Bolesti zavisnosti

Question 1

šta je zavisnost?

Answer 1

aka adikcija
- podložnost nekoj štetnoj navici, najčešće psihofizička zavisnost od droga (uključujući legalne ljekove, nikotin, kofein i alkohol…)

• klasifikacije uključuju više vrsta zavisnosti, poput fiziološke, psihološke, bihejvioralne i konzumptivne
• zavisnost je samovoljno ponašanje, koje se ponavlja i pored toga što dovodi do štetnih, progresivnih i čak opasnih posledica po sebe i druge

Question 2

pogrešna uvjerenja zavisnika?

Answer 2

imaju pogrešna uvjerenja o opasnosti i štetnosti zavisnosti, o tome da ona ne postoji, da je mogu kontrolisati i da “cijena” opasnosti i štetnosti nije velika u srazmjeri sa onim što dobijaju

Question 3

od čega možemo biti zavisni?

Answer 3

• preko 250 hemijskij jedinjenja, uz mogućnost kombinovanja
• zavisnost od psihoaktivnih supstanci (PAS)
• nehemijske, bihejvioralne zavisnosti
• zavisnosti od određenih aktivnosti, situacija (uzbuđenje, visok rizik, zadovoljstvo…koje omogućavaju isključenje iz realnog svijeta - internet, igrice, telefon…)

Question 4

zašto je zavisnost bolest?

Answer 4

organizam se adaptira na supstancu/aktivnost i postaje sastavni dio metabolizma (fizička ili psihička zavisnost)

Question 5

zašto ljudi uzimaju PAS?

Answer 5

• istraživanja su pokazala da ljudi najčešće uzimaju PAS da bi se osjećali bolje (npr. kako bi se osjetili prijatnije, smanjili napetost, stimulisali pričljivost…) ili jednostavno drugačije

ili

• bar dobro (npr. uzimanje droga kao pokušaj samoliječenja kod ljudi koji na taj način pokušavaju da se suoče ili izađu na kraj sa teškim problemima kao što su stres, trauma ili neki mentalni poremećaj), osjećanje samopouzdanja
• analgezija - ublaženje bola

Question 6

šta su PAS?

Answer 6

• svaka supstanca, koja po unošenju u organizam mijenja jednu ili više njegovih funkcija i nakon ponovljene upotrebe može dovesti do psihičke i/ili fizičke zavisnosti
• mijenja jednu ili više psihičkih funkcija: mišljenje, pamćenje, opažanje, učenje, svijest - djeluje primarno na funkcije CNSa
• psihoaktivna svojstva raznih supstanci su zasnovana na različitim, kompleksnim mehanizmima
• psihička zavisnost - jaka želja ili osjećanje prinude da se uzme PAS zbog osjećaja zadovoljstva, rasterećenja ili otklanjanja nelagode
• fizička/tjelesna zavisnost - organizam se adaptirao na PAS - neuroadaptacija
• promjena tolerancije na PAS i apstinencijalni sindrom

Question 7

po kojim kriterijumima se dijele PAS?

Answer 7

• po porijeklu
• po dejstvu na CNS
• po hemijskim karakteristikama
• po pravnoj regulativi

Question 8

podjela PAS po porijeklu?

Answer 8

• prirodne
• sintetske
• polusintetske

Question 9

podjela PAS po dejstvu na CNS?

Answer 9

• depresori CNS (alkohol, sedativi i opijati)
• stimulansi (kokain, krek, amfetamin, akstazi, kanabis)
• halucinogeni (LSD, meskalin, pejtol i različiti sintetski proizvodi)

Question 10

podjela PAS po hemijskim karakteristikama?

Answer 10

• alkohol, opijati, kanabinoidi
• sedativi, hipnotici, kokain, kofein
• halucinogeni, nikotin, isparljivi rastvarači

Question 11

podjela PAS po pravnoj regulativi?

Answer 11

• legalne - alkohol, duvan, ljekovi
• ilegalne - proizvodnja, distribucija i upotreba nije dozvoljena zakonskim propisima)

Question 12

klasifikacija bolesti zavisnosti?

Answer 12

međunarodna klasifikacija bolesti MKB 10/11

• klasifikacija mentalnih poremećaja i poremećaja ponašanja F1x
• F10-F19 - mentalni/duševni poremećaji uzrokovani upotrebom PAS
• F10.2 - zavisnost od alkohola
• F13 - mentalni poremećaji i poremećaji ponašanja zbog upotrebe sedativa ili hipnotika
• 13.0 - akutna intoksikacija
• F13.1 - štetna upotreba/zloupotreba
• F13.3 - apstinencijalni sindrom
• zloupotreba supstanci koje nisu psihoaktivne supstence kao što su laksativi, aspirin… treba da bude šifrirana upotrebom F55 (zloupotreba supstanci koje ne izazivaju zavisnost)

Question 13

simptomi zavisnosti?

