behandeling = uitdrijving
Wat is ziekte volgens de prehistorie?
Een kwade geest die je lichaam binnendringt
Welke behandeling tegen ziekte in de prehistorie?
Uitdrijving van de kwade geest (bloed weg laten lopen)
Geschiedenis: oude Grieken
- Humorale theorie
- ziekte = humorale vloeistoffen uit balans
- behandeling = herstel van het evenwicht van die humoren
humorale theorie
van de oude Grieken, je hebt 4 humoren, 1 uit balans = ziek
Wat is ziekte volgens de oude Grieken?
Als minstens een van je humorale vloeistoffen in onbalans is
Wat is behandeling bij de oude Grieken?
Het evenwicht van de humoren terugvinden en terugbrengen
Wat zijn de 4 humoren volgens de humorale theorie?
- gele gal
- zwart gal
- bloed
- blauw/slijm
Humorale theorie: gele gal
geassocieerd met:
- zomer
- vuur
- passie
negatieve invloed op gemoedstoestand
Humorale theorie: zwart gal
geassocieerd met:
- winter
- kou
- ouderen
- depressie/verdriet
Humorale theorie: slijm
geassocieerd met:
- herfst
- kalmte/relaxed
- maturatie
Humorale theorie: bloed
geassocieerd met:
- Lente
- temperamentvol/boos
- adolescenten
Geschiedenis: middeleeuwen:
- eerste ziekenhuizen ontstonden, meer kijk op hygiëne
- ziek = straf van God
- behandeling = uitdrijven
Wat is ziekte volgens de middeleeuwen?
een straf van God
Wat is behandeling in de middeleeuwen?
Uitdrijving:
1. eerste met martelen, en toen ging het over op
2. bidden
Geschiedenis: Renaissance tot nu:
- Meer onderzoek, lichaam als biologisch mechanisme
- niet meer over de invloed van psyche
- opkomst biomedisch model
Biomedisch model
- periode van renaissance tot nu
- puur medisch
- verklaart beter waarom iemand ziek is
- lichaam en geest gescheiden van elkaar
- niet over preventie
tekortkoming biomedisch model
Legt niet uit waarom sommigen wel ziek worden en anderen niet
verschil biomedisch model en prehistorische kijk op geneeskunde
- biomedisch model: lichaam en geest apart van elkaar
- prehistorie: lichaam en geest verstrengeld
bekeringshysterie
het biomedisch standpunt begon te veranderen door opkomst van de moderne psychologie
Sigmund Freuds kijk op ziekte:
onderdrukte conflicten zorgen voor fysieke uitingen van die conflicten
Jean Martin Charcot:
- een van de grondleggers van de neurologie
- “als je de geest beïnvloedt krijg je een lichamelijk effect” –> hypnose
psychosomatische geneeskunde
- idee dat bepaalde ziekten voortkomen uit interne conflicten van mensen
- overlappend gebied tussen lichaam en geest
Dunbar & Alexander
brachten persoonlijkheid in verband met specifieke ziekten
kritiek op psychosomatische geneeskunde
alleen een conflict of persoonlijkheid zijn niet voldoende om een ziekte te veroorzaken
Biopsychosociale model
- van Engel
- gezondheid en ziekte zijn het gevolg van samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren
Voordelen biopsychosociale model
(van Engel)
+ gaat over zowel ziekte als gezondheid
+ gaat over macro- en microniveau en het samenspel daartussen
Kritiek op het biopsychosociale model
(van Engel)
- sociale component wordt vaak overgeslagen in onderzoek
- te breed
- soms te complex
Verschillen biomedische en biopsychososciale model
Op dia 21 staan ze allemaal
bijvoorbeeld biopsychosociale model is breder en betrekt het sociale component overal op, ook bij rol van de patiënt
Gevolg van dokter-patiëntrelatie bij biopsychosociaal model
Patiënt meer betrokken –> je doet meer –> je staat sneller achter beslissingen (want jij hebt meegedaan met beslissen) –> sneller/beter opknappen
Waarom zijn epidemiologen belangrijk?
