College 11: vermoeidheid en slaap Flashcards
4 uitkomsten van studies over slaap
- gebrek aan slaap –> aanpassing in DNA
- heel veel mensen die te weinig slapen
- goede slaap = pijnstiller
- te weinig slaap –> effecten/symptomen van o.a. depressie, ADHD etc. komen meer tot uiting
prevalentie van slaaptekort
30% van de volwassenen
effecten van slaaptekort
- lagere QoL
- zorggebruik gaat omhoog –> zorgkosten gaan omhoog
- minder energie en meer trek –> obesiteit
- reactietijd omlaag –> meer ongelukken
vermoeidheid als …
- als symptoom/klacht die behandeling nodig heeft (bij griep, hartfalen)
- als diagnostisch kenmerk (depressie bijv.)
- als risicofactor (voor cardiale gebeurtenissen bijv.)
- als prestatiemaatstaf (voor interventies op de werkplek)
- al bijwerking van een behandeling (chemo)
perspectief op vermoeidheid
- multidisciplinair construct:
1. algemene vermoeidheid
2. geestelijke vermoeidheid
3. lichamelijke vermoeidheid
4. verminderde activiteit
5. verminderde motivatie
2 vermoeidheidsvragenlijsten
- multidimensional fatigue inventory (MFI)
- Fatigue assessment scale (FAS)
factoren die bij kunnen dragen aan vermoeidheid
- functionele ziekte-ernst
- cognitieve stoornis
- medische comorbiditeiten en behandelingen
- slaapproblemen en apneu
- chronische en oncontroleerbare psychologische nood
- depressie
- ongezonde leefstijl
- ontstekingsprocessen
is vermoeidheid een voorspeller voor overlijden bij mensen met een dotter-operatie?
ja + ze voelen zich hopelozer
factoren die vermoeidheid in stand houden
- oorzaak aan iets medisch toewijzen
- ik ben ziek en mag dus niks meer –> niet meer sporten –> moe
- vermijdingsgedrag
behandelen van vermoeidheid
- klachten van patiënt serieus nemen
- leg uit: vermoeidheid is resultaat van de interactie tussen psychologische en fysieke factoren
- een patiënt leren anders met klachten om te gaan
- geleidelijke opbouw van een fysiek trainingsprogramma
ME
- Myalgische Encefalomyelitis
- ook wel CVS genoemd
CVS
- chronisch vermoeidheidssyndroom
- ook wel ME genoemd
chronisch vermoeidheidssyndroom
- ook wel CVS of ME
- langer dan 6 maanden moe
- onverklaarbaar
- niet als gevolg van uitputting
- niet op te lossen met rust
CVS/ME symptomen
- gevoelige lymfeknopen
- verminderde geheugen
- spierpijn
- gewrichtpijn
- hoofdpijn
- niet uitgerust wakker worden
- post-exertional malaise
post-exertional malaise
ziek na sporten
diagnose van CVS/ME
- uitsluiten van andere ziektes
oorzaken van CVS/ME
nog onbekend
doel van CVS/ME behandeling:
symptomen verlichten
CVS/ME behandeling
- CGT
- gegradueerde oefentherapie (GET)
- medicijn tegen pijn, misselijkheid en slaapproblemen
verschillen CVS en depressie:
o.a.:
- CVS: slecht na sporten, depressie: beter na sporten
- CVS: wel willen sporten/bewegen maar geen energie hebben/ziek worden erna, depressie: geen zin en motivatie om uit bed te komen
CVS: zwakker en rapporteren meer pijn, depressie: zijn sterker en rapporteren minder pijn
slaapwaakstoornissen
- zijn er 10 van
- problemen om in slaap te vallen of te blijven
gemeenschappelijke kenmerken van slaapwaakstoornissen
- problemen met kwaliteit, timing en/of duur
- belangrijkste kenmerken: onrust en beperking overdag
- gaat vaak gepaard met depressie/ angst, cognitieve problemen
- risicofactor voor latere psychische en lichamelijke aandoeningen
slapeloosheidstoornis prevalentie
volwassenen: 9-15%
kinderen: 10%
symptomen van slapeloosheidstoornis