Answer 13

• psihička zavisnost
• fizička zavisnost
• tolerancija
• MKB-10 - neki period u prethodnoj godini
• DSM5 - min. 1 godina
• politoksikomanija

Question 14

psihička zavisnost?

Answer 14

je izmijenjeno stanje organizma u kome osoba osjeća jaku potrebu/žudnju za stalnim uzimanjem kako bi se zadržao osjećaj dobrog psihičkog stanja i zadovoljstva

Question 15

fizička zavisnost?

Answer 15

promjene u funkcionisanju organizma koje nastaju usljed dugotrajnog konzumiranja PAS i organizam održava ravnotežu jedino ako je PAS stalno prisutna (apstinencijalni sindrom)

Question 16

tolerancija na PAS?

Answer 16

• je stanje u koje organizam dolazi nakon dugotrajnog uzimanja PAS, pri čemu je za održanje dobrog funkcionisanja potrebno povećavati količine
• ukrštena tolerancija - pojava kada uzimanje jedne PAS dovodi do stvaranja tolerancije ne samo na nju, već i na supstancu istog ili srodnog tipa

Question 17

politoksikomanija?

Answer 17

• vrlo česta pojava među mladima
• istovremeno uzimanje više psihoaktivnih supstanci, jer se kombinovanjem različitih droga, ljekova i alkohola pojačavaju njihova dejstva

Question 18

upotreba alkohola?

Answer 18

pijenje je rasprostranjeni socijalni obrazac, u skoro svim društvima i civilizacijama, hiljadama godina održava se kao:
- “simptom u sistemu”
- kroz regulatorne mehanizme i strukture sistema (pravila, norme, zakoni, kazne, rituali, vjerovanja u vezi sa pijenjem)
- kroz procese tokom vremena (predvidljiv tok)
- u održavanju simptoma uključeni su oni koji piju, ali i oni koji apstiniraju - iz bilo kog razloga

• najmasovnija toksikomanija (3-5% opšte populacije, 10-15% muškaraca)
• veliki broj se ne liječi ili se liječi pod drugim dijagnozama (“skriveni”, “nevidljivi” alkoholičari)
• jedan od najozbiljnijih socijalno-medicinskih problema
• karakteristike sindroma - hornicitet, recidivantnost, spektar poremećaja koji obuhvata više oblasti ljudskog funkcionisanja (bio-psiho-socijalni poremećaj)

Question 19

definicija alkoholičara (WHO)?

Answer 19

• alkoholičari su osobe koje ekscesivno piju, postajući postepeno zavisne od alkohola, pri čemu ispoljavaju otvorene duševne poremećaje, bilo manifestacije koje oštećuju njihovo tjelesno i duševno zdravlje, njihove odnose sa drugim osobama i njihovo dobro socijalno i ekonomsko ponašanje
• mogu da ispoljavaju samo predznake koji nagovještavaju poremećaje ovog karaktera
• zbog toga zaslužuju liječenje

Question 20

radna definicija alkoholizma?

Answer 20

• pojednostavljena u odnosu na WHO definiciju
• ističe tri bitne karakteristike koje su zastupljene u svim definicijama:
  1. pretjerano pijenje
  2. ponavljano pijenje
  3. koje dovodi do problema (ličnih, porodičnih, širih socijalnih)

Question 21

razvoj alkoholizma?

Answer 21

• dugotrajan, spor proces koji traje godinama
• prvi kontakt sa alkoholom u našj sredini je u relativno ranoj dobi (90% do 15. godine)
• vremenom iz “normalnog”, umjerenog pijenja, kroz češće i intenzivnije pijenje, “trening pijenje”, preko ekscesivnog pijenja se razvija sindrom zavisnosti od alkohola
• prelaz iz faze u fazu je neosjetan, granice su fluidne i nejasne kao što je to slučaj sa granicom između mentalnog zdravlja i bolesti
• poznavanje razvoja zavisnosti od alkohola je preduslov za rane dijagnostike i liječenja

Question 22

faktori nastanka i posljedice alkoholizma?

Answer 22

faktori nastanka:
- čovjek
- sredina
- alkohol

posljedice:
- zdravstvene
- socijalne
- porodične
- profesionalne

Question 23

vremenski tok nastajanja alkoholizma i reakcije okruženja?

