3 kafli - Netnámsefni (enska)

Question 1

Hvað er röksemd/röksemdarfærsla?

Answer 1

Rök eða ástæður sem styðja staðhæfingu

- Svona á að gera þetta? Hvernig veit ég það? - Því það hefur alltaf verið gert svona (ekki góð rök samt)

Question 2

Rök eða ástæður sem styðja staðhæfingu eða yrðingu köllum við?

Answer 2

Röksemd/röksemdarfærsla

Question 3

Forsendur

Answer 3

Styðja niðurstöðu 
GILD rökfærsla getur haft: 
- ósannar forsendur og ósanna niðurstöðu 
- ósannar forsendur en sanna niðurstöðu 
- sannar forsendur og sanna niðurstöðu 

ÓGILD rökfærsla:
ef niðurstöðu leiðir ekki af forsendum

Rökfærslur geta haft margar forsendur

Question 4

Gild rökfærsla getur haft: (forsendur)

Answer 4

• ósannar forsendur og ósanna niðurstöðu
• ósannar forsendur en sanna niðurstöðu
• sannar forsendur og sanna niðurstöðu

Question 5

Afleiðsla

Answer 5

Gefur niðurstöðu sem leiðir óhjákvæmilega af forsendunum.
- ef forsendur eru sannar og rökfærslan gild eða réttmæt þá hlýtur niðurstaðan að vera sönn

GILD AFLEIÐSLA
1.staðfestir forlið a 
ef a, þá b
a
þá b
2.neitar baklið b
ef a, þá b
ekki b
ekki a 

ÓGILD AFLEIÐSLA 
1.staðfestir baklið b
ef a, þá b
b 
þá a
2.neitar forlið a 
ef a, þá b
ekki a 
þá ekki b

Question 6

Gild afleiðsla

Answer 6

1.staðfestir forlið a
ef a, þá b
a
þá b

2.neitar baklið b
ef a, þá b
ekki b
ekki a

Question 7

Ógild afleiðsla

Answer 7

ÓGILD AFLEIÐSLA 
1.staðfestir baklið b (öfugt)
ef a, þá b
b 
þá a

2.neitar forlið a
ef a, þá b
ekki a
þá ekki b

Question 8

Aðleiðsla/tilleiðsla

Answer 8

Styður líklega niðurstöðu sem leiðir þó ekki óhjákvæmilega af forsendunum.
- aðleiðsla sem rennir stoðum undir niðurstöðu er kölluð sterk, annars er hún kölluð veik

Aðleiðsla sem byggist á hlutfalli: úrtak tekið og alhæft um þýðið
Dæmi
4,4% svarenda í skoðanakönnunni ætla að kjósa BF
4,4% íslendinga ætla að kjósa BF

Aðleiðsla sem byggist á líkingu: gildi rökfærslu byggist á því hversu vel fyrirbærin líkjast hvert öðru
Dæmi
Dýralíkön oft notuð til að spá fyrir um viðbrögð í mönnum en stundum ekkert hægt að alhæfa frá einhverjum dýrategundum yfir í menn; við erum ekki 100% eins og rottur

Question 9

Aðleiðsla sem byggist á hlutfalli

Answer 9

úrtak tekið og alhæft um þýðið
Dæmi
4,4% svarenda í skoðanakönnunni ætla að kjósa BF
4,4% íslendinga ætla að kjósa BF

Question 10

Aðleiðsla sem byggist á líkingu

Answer 10

gildi rökfærslu byggist á því hversu vel fyrirbærin líkjast hvert öðru
Dæmi
Dýralíkön oft notuð til að spá fyrir um viðbrögð í mönnum en stundum ekkert hægt að alhæfa frá einhverjum dýrategundum yfir í menn; við erum ekki 100% eins og rottur

Question 11

Íleiðsla

Answer 11

Þá er farið frá skýringarefninu (t.d. fyrirbærinu) og að líklegustu skýringunni
Tilgáta h skýrir p
Enginn önnur tilgáta skýrir p betur
H er líklega rétt

Question 12

Forsendubrestur skiptast í þrennt

Answer 12

Ótækar forsendur
Óviðeigandi forsendur
Ónægar forsendur

Question 13

Ótækar forsendur (forsendubrestur)

Answer 13

• Forsendurnar eru hæpnar
• Hringskýring: gefa sér það sem á að rökstyðja
• Niðurstaðan er notuð sem ein af forsendunum (Hann er þunglyndur. Það felst í þunglyndi að líða illa.)
• Gerviklemma: afarkostir settir fram þegar raun og veru eru til fleiri valkostir (t.d. annað hvort skýra vísindi þetta eða þetta er kraftaverk)

Question 14

Gerviklemma

Answer 14

afarkostir settir fram þegar raun og veru eru til fleiri valkostir (t.d. annað hvort skýra vísindi þetta eða þetta er kraftaverk)

Question 15

Óviðeigandi forsendur (forsendubrestur) skiptast í

Answer 15

Ógild merkingarjöfnun 
Ógild samsetning
Óréttmæt aðgreining
Ad hominem 
Upprunarök 
Yfirvaldsrök 
Vinsældarök
Hefðarrök
Vankunnátturök
Hræðslurök 
Grýlurök

Question 16

Ógild merkingarjöfnun (óviðeigandi forsendur)

Answer 16

Orð notað í tvenns konar merkingu.