Ze kunnen vooruitkijken en trends voorspellen, waar de zorg dan kan op inspelen (aantal bedden op bepaalde afdelingen verhogen bijvoorbeeld)
Zo kan gezondheid gepland worden
Hoeveel Nederlanders hebben chronische aandoening?
ongeveer 60%
wisselwerking mentale en fysieke problemen
- fysiek –> mentaal (depressie als gevolg van diagnose)
- fysiek <–> mentaal (diabetes en depressie kunnen elkaar aanwakkeren/beïnvloeden)
- mentaal –> fysiek (depressie –> slechtere fysieke gezondheid doordat je niet meer je tandenpoetst/doucht/naar buiten gaat)
Geneeskunde in vergelijking met psychologie
- mono-causale verklaring van ziekte in geneeeskunde
- nadruk op biologische trajecten
- duidelijk onderscheid tussen lichaam en geest
disease
wat een orgaan heeft, een aandoening, moet iets aan gedaan worden
illness
wat een mens heeft (als gevolg van een disease?), hiermee gaat iemand naar een dokter en die dokter plakt er een label van een disease op
psychiatrie
- mentale problemen in de geneeskunde
- behandeling van abnormale emoties en gedrag
- gericht op de DSM
- psychiater is arts
- medicijnen als behandeling
klinische psychologie
- mentale problemen in de psychologie
- psychotherapeutische behandeling
gezondheidspsychologie/health psychology
- fysiek probleem in de psychologie
- over preventie van ziekte en bevordering van gezondheid
- over gezondheidsgedrag
medische psychologie
- fysieke problemen & geneeskunde
- psychologische behandeling van mensen met medische aandoeningen
- werken in ziekenhuizen of revalidatiecentra
patiënten van medische psychologie
- Volwassen met een chronische ziekten
- Patiënten met functionele klachten
- Volwassen patiënten met (vermoedelijk) hersenletsel (neuropsychologische beoordeling en behandeling)
- Kinderen tot 18 jaar, met uiteenlopende ziekten en symptomen
- Volwassen psychiatrische patiënten
functionele klachten
als we geen oorzaak kunnen vinden, er medisch gezien niks mis is
nadeel dokter en medisch psycholoog
dokter kan niet iemand gelijk doorverwijzen naar een medisch psycholoog, dat moet via een specialist in het ziekenhuis, die dan de patiënt doorverwijst naar een medisch psycholoog
taken medisch psycholoog
- directe interactie met patiënt (behandeling en beoordeling)
- indirecte interactie met patiënt (teamcoaching bijv.)
- commissies
- managementtaken
- begeleiding van stagaires
verschillen in herkennen van symptomen:
- individuele verschillen
- verschillen in aandacht
- situationele factoren
- stress
- stemming en emoties
individuele verschillen in herkennen van symptomen
- mensen met hypochondrie denken dat alles slechte symptomen zijn,
- neurotische mensen overdrijven vaak hun symptomen
verschillen in aandacht in herkennen van symptomen
- op jezelf gericht zijn –> eerder symptomen opmerken
- sneller afgeleid –> minder snel symptomen herkennen
situationele factoren in herkennen van symptomen
- saaie situaties –> sneller symptomen opmerken
- medische studentenziekte
medische studentenziekte
Studenten denken dat ze dezelfde ziekte hebben als waarover ze studeren
stress en herkennen van symptomen
stressgerelateerde symptomen worden geïnterpreteerd als ziektesymptomen
stemming en emoties en herkennen van symptomen
ervaar je iets als een symptoom, verwacht je de symptomen?