Answer 23

1. spor i podmukao početak - društvena dozvola, poželjnost, čak i pritisak da se pije alkohol
2. rana faza - povoljna očekivanja pojedinca, blagonaklonost i tolerancija okoline i porodice prema pijenju
3. pozna faza - nezadovoljstvo, konflikti, socijalne posljedice, disfunkcionalnost porodice
4. faza spasavanja - disfunkcionalnost u sljedećoj generaciji, liječenje, pozitivne promjene

Question 24

alkoholizam iz ugla sistemske terapije?

Answer 24

• alkoholizam se vidi kao poremećaj interakcija u sistemu
• njegovo započinjanje, trajanje i održavanje je moguće zbog postojanja patološke stabilnosti (homeostaze) sistema
• s druge strane, alkoholizam kao poremećaj interakcija održava sistem u kome se nalazi i održava njegovu patološku stabilnost
• ključno za razumijevanje sistematskog pristupa je postojanje “procesa prilagođavanja” ili procesa održavanja alkoholizma

Question 25

proces prilagođavanja pojedinca na alkohol?

Answer 25

1. organski (biološki) procesi prilagođavanja na alkohol
2. psihološki procesi prilagođavanja
3. socijalni interakcijski obrasci/procesi prilagođavanja pojedinca

Question 26

organski (biološki) procesi prilagođavanja na alkohol?

Answer 26

• organski, adaptivni procesi u neurobiohemizmu i metabolizmu pojedinca koji unosi alkoholna pića - na nivou ćelije i na molekularnom nivou

fenomen tolerancije:
- porast tolerancije
- pad tolerancije

fenomen zavisnosti:
- psihološka zavisnost
- tjelesna zavisnost

Question 27

psihološki procesi prilagođavanja?

Answer 27

• tip ličnosti kao predispozicija ne postoji - raznovrsnost tipova ličnosti i pojavnih oblika u ponašanja
• karakteristike ličnosti koje se češće pojavljuju/pogoduju formiranju zavisničkog karaktera
• formiranje i pojačavanje simptoma individualne psihopatologije kod alkoholičara putem neprekidne interakcije sa osobama iz okoline
• ekscesivno pijenje i prateće psihopatološko ponašanje alkoholičara kao aktivan i neprekidan adaptivan proces
• mehanizmi odbrane alkoholičara - negacija, minimiziranje, racionalizacija, projekcija, socijalna komparacija…

Question 28

socijalni interakcijski obrasci/procesi prilagođavanja pojedinca?

Answer 28

• obrasci ponašanja i odnosa alkoholičara prema osobama u socijalnom okruženju - “aranžiranje” i “legalizacija” pijenja u što većem broju socijalnih situacija, smišljanje i organizovanje povoda za pijenje, svuda i u svako vrijeme
• disocijacija - druženje sa socijalnim grupama koje podržavaju i podstiču pijenje alkoholnih pića
• taktike i strategije u socijalnom ponašanju, koje se odlikuju negiranjem i minimiziranjem prijenja, racionalizacijama i projekcijama, sa dosta antisocijalnih obrazaca i konflikata, pogotovo sa autoritetima i nadređenima
• formiranje “alkoholičarkih podgrupa” u socijalnim sistemima (radno mjesto i sl.)

Question 29

porodične posljedice alkoholizma?

Answer 29

• porodica u cjelini
• bračni/partnerski subsistem
• sibling subsistem (djeca)

Question 30

tipologije alkoholičarkih porodica/brakova?

Answer 30

1. podjela na osnovu faze pijenja alkoholičara:
   - stabilno mokre
   - prelazne
   - stabilno suve
2. na osnovu uticaja alkoholizma na porodične rituale:
   - podložne porodice - promijenile rituale i prilagodile članu zavisniku
   - distancirane porodice - koje štite rituale od alkoholizma
   - prelazne porodice - neke rituale su uspjele da sačuvaju, a neke su prilagodile članu alkoholičaru
3. na osnovu veze između obrazaca pijenja i interakcija bračnih partnera:
   - periodično pijenje van kuće uzrokuje lošiju komunikaciju, od svakodnevnog pijenja u kući gdje je komunikacija nešto bolja, dok porodice sa svakodnevnim pijenjem van kuće su nekada slične prvoj, a nekad drugoj grupi

Question 31

tipologija alkoholičarskih brakova?

