5. Ticstoornissen en trichotillomanie

Question 1

Tic

Answer 1

een plotseling optredende, snelle, herhaalde, niet-ritmische motorische beweging of vocalisatie.

Question 2

Premonitory urge

Answer 2

• Voorafgaande aandrang om tic te hebben, wordt ervaren als ‘niet te weerstaan’; een tic kan wel gedurende een bepaalde (beperkte) tijd onderdrukt worden.
• Niet aanwezig bij iedereen en niet altijd, minder bij jonge kinderen

Question 3

Onderscheid eenvoudige en complexe tic

Answer 3

Zowel motorische als vocale tics kunnen beschreven worden als

• ‘eenvoudig of enkelvoudig’ (niet doelgericht, kort van duur, één beweging of één geluid) of
• ‘complex of multipel’ (duurt langer, vaak een combinatie van eenvoudige tics, lijkt meer doelgerichte handelingen in te houden, is niet altijd gemakkelijk te onderscheiden van stereotypieën)

Question 4

Eenvoudige, motorische tics

Answer 4

Oogknipperen, weg- en terugdraaien van de ogen, mondbewegingen, gelaatsgrimassen, schouderophalen, nekbewegingen

Question 5

Eenvoudige, vocale tics

Answer 5

kuchen, hoesten, keelschrapen, knorren, grommen, snuiven, gillen, piep- of fluitgeluiden maken, blafgeluiden

Question 6

Complexe, motorische tics

Answer 6

In de handen klappen; ruiken, likken, aanraken van dingen, huppelpasjes maken, zichzelf bijten
echopraxie,palipraxie, copropraxie

Question 7

Complexe, vocale tics

Answer 7

zinloze woorden,
echolalie, palilalie, coprolalie,

Question 8

Echopraxie

Answer 8

verwijst naar het onwillekeurig nadoen of herhalen van bewegingen die men bij een ander waarneemt

Question 9

palilalie

Answer 9

laatste woord van een zin herhalen

Question 10

palipraxie

Answer 10

beweging tweemaal uitvoeren

Question 11

Copropaxie

Answer 11

het onwillekeurig maken van obscene of schokkende gebaren, zoals het uitsteken van de middelvinger

Question 12

Soorten ticstoornissen

Answer 12

• Stoornis van Gilles de la Tourette
• Persisterende (chronische) motorische of vocale ticstoornis
• Voorlopige ticstoornis

Question 13

Stoornis van Gilles de la Tourette

Answer 13

A. Zowel multipele motorische als een of meer vocale tics zijn op een bepaald moment tijdens de ziekte aanwezig geweest, hoewel niet noodzakelijkerwijs tegelijkertijd
B. De tics kunnen in frequentie wisselen, maar zijn aanwezig gedurende meer dan een jaar sinds het begin van de tics
C. Begint voor de leeftijd van 18 jaar
D. De stoornis kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel (zoals cocaïne) of een somatische aandoening (zoals Huntington)

Question 14

Soorten stoornissen van Gilles de la Tourette

Answer 14

• De zuivere Tourette
• Full Blown Tourette
• Tourette Plus

Question 15

De zuivere Tourette

Answer 15

Enkel motorische en vocale tics (minstens 2 motorische en 1 vocale in een periode van minstens 1 jaar – rond 6à7 jaar, voor 21ste levensjaar). Schuttingstaal hoeft niet aanwezig te zijn.

Question 16

Full Blown Tourette

Answer 16

het uitgebreide spectrum van Tourettesymptomen waaronder echolalie (onwillekeurig woorden of zinnen nazeggen die men juist gehoord heeft) en echopraxie, palilalie (eigen woorden herhalen) en palipraxie, coprolalie (schuttingtaal) en copropraxie, NOSI – non-obscene socially inappropriate behaviours (vervelende dingen zeggen aan anderen).