Aðeins menn eru skynsamir. Engin kona er maður. Engin kona er skynsöm.

Question 17

Ógild samsetning (óviðeigandi forsendur)

Answer 17

Það sem á við um hluta á líka við um heildina

Atóm eru líflaus, þess vegna er allt sem er gert úr atómum líflaust.

Question 18

Óréttmæt aðgreining (óviðeigandi forsendur)

Answer 18

Það sem á við um heild er talið eiga við um hluta.

Við erum á lífi. Við erum gerð úr atómum. Því hljóta atóm að vera lifandi.

Question 19

Ad hominem (óviðeigandi forsendur)

Answer 19

Veist er að þeim sem heldur einhverju fram, ekki að staðhæfingunni.
“Ekki trúa neinu sem þingmenn halda fram, þeir eru allir jafn spilltir.”

Question 20

Upprunarök (óviðeigandi forsendur)

Answer 20

Uppruni röksemdar er talinn rök með eða á móti röksemdinni sjálfri.
“Við skulum ekki trúa Siggu. Hún trúir á álfa.”

Question 21

Yfirvaldsrök (óviðeigandi forsendur)

Answer 21

Rökstuðningur með því að vísa til þess að sérfræðingar hafi haldið einhverju fram.
“Michael Jordan borðar þetta morgunkorn”

Question 22

Vinsældarök (óviðeigandi forsendur)

Answer 22

Rökstuðningur með vísun í það sem allir eða flestir gera.

“Það eru nú allir sammála um þetta”

Question 23

Hefðarrök (óviðeigandi forsendur)

Answer 23

Rökstutt með vísun í hefð

“Svona höfum við alltaf gert”

Question 24

Vankunnátturök (óviðeigandi forsendur)

Answer 24

Það að geta ekki hafnað staðhæfingu er notað sem rök fyrir sannleiksgildi hennar.
“Lagarfljótsormurinn hlýtur að vera til fyrst enginn hefur getað afsannað tilvist hans.”

Question 25

Hræðslurök (óviðeigandi forsendur)

Answer 25

Að nota hræðslu sem áróðurstæki
“Ef þið takið ekki þátt í stríðinu gegn hryðjuverkum þá munið þið þurfa að berjast við hryðjuverkamenn í ykkar heimalandi”

Question 26

Grýlurök (óviðeigandi forsendur)

Answer 26

Andstæðingi eru gerðar upp skoðanir.

“Píratar vilja bara byltingu á öllu og að internetið eigi að leysa öll vandamál. Þá er ekki hægt að kjósa”

Question 27

Ónægar forsendur (forsendubrestur) skiptast í

Answer 27

Fljótfærnisleg alhæfing
Ógild samlíking
Post hoc, ergo propter hoc
Á hálum ís

Question 28

Fljótfærnisleg alhæfing (ónægar forsendur)

Answer 28

Að draga ályktun á grundvelli of fárra athugana eða á grundvelli úrtaks sem var ekki slembiúrtak.
“Ég varð vitni að því að Bubbi miðill er laddari. Þeir eru það allir, þessir miðlar”

Question 29

Ógild samlíking (ónægar forsendur)

Answer 29

Tveimur fyrirbærum líkt saman sem í raun eru ólík

“Fyrst jörðin er með vatn, andrúmsloft og lífverur, og Mars hefur vatn og andrúmsloft þá hljóta að vera lífverur á Mars”

Question 30

Post hoc, ergo propter hoc (ónægar forsendur)

Answer 30

Ef b gerðist á eftir a þá orsakaði a b

“Ég fór í meðferð og nú líður mér betur”

Question 31

Á hálum ís (ónægar forsendur)

Answer 31

Þegar fullyrt er að tiltekin athöfn leiði sjálfkrafa til atferliskeðju. Getur verið réttmætt en oft eki.
“Ef þú kennir ekki biblíusögur þá endar það í siðspellingu”

Question 32

Tölulegar rökleysur

Answer 32

• Villandi meðaltöl: staðtölur eru ekki alltaf lýsandi fyrir dreifingu
• Ónægar upplýsingar: “kaffidrykkja tvöfaldar hættuna á krabbameini í blöðruhálskirtli” - hér vantar upplýsingar um hversu mikil hættan er á krabbameini.
• Óljós samanburður: “höfuðverkjalyfið Verkjabani er 50% betra”