Answer 31

1. brak u kome postoji relacija “dobrog i lošeg partnera” - alkoholičar je loš partner i ukoliko napusti poziciju lošeg, supruga se osjeća ugroženom i nesigurnom, zbog nekog nerazriješenog ličnog prihičkog problema
2. brak u kome je alkoholizam imao funkciju regulatora distance između partnera
3. brak u kome je prisutna transgeneracijska koalicija (najčešće između majke i djeteta, dok je otac autsajder, koji razvija alkoholizam)
4. brak u velikoj višegeneracijskoj porodici je umrežen u druge porodične subsisteme, gdje se prepliće više životnih ciklusa subsistema, tako da je otežano rješavanje razvojnih kriza pojedinačnih subsistema
5. u braku koji je u fazi životnog ciklusa odlaska djece iz porodice može da se intenzivira pijenje ili da se počne sa pijenjem

Question 32

alkoholizam i životni ciklus porodice?

Answer 32

dvije interakcijske sekvence:
- progresija alkoholizma na individualnom nivou
- i kako ona utiče na progresiju, razvoj porodice

procjena:
1. na kom stadijumu životnog ciklusa se nalazi osoba koja pije
2. koji je stadijum životnog ciklusa porodice
3. koje je vrijeme proteklo od početnih upozoravajućih signala o alkoholizmu do trenutka javljanja na tretman
4. koja je faza razvoja alkoholizma
5. koja je faza prilagođavanja porodice

Question 33

faktori od značaja za kvalitet partnerstva?

Answer 33

• uzajamno povjerenje i briga
• posvećenost braku
• funkcionalni mehanizmi prevazilaženja konflikta i stresa
• otvorena, česta i dobra komunikacija
• zajednički sistem vrijednosti
• odnos dvoje ljudi koji su relativno dobro diferencirani, sposobni za bliskost i posvećenost partnerskoj relaciji, odnos u kome partneri minimalno projektuju iracionalna očekivanja, motive i fantazije u onog drugog, prihvatajući ga uprkos njegovim manama i razočaranjima kao “dovoljno dobrog”

Question 34

karakteristike alkoholičarske porodice/braka?

Answer 34

• poremećaj organizacije, dinamike i interakcija
• poremećaj komunikacija
• poremećaj hijerarhije i izmiješanost porodičnih uloga
• stvaranje specifičnih porodičnih pravila, pogodbi i tajni
• poremećaj granica unutar sistema (između subsistema)
• poremećaj sistema vrijednosti i normi
• stvaranje patološke homeostaze
• triangulacija
  -…

Question 35

ponašanje porodice prema alkoholizmu svoga člana?

Answer 35

1. zajedničko negiranje
2. zajednički problemi sa pseudorješenjima
3. zajedničko dno
4. zajednička promjena

Question 36

alkoholičarski brak?

Answer 36

• oba partnera imaju podjednak udio u beskrajnom produžavanju trajnosti alkoholizma
• identifikovani pacijent je samo reprezent poremećenosti braka

pijenje -> partner se prilagođava/skriva alkohol -> alkoholičar se osjeća bijesno -> svađa, bijes, do nasilja -> partnerski odnosi se pogoršavaju (i sve u krug)

• ne pije alkoholičar sam - piju oboje - jedan direktno, drugi indirektno
• onaj koji pije alkoholom izbjegava suočavanje sa problemom, a drugi partner baveći se problemom pijenja partnera ne ulaže napor da riješe probleme u odnosu

Question 37

funkcija alkohola u braku/porodici?

Answer 37

• funkcija očuvanja takve porodice/braka, a ne rasturanja

dijapazon “poslova” koje alkohol obavlja:
- obezbjeđuje pažnju i ljubav drugih
- odlaže odrastanje i separaciju
- izbjegavanje preuzimanja odgovornosti
- pokriva nesposobnost
- održavanje statusa “obostranog defekta”
- regulator distance u bračnim odnosima
- alkohol “razrješava” bračnu tenziju izbjegavanjem otvorenog konflikta

Question 38

diferencijacija selfa u alkoholičarkom braku?

Answer 38

• alkoholičarski brak je homeostatski mehanizam

odnosi u alkoholičarskom braku:
- komplementarni (saradnički)
- simetrični (kompetitivni)

supružnici u alkoholičarskom braku:
- niži nivo diferencijacije selfa
- cjelovitost selfa (kombinovanje)
- fuzija emocionalnog i intelektualnog sistema (fuzija u relaciji)

Question 39

fuzija u relaciji?

Answer 39

• emocionalna zavisnost od partnera
• emocionalni pritisak na drugog kako da reaguje
• ispoljavanje slabih granica između sebe i drugih
• proces mišljenja je nerealan (magijski dogmatičan)
• sebičan princip razmišljanja

Question 40

segmenti disfunkcionalnosti?