verschillen in interpretatie van symptomen
- voorgaande ervaringen
- verwachtingen
- ernst van de symptomen
voorgaande ervaringen en interpretatie van symptomen
als iets vaker voorkomt wordt het als minder erg gezien dan zeldzame(re) ziektes
verwachtingen en interpretatie van symptomen
als je symptomen verwacht, focus je er meer op
onverwachte symptomen worden vaker genegeerd
ernst van symptomen en interpretatie van symptomen
alleen behandeling gezocht als een symptoom
1. een belangrijk symptoom aantast en
2. het de mobiliteit beperkt
common sense model
- van Leventhal
- ziektepercepties van een aandoening zijn van invloed op je acties
- geef patiënten voldoende info
ziektepercepties
- bevat basisinfo over de ziekte
1. naam
2. oorzaken
3. gevolgen
4. tijdsduur
5. beheersing of genezing
6. samenhang
modellen van ziekte/illness
- acuut
- chronisch
- cyclisch
acute ziekten
- vaak een virus/bacterie
- kortdurend
- duidelijkere oorzaak (arm breken door val)
- weinig korte termijn gevolgen
chronische ziekten
- vermoedelijk veroorzaakt door meerdere factoren
- langdurig
- vaak ernstigere gevolgen
cyclische ziekten
- er zijn fases waarin de patiënt wel en niet last heeft van de symptomen
total patient delay (model)
Anderson model
heeft:
1. beoordelingsvertaging/appraisaldelay
2. illnessdelay/ziektevertraging
3. behavioral delay/ gedragsvertraging
4. medical delay:
a. scheduling delay/planningsvertraging
b. treatment delay/behandelingsvertraging
Anderson model
total patient delay
beoordelingsvertraging/appraisal delay
- onderdeel van Anderson model/total patient delay
- de tijd voordat je een symptoom als teken van ziekte bestempelt
illnessdelay/ziektevertraging
- onderdeel van Anderson model/total patient delay
- tijd voordat iemand besluit een afspraak te maken
behavioral delay/ gedragsvertraging
- onderdeel van Anderson model/total patient delay
- tijd tussen beslissen een afspraak te maken en het echt gedaan te hebben
scheduling delay/planningsvertraging
- onderdeel van Anderson model/total patient delay
- valt onder medische vertraging
- tijd tussen afspraak willen maken en echt op afspraak kunnen
treatment delay/behandelingsvertraging
- onderdeel van Anderson model/total patient delay
- valt onder medische vertraging
- tijd tussen eerste afspraak met arts en behandeling
oorzaken van vertraging
- bij de mensen zelf
- de symptomen
- bij het volgen van een behandeling
- bij de zorgverlener
Oorzaken van vertraging bij de mensen zelf
- bang zijn voor medische hulp
- weinig contact met dokter
oorzaken van vertraging, door symptomen
- zelfde symptomen als vorige keer die toen niks betekenden
- symptomen die niet pijn doen of niet veranderen
- symptomen waar je makkelijk mee om kan gaan
oorzaken van vertraging bij het volgen van een behandeling
- als ze geen urgentie meer voelen bij hun aandoening
- als de symptomen de patiënten alarmeren en ze er niet aan willen denken
gezondheidsmodellen
- traditioneel
- gedeelde zorg/shared care
verschil in shared care en traditionele zorg
bij shared care is de patiënt meer betrokken
shared decision making
vrij veel informatie bij de patiënt,
dokter en patiënt hebben evenveel invloed in besluit
paternalisme
meeste informatie bij de arts,
dokter heeft de invloed in het besluit
informed choice
patiënt heeft meeste informatie,
patiënt besluit
consumerisme
dokter heeft meeste informatie,
patiënt besluit
verloop van ziekte bij patiënten
- acute fase
- chronische fase
- palliatieve en terminale fase
acute fase bij ziekteverloop
- focus op diagnose en behandeling
- verlies van controle, hulpeloosheid, onzekerheid
chronische fase bij ziekteverloop
- focus op nazorg, aanpassingen en onderhoud
- ‘compliance’ en ‘adherence’
palliatieve/terminale fase bij ziekteverloop
- focus op symptoombestrijding en optimale QoL (kwaliteit van leven)
- verdriet, loslaten, aceptatie