Question 17

Tourette Plus

Answer 17

(TS+), waarbij de TS gepaard gaat met andere stoornissen zoals ADHD, OCD,…

Question 18

Persisterende (chronische) motorische of vocale ticstoornis

Answer 18

A. Eenvoudige of multipele motorische of vocale tics zijn tijdens de ziekte aanwezig, maar niet motorische en vocale tics tegelijk
B. De tics kunnen in frequentie toe- en afnemen, maar zijn sinds meer dan een jaar aanwezig
C. Begint voor de leeftijd van 18 jaar
D. De stoornis kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een somatische aandoening
E. Nooit voldaan aan criteria Gilles de la Tourette
Specificeer: - Alleen met motorische tics
- Alleen met vocale tics

Question 19

Voorlopige ticstoornis

Answer 19

A. Eenvoudige of multipele motorische en/of vocale tics
B. De tics zijn aanwezig gedurende korter dan een jaar sinds het begin van de tics
C. Begint voor de leeftijd van 18 jaar
D. De stoornis kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een somatische aandoening
E. Nooit voldaan aan criteria Gilles de la Tourette of die van persisterende (chronische) motorische of vocale tics

Question 20

Comorbiditeit ticstoornissen

Answer 20

• OCD (20 a 60% van de kinderen met Gilles de la Tourette)
  –> Onderscheid met tics niet altijd makkelijk te maken! Dwang is om angst te verminderen. Tics eerder omschrijven als drangverschijnselen
• ADHD (50%)
• angststoornissen en depressie
• slaapstoornissen: veel wakker worden, praten tijdens de slaap, slaapwandelen, nachtmerries…
• Aanvallen van woede of zelfbeschadiging
• ASS & GTS

Question 21

Differentiaal diagnose

Answer 21

• OCD (Bij OCD belangrijk om te kijken naar de functie van het gestelde gedrag. Angst of geen angst?)
• ASS
• ADHD
• Spraak- en leerstoornissen

Question 22

Prevalentie ticstoornissen

Answer 22

• Drie tot vier maal meer bij jongens dan bij meisjes (4:1)
• Ongeveer 1 op 10 kinderen heeft wel eens last van tics. Meestal gaat dit vanzelf weer over.
• Epidemiologisch onderzoek:
  –> GTS: 0,5 – 0,7% van de kinderen tussen 7 en 18 jaar .
  –> chronische motorische ticstoornis: 0,3- 0,8%
  –> chronische vocale ticstoornis: bij 0,5% van alle kinderen.
  –> bij nog eens 4,8% is tenminste gedurende het afgelopen jaar sprake van niet-chronische tics

Question 23

Ticstoornissen: neuropsychologie

Answer 23

• Visuo-motorische integratie = t.g.v. ADHD-comorbiditeit ???
• Aandachtsstoornissen
• problemen met responsinhibitie
• problemen met responsorganisatie
• Zwakkere fijn-motorische control

Question 24

Ticstoornissen: etiologie

Answer 24

• Genetische voorbeschiktheid
  –> Erfelijkheid > 50% van variantie
  –> Patroon: «dominant met variabele expressie»
  –> Mede bepaald wordt door verschillende genen
• Aselecte pre en perinatale effecten
• Auto-immuun verschijnsel – uitlokker/oorzaak/rol in opflakkering?
  –> streptokok-Infectie PANDAS
• Bij ticstoornissen 4 – 5 x vaker sporen (ASLO) van infectie met (groep A) streptokokken
• Bij ticstoornissen 10 x vaker auto-immuun antistoffen tegen basale ganglia in hersenen
• 2 x vaker auto-immuun antistoffen bij ticstoornis patiënten met sporen van streptokokkeninfectie dan bij ticstoornis-patiënten zonder deze sporen

Question 25

PANDAS

Answer 25

Pediatric
Autoimmune
Neuropsychiatric
Disorders
Associated with
Streptococci

Question 26

Behandeling ticstoornissen

Answer 26

• Psycho-educatie – optimale en veilige omgeving
• Monitoren van de ernst van de tics:
  –> Ticregistratie
  –> Sensorische sensaties registreren
  –> YGTSS (Leckman, e.a., 1989) Yale Global Tic Severety Scale
• Gedragstherapie
  –> Exposure aan sensorische sensatie en responspreventie (premonitory urges)*
  –> Habit reversal: een ‘met de tic onverenigbare respons’**
• Soms medicatie (dopamine blokkeren)
  ev. comorbiditeit met ADHD behandelen