- slaperigheid
- frustratie over moeilijkheid om in slaap te vallen en/of te blijven
- moeilijkheden bij het dagelijks functioneren
- verhoogde prikkelbaarheid
slapeloosheidsstoornis komt vaak samen voor met:
- pijn
- hartfalen
- COPD
- recente stressfactoren
- psychopathologie
risicofactoren voor slapeloosheidsstoornis
- genetica
- slechte controle over slaapprikkels
- hyper-arousal
- slechte affectregulatie
- gedrag overdag dat slaap verstoort (cafeïne drinken)
dsm-5 criteria voor slapeloosheidstoornis
A. niet tevreden over kwaliteit of kwantiteit van slaap
B. last in dagelijks leven
C. minstens 3x in de week
D. > 3 maanden
E. genoeg kans om te slapen
F-G. andere aandoeningen uitsluiten
slapeloosheid meten/testen:
- waakzaamheidtest
- multiple sleep latency test
- observaties
- polysomnografie
- actigraph
- subjectieve methoden
slapeloosheid meten/testen: waakzaamheidtest
beoordeelt het vermogen om niet in slaap te vallen
slapeloosheid meten/testen: multiple sleep latency test
hoe lang het duurt voordat je in slaap valt
slapeloosheid meten/testen: observaties
je partner of via video
slapeloosheid meten/testen: polysomnografie
- in slaaplab aan apparatuur
- EEG, EOG, EMG, zuurstof meten etc.
- gebruikt om medische oorzaken van slapeloosheid uit te sluiten
- vrij invasief
slapeloosheid meten/testen: actigraph
- soort horloge, meet 24 uur lang fysieke activiteit, slaap/waakgedrag en circadiane ritmes
- thuis
- duurder dan subjectieve methoden
subjectieve methoden van slapeloosheid meten/testen
- dagboek
- vragenlijsten
voordelen van subjectieve methoden voor het meten van slapeloosheid
- voordeliger
- goede validiteit en betrouwbaarheid
- maakt epidemiologische studies mogelijk, grootschalig
slaapdagboek
- ongeveer 1 week, zelf invullen
- ## o.a. hoe laat gaan slapen, hoe vaak wakker geworden, hoelang wakker in bed gelegen etc.
vragenlijsten voor slapeloosheid
- Epworth sleepiness scale
- Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI)
- Insomnia Severity Index (ISI)
Epworth sleepiness scale
- vragenlijst voor meten van slapeloosheid
- meet de mate van slaperigheid overdag
- kan gebruikt worden om slaapstoornissen vast te stellen
Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI)
- vragenlijst voor meten van slapeloosheid
- vrij algemeen
- nuttig voor tijdens behandeling
- identificeert geen slaapstoornissen
Insomnia Severity Index (ISI)
- vragenlijst voor meten van slapeloosheid
- beoordeelt ernst van symptomen
- inhoudelijke overlappingen met DSM-5criteria
nadeel van vragenlijsten om slapeloosheid te meten
ze worden gemakkelijker verstoord door negatief affect, depressie dan polysomnografie en actigraph
interventies voor slapeloosheid/insomnia:
- CGT
- onderdelen van CGT
- cognitieve therapie technieken
- operante conditioneringsprincipes
- melatonine
- farmacologie
interventies voor slapeloosheid/insomnia: CGT
- beschouwd als eerstelijns behandeling voor deze groep
- 70-80% enigszins positieve respons
interventies voor slapeloosheid/insomnia: componenten van CGT
1 psycho-educatie
2 prikkelbeheersing
3. slaapbeperking
4. ontspanningsoefeningen
5. cognitieve herstructurering
componenten van CGT voor behandeling van slapeloosheid: psycho-educatie
- over alcohol en cafeïne
- schermen voor het slapen gaan
- niet sporten voor het slapen gaan
componenten van CGT voor behandeling van slapeloosheid: prikkelbeheersing
- is je kamer echt alléén voor slapen?