Answer 40

• komunikacija - nejasna, siromašna, nedosljedna
• emocionalni odnosi - osciliraju od ljubavi do mržnje (progonitelj i žrtva; “pakao”/nasilje)
• seksualni odnosi - organski, psihički i poremećaj interakcija (frigidna žena i ljubomorni alkoholičar)
• finanskijski odnosi - “crni fondovi”
• porodične uloge - fenomen “psudomatrijahata”

Question 41

supruge alkoholičara?

Answer 41

• supruge alkoholičara su izrazito kontradiktorne
• “psihološka teorija” - suprugu alkoholičara karakteriše ozbiljna lična psihopatologija; udale se da bi ispunile izvjesne lične psihopatološke potrebe

Question 42

tipovi supruga alkoholičara?

Answer 42

• žena-paćenica - izaziva sažaljenje svoje okoline
• žena-kontrolor - potreba za dominacijom
• žena-majka - se koleba između ljubavi i mržnje
• žena koja morališe i kažnjava - sado-mazohistički odnos

Question 43

suprug/partner žene alkoholičara?

Answer 43

• mnogo je manje tolerantan i spreman da “trpi” ženin alkoholizam
• spremniji za razvod, teško prihvataju liječenje, stigma/sramota

Question 44

tipovi muževa žena alkoholičara?

Answer 44

• muževi čije su žene pile alkohol i prije braka (imaju izraženije neurotične ili psiho-patološke crte ili sami problematično piju alkohol, te im njeno pijenje i ne smeta; druga mogućnost je da stupaju u brak zbog njenog solidnog materijalnog stanja
• muževi stariji od supruge - uspješni poslovni ljudi koji dominiraju i ženu tretiraju kao nezrelu/djetinjastu; distancirani, nezainteresovani za partnerku)
• muževi krutog, povučenog i korektnog ponašanja - obično veoma opsesivni, žena u odnosu dominira, ucjenjivanje sa pijenjem dok muž trpi, teško se mijenjaju u terapiji

Question 45

funkcije moderne porodice?

Answer 45

• materijalne potrebe i hrana
• emocionalne veze porodičnih odnosa
• razvijanje ličnog identiteta
• oblikovanje seksualnih uloga
• socijalna integracija
• individualna kreativnost i inicijativa

Question 46

alkoholičarke porodice?

Answer 46

• sistem u kome je jedan član alkoholičar, tako da alkoholizam i ponašanja vezana za pijenje alkohola postaju centralni organizacioni principi porodičnog života
• prototip poremećene (disfunkcionalne) porodice:
• ne obavlja osnovne funkcije
• sve manje realizuje svoje osnovne ciljeve
• socijalna patologija i psihopatologija

Question 47

djeca u alkoholičarskoj porodici?

Answer 47

• borba za dijete
• sniženje tenzije u bračnoj dijadi
• utrougljavanje djece (fuzija majka-dijete)
• alkoholičar - autsajder
• korišćenje “pseudoselfa”
• transmisija alkoholizma
• mnogobrojne disfunkcije
• “eksperimentalni uslovi” - nervni slom
• poremećaj psihičkog (emocionalnog), socijalnog, a često i fizičkog razvoja djeteta

Question 48

psihološki profil djece iz alkoholičarske porodice?

Answer 48

• rigidnost, perfekcionizam
• socijalna izolacija, socijalna agresivnost
• suicidalnost, “acting out”
• zavisnost, povišena tenzija
• negativna osjećanja prema ocu alkoholičaru
• niži intelektualni i saznajni nivo
• ljenost, nesigurnost
• niža self-diferencijacija u odnosu na vršnjake
• proces porodične projekcije i “zajednički zaobilazni napad”
• visok procenat pokušaja suicida u adolescenciji
• čak 50% djece koja su zatražila psihijatrijsku pomoć je imalo bar jednog roditelja alkoholičara
• asocijalne i antisocijalne tendencije
• tipovi djece:
• porodični junak - održava porodicu na okupu
• porodična crna ovca - dijete koje stvara probleme
• porodična luda - odvraća pažnju od problema
• izgubljeno dijete - dijete koje se povlači u sebe

*manifestacije vezane za pol:
- dječaci - impulsivnost
- djevojčice - alkoholizam
- 50-80% sinova postaju alkoholičari
- ćerke se udaju za alkoholičare

Question 49

posljedice alkoholizma na porodicu?

Answer 49

alkoholizam kao bolest ostavlja mnogo štetnih posljedica, ali se porodične posljedice smatraju najtežim, jer oštećuju ličnost pojedinca, komrpomituju porodične odnose i komunikacije i bitno utiču na kompletnu emocionalnu klimu u porodici, a bolest se često prenosi i na sljedeću generaciju