3 kafli - Netnámsefni (enska) Flashcards
Hvað er röksemd/röksemdarfærsla?
Rök eða ástæður sem styðja staðhæfingu
- Svona á að gera þetta? Hvernig veit ég það? - Því það hefur alltaf verið gert svona (ekki góð rök samt)
Rök eða ástæður sem styðja staðhæfingu eða yrðingu köllum við?
Röksemd/röksemdarfærsla
Forsendur
Styðja niðurstöðu GILD rökfærsla getur haft: - ósannar forsendur og ósanna niðurstöðu - ósannar forsendur en sanna niðurstöðu - sannar forsendur og sanna niðurstöðu
ÓGILD rökfærsla:
ef niðurstöðu leiðir ekki af forsendum
Rökfærslur geta haft margar forsendur
Gild rökfærsla getur haft: (forsendur)
- ósannar forsendur og ósanna niðurstöðu
- ósannar forsendur en sanna niðurstöðu
- sannar forsendur og sanna niðurstöðu
Afleiðsla
Gefur niðurstöðu sem leiðir óhjákvæmilega af forsendunum.
- ef forsendur eru sannar og rökfærslan gild eða réttmæt þá hlýtur niðurstaðan að vera sönn
GILD AFLEIÐSLA 1.staðfestir forlið a ef a, þá b a þá b 2.neitar baklið b ef a, þá b ekki b ekki a
ÓGILD AFLEIÐSLA 1.staðfestir baklið b ef a, þá b b þá a 2.neitar forlið a ef a, þá b ekki a þá ekki b
Gild afleiðsla
1.staðfestir forlið a
ef a, þá b
a
þá b
2.neitar baklið b
ef a, þá b
ekki b
ekki a
Ógild afleiðsla
ÓGILD AFLEIÐSLA 1.staðfestir baklið b (öfugt) ef a, þá b b þá a
2.neitar forlið a
ef a, þá b
ekki a
þá ekki b
Aðleiðsla/tilleiðsla
Styður líklega niðurstöðu sem leiðir þó ekki óhjákvæmilega af forsendunum.
- aðleiðsla sem rennir stoðum undir niðurstöðu er kölluð sterk, annars er hún kölluð veik
Aðleiðsla sem byggist á hlutfalli: úrtak tekið og alhæft um þýðið
Dæmi
4,4% svarenda í skoðanakönnunni ætla að kjósa BF
4,4% íslendinga ætla að kjósa BF
Aðleiðsla sem byggist á líkingu: gildi rökfærslu byggist á því hversu vel fyrirbærin líkjast hvert öðru
Dæmi
Dýralíkön oft notuð til að spá fyrir um viðbrögð í mönnum en stundum ekkert hægt að alhæfa frá einhverjum dýrategundum yfir í menn; við erum ekki 100% eins og rottur
Aðleiðsla sem byggist á hlutfalli
úrtak tekið og alhæft um þýðið
Dæmi
4,4% svarenda í skoðanakönnunni ætla að kjósa BF
4,4% íslendinga ætla að kjósa BF
Aðleiðsla sem byggist á líkingu
gildi rökfærslu byggist á því hversu vel fyrirbærin líkjast hvert öðru
Dæmi
Dýralíkön oft notuð til að spá fyrir um viðbrögð í mönnum en stundum ekkert hægt að alhæfa frá einhverjum dýrategundum yfir í menn; við erum ekki 100% eins og rottur
Íleiðsla
Þá er farið frá skýringarefninu (t.d. fyrirbærinu) og að líklegustu skýringunni
Tilgáta h skýrir p
Enginn önnur tilgáta skýrir p betur
H er líklega rétt
Forsendubrestur skiptast í þrennt
Ótækar forsendur
Óviðeigandi forsendur
Ónægar forsendur
Ótækar forsendur (forsendubrestur)
- Forsendurnar eru hæpnar
- Hringskýring: gefa sér það sem á að rökstyðja
- Niðurstaðan er notuð sem ein af forsendunum (Hann er þunglyndur. Það felst í þunglyndi að líða illa.)