=> Leren accepteren en hanteren

Question 27

Exposure aan sensorische sensatie en responspreventie (premonitory urges)

Answer 27

Vaak gebruikt waar een kind last heeft van 1 specifieke, enkelvoudige tic. Met het kind inzetten op het kriebelend gevoel met spanning, op dat moment die tic proberen tegen te houden. Normaal daalt de spanning na het stellen van de tic. Je vraagt aan het kind om niet te ticcen en te wachten, wat we dan zien is dat die urge ook zakt zonder de tic te stellen. Dat oefen je met het kind een aantal minuten geconcentreerd per dag. Coachen.

Question 28

Habit reversal: een ‘met de tic onverenigbare respons’

Answer 28

Vaak bij meer complexe tics zonder premonitory urge. Bv. Als de tic is dat uw ogen constant knijpen, dan moet ge na de tic uw ogen wijd open houden zodanig dat de kans op uitbreken van de tics kleiner wordt.

Question 29

Stereotype bewegingsstoornissen DSM-5

Answer 29

A. Repetitieve, ogenschijnlijk drangmatige en klaarblijkelijke doelloze bewegingen (zoals schommelen met het lichaam, hoofdbonken, handenwapperen, zichzelf bijten, zichzelf slaan)
B. De repetitieve bewegingen interfereren met sociale, schoolse of andere activiteiten en kunnen tot zelfbeschadiging leiden
C. Begint in de vroege kindertijd
D. De repetitieve bewegingen kunnen niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een neurologische aandoening, en kunnen niet beter verklaard worden door een andere neurobiologische ontwikkelingsstoornis of een psychische stoornis of de OCD
–> Specificeer:
- Met zelfbeschadigende handelingen
- Zonder zelfbeschadigende handelingen
–> Specificeer:
- Samenhangend met een bekende aandoening of stoornis
–> Specificeer: - licht, matig of ernstig

Question 30

Behandeling van stereotype bewegingsstoornissen

Answer 30

• Psycho educatie
• CBT
  –> rangschikking in moeilijkheidsgraad
  –> exposure en responspreventie
• Ev. medicatie
• Gezin mee betrekken!

Question 31

Trichotillomanie (haaruittrekstoornis) DSM-5

Answer 31

A. Recidiverend uittrekken van het eigen haar, met haarverlies als gevolg
B. Herhaaldelijke pogingen om het haar uittrekken te stoppen
C. Veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren
D. Kan niet worden toegeschreven aan een somatische aandoening
E. Kan niet beter worden verklaard door de symptomen van een andere psychische stoornis

• Het haar van alle lichaamsgebieden waar haargroei te vinden is kan worden uitgetrokken; meestal gebeurt dit met hoofdhaar, maar kunnen ook wimpers en wenkbrauwen zijn, het minst vaak betreft het oksel- en schaamharen
• Kan gepaard gaan met diverse handelingen of rituelen
• Kan met diverse gemoedstoestanden gepaard gaan; angst – spanning – lustgevoelens – opluchting
• bewust van hun gedrag of automatisch
• vaak ook andere lichaamsgerichte repetitieve gedragingen (o.a. excoriatiestoornis: huidpulken)

Question 32

Prevalentie trichotillomanie

Answer 32

• 1 à 2% van de bevolking;
• verhouding man-vrouw: 1:10; bij kinderen meer gelijk vertegenwoordigd

Question 33

Aanvangsleeftijd trichotillomanie

Answer 33

• zeer uiteenlopend
• Twee golven: vroege kinderjaren – puberteit
• Gemiddelde aanvangsleeftijd: 11-13 jaar

Question 34

Comorbiditeit trichotillomanie

Answer 34

OCD en tics