- vaste slaaptijden
- geen dutjes tussendoor
componenten van CGT voor behandeling van slapeloosheid: slaapbeperking
- doel = vermindering van te lange bedtijden, efficiëntie van de slaap verhogen
- meer onderzoek nodig
componenten van CGT voor behandeling van slapeloosheid: ontspanningsoefeningen
- bijv. biofeedback, hypnose etc.
- nog niet veel onderzoek op dit gebied
interventies voor slapeloosheid/insomnia: cognitieve therapie technieken
- cognities over slaap uitdagen
- onrust en opwinding over slapeloosheid weghalen
- matige positieve resultaten
interventies voor slapeloosheid/insomnia: operante conditioneringsprincipes
- voornamelijk bij kinderen
- ouders trainen kinderen
- consistentie is key (bedtijd en routine)
- kind leert zelfstandig in slaap te vallen
- moet consequent gebeuren
interventies voor slapeloosheid/insomnia: melatonine
- helpt om in slaap te vallen, NIET om in slaap te BLIJVEN
- natuurlijk hormoon, geen recept van dokter nodig
- gemengde resultaten
interventies voor slapeloosheid/insomnia: farmacologie
- bijv. antidepressiva
- kan onmiddellijke verlichting geven
- geen oplossing voor onaangepast slaapgedrag
- vele hebben bijwerkingen
- weinig bekend over effect bij kinderen
OSA
obstructieve slaapapneu
obstructieve slaapapneu
- vaak wakker worden ‘s nachts door tijdelijk stoppen met ademhalen
prevalentie OSA
2-4% volwassenen, 1-3% kinderen
risicofactoren OSA
- obesitas
- vergrote amandelen of poliepen
secundaire symptomen van OSA
- stemmingswisselingen
- minder aandacht
- cognitieve- en gedragsproblemen
vaak ontdekt door
de partner, die merkt:
- luid snurken
- onrustige slaap
- naar lucht happen
ernstige OSA
bij 100 keer wakker worden per nacht
OSA is risicofactor voor
- hypertensie (hoge bloeddruk)
- diabetes type 2
- beroerte
diagnose voor OSA door
polysomnografie
behandeling van OSA
- gewichtsvermindering bij obesitas
- operatie: amandelen en poliepen verwijderen (kinderen)
- continue positieve luchtwegdruk (CPAP) (volwassenen)
CPAP
- continue positieve luchtwegdruk
- bij volwassenen gebruikt als behandeling voor OSA
- apparaat met masker, hogere luchtdruk zodat de luchtpijp open blijft staan
adherence met CPAP
moeilijk
belemmeringen met CPAP
- bijwerkingen (irritatie van de huid)
- dagelijks gedoe (vergeten)
- apparaatkenmerken (maakt geluid)
- gebruik buitenshuis
- psychosociale factoren (zich schamen)
- onderwijs (gebrek aan begrip noodzaak)
- afdruk van het masker
voorspellers van niet naleving van CPAP bij OSA
o.a.
- verwachtingen over het effect
- houding en meningen
- gebrek aan kennis
- acceptatie van CPAP
bevorderen van therapietrouw van CPAP bij OSA:
- telehealth
- educatieve interventies
- gedragsinterventies
bevorderen van therapietrouw van CPAP bij OSA: telehealth
- volgsystemen
- toezicht op het gebruik
- fijn voor als patiënten niet de kliniek kunnen bezoeken
bevorderen van therapietrouw van CPAP bij OSA: educatieve interventies
- schriftelijke info verbetert therapietrouw in vergelijking met controle, maar voor hoe lang?
bevorderen van therapietrouw van CPAP bij OSA: gedragsinterventies
- gedragsinterventies naast educatie zijn goed
model of change
- interventie op het goede moment aanbieden?