- Gerviklemma: afarkostir settir fram þegar raun og veru eru til fleiri valkostir (t.d. annað hvort skýra vísindi þetta eða þetta er kraftaverk)
Gerviklemma
afarkostir settir fram þegar raun og veru eru til fleiri valkostir (t.d. annað hvort skýra vísindi þetta eða þetta er kraftaverk)
Óviðeigandi forsendur (forsendubrestur) skiptast í
Ógild merkingarjöfnun Ógild samsetning Óréttmæt aðgreining Ad hominem Upprunarök Yfirvaldsrök Vinsældarök Hefðarrök Vankunnátturök Hræðslurök Grýlurök
Ógild merkingarjöfnun (óviðeigandi forsendur)
Orð notað í tvenns konar merkingu.
Aðeins menn eru skynsamir. Engin kona er maður. Engin kona er skynsöm.
Ógild samsetning (óviðeigandi forsendur)
Það sem á við um hluta á líka við um heildina
Atóm eru líflaus, þess vegna er allt sem er gert úr atómum líflaust.
Óréttmæt aðgreining (óviðeigandi forsendur)
Það sem á við um heild er talið eiga við um hluta.
Við erum á lífi. Við erum gerð úr atómum. Því hljóta atóm að vera lifandi.
Ad hominem (óviðeigandi forsendur)
Veist er að þeim sem heldur einhverju fram, ekki að staðhæfingunni.
“Ekki trúa neinu sem þingmenn halda fram, þeir eru allir jafn spilltir.”
Upprunarök (óviðeigandi forsendur)
Uppruni röksemdar er talinn rök með eða á móti röksemdinni sjálfri.
“Við skulum ekki trúa Siggu. Hún trúir á álfa.”
Yfirvaldsrök (óviðeigandi forsendur)
Rökstuðningur með því að vísa til þess að sérfræðingar hafi haldið einhverju fram.
“Michael Jordan borðar þetta morgunkorn”
Vinsældarök (óviðeigandi forsendur)
Rökstuðningur með vísun í það sem allir eða flestir gera.
“Það eru nú allir sammála um þetta”
Hefðarrök (óviðeigandi forsendur)
Rökstutt með vísun í hefð
“Svona höfum við alltaf gert”
Vankunnátturök (óviðeigandi forsendur)
Það að geta ekki hafnað staðhæfingu er notað sem rök fyrir sannleiksgildi hennar.
“Lagarfljótsormurinn hlýtur að vera til fyrst enginn hefur getað afsannað tilvist hans.”
Hræðslurök (óviðeigandi forsendur)
Að nota hræðslu sem áróðurstæki
“Ef þið takið ekki þátt í stríðinu gegn hryðjuverkum þá munið þið þurfa að berjast við hryðjuverkamenn í ykkar heimalandi”
Grýlurök (óviðeigandi forsendur)
Andstæðingi eru gerðar upp skoðanir.
“Píratar vilja bara byltingu á öllu og að internetið eigi að leysa öll vandamál. Þá er ekki hægt að kjósa”
Ónægar forsendur (forsendubrestur) skiptast í
Fljótfærnisleg alhæfing
Ógild samlíking
Post hoc, ergo propter hoc
Á hálum ís
Fljótfærnisleg alhæfing (ónægar forsendur)
Að draga ályktun á grundvelli of fárra athugana eða á grundvelli úrtaks sem var ekki slembiúrtak.
“Ég varð vitni að því að Bubbi miðill er laddari. Þeir eru það allir, þessir miðlar”
Ógild samlíking (ónægar forsendur)
Tveimur fyrirbærum líkt saman sem í raun eru ólík
“Fyrst jörðin er með vatn, andrúmsloft og lífverur, og Mars hefur vatn og andrúmsloft þá hljóta að vera lífverur á Mars”
Post hoc, ergo propter hoc (ónægar forsendur)
Ef b gerðist á eftir a þá orsakaði a b
“Ég fór í meðferð og nú líður mér betur”
Á hálum ís (ónægar forsendur)
Þegar fullyrt er að tiltekin athöfn leiði sjálfkrafa til atferliskeðju. Getur verið réttmætt en oft eki.
“Ef þú kennir ekki biblíusögur þá endar það í siðspellingu”
Tölulegar rökleysur
- Villandi meðaltöl: staðtölur eru ekki alltaf lýsandi fyrir dreifingu
- Ónægar upplýsingar: “kaffidrykkja tvöfaldar hættuna á krabbameini í blöðruhálskirtli” - hér vantar upplýsingar um hversu mikil hættan er á krabbameini.
- Óljós samanburður: “höfuðverkjalyfið Verkjabani er 50% betra”
