3 kafli - Netnámsefni Flashcards
Vísindahyggja
að halda að vísindi svari til öllum spurningum
Veraldarhyggja
Ein grunnforsenda vísinda; sú sannfæring að leita eigi skýringa með því að athuga náttúruna sjálfa.
Hver eru m.a. þrjár grunnforsendur vísinda?
1) Veraldarhyggja
2) Opin umræða
3) Hlutlægni
Opin umræða
- Vísindastarf er öllum opin
- Kallar á gagnrýni
- Til að kenning, tilgáta eða tillaga sé tekin alvarlega þarf tækar kenningar, almennilegar rannsóknir, þokkaleg ummæli, sameiginlegan skilning
- Efnisleg rök og traustar niðurstöður
Hlutlægni
Felur í sér viðmið sem eiga að vera óháð túlkun einstaklinga.
Tilraunaraðferðin
Kerfisbundin prófun hugmynda um orsakasamhengi.
- Tilraun verður að vera svo skýr að aðrir skilji hvað var gert og geti endurtekið tilraunina
- Hlutlægar mælingar og stjórn á aðstæðum
Tilraun Pascals
Vildi sýna breytingar á hæð kvikasilfurssúlu í loftvog orsökuðust af massa andrúmsloft sem þrýsti á kvikasilfrið.
- Notaði tvær loftvogir, bornar saman í upphafi og enda
- Útilokaði ýmsa skýringaþætti, t.d. hvort loftþrýstingur hefði breyst
Þrískipting vísinda
1) Athugunarvísindi - að lýsa viðfangsefninu og reyna á grundvelli þeirrar lýsingar að segja fyrir um hegðun þess
2) Skýringarvísindi - að leita orsakaskýringa á viðfangsefninu
3) Hagnýt vísindi/tæknivísindi - að leysa ýmsan vanda með þvi að leiða lausnina af athugunarvísindum eða skýringarvísindum.
Athugunarvísindi
að lýsa viðfangsefninu og reyna á grundvelli þeirrar lýsingar að segja fyrir um hegðun þess
Skýringarvísindi
að leita orsakaskýringa á viðfangsefninu
Hagnýt vísindi/tæknivísindi
að leysa ýmsan vanda með þvi að leiða lausnina af athugunarvísindum eða skýringarvísindum
Tilgáta
jarðbundin bráðabirgðakenning sem segir fyrir um tiltekna atburðarás, tiltekur mælibreytur og sé tilgátan studd gögnum og rökum = kenning
Góð vísindakenning (5)
1) PRÓFANLEIKI - prófanleg, m.a. með forspá
2) FRJÓSEMI - er frjósöm, leiðir af sér rannsóknir
3) GILDISSVIÐ - gildir víða, en er þó ekki um allt
4) EINFALDLEIKI - er einföld, þarf ekki margar sértilgátur
5) SAMRÆMI - er í samræmi við það sem vitað er
Kenning
Yfirkenningin er gefin fyrirfram og leggur línur um viðfangsefnið. Kenning einfaldar og skýrir tiltekna framvindu og setur hana í samhengi.
Framhyggja
(19 öld) Samkvæmt framhyggju ná vísindi árangri þegar þau halda sig frá abstrakt frumspeki og beina stjórnun frekar að hlutlægum mælingum.
Markmið: lýsing - forspá - stjórn
Hver eru markmið framhyggju?
Lýsing, forspá, stjórn
Naumhyggja
Byggt á lögmálsyrðingum um örugga framvindu. Ef eitt gerist, þá gerist annað.
Smættarhyggja
Smætta gögn úr einni grein í gögn í annarri grein, eðlisfræði til fyrirmyndar.
Efnafræði má smætta í eðlisfræði
Rökleg framhyggja
Varð til sem gagnrýni á framhyggju; fyrir að huga ekki að mikilvægi kenninga í gagnasöfnun og þekkingarleit.
Rökleg framhyggja hafnaði abstrakt frumspeki og hélt áherslu á hlutlægni og nákvæmar mælingar (samt líka áhersla á kenningar bara svo lengi sem það væri hægt að tengja þær við hugtök og mælingar)
Líkan Hempels og Oppenheims
Voru rökfræðilegir framhyggjumenn sem settu fram tiltekið líkan um það hvernig skýringar í vísindum ættu að líta út. Var í raun afleiðsla - ef, þá lögmál (almenn forsenda).
-Samböndin mega ekki vera rökleg
-Hugtökin verða að vera mælanleg
-Frekar að skoða framvindulýsingu (ef þá) heldur en orsakasamband
Dæmi:
“EF karlmaður er fullorðinn og ókvæntur, ÞÁ er hann piparsveinn.
Vinur minn er fullorðinn og ókvæntur.
Vinur minn er piparsveinn”
Hluthyggjugagnrýni
Samkvæmt henni eiga vísindi að gera meira en að finna upp reglur til að sjá fyrir um framgang í náttúrunni.
Aðgerðarhyggja
Framhyggjulaun til að tryggja hámarkshlutlægni og lágmarksfrumspeki.
Bridgman: merking hugtaks er mæling þess og ekkert meira en það. Greind er þá bara það sem mælist á greindarprófi, ekkert meir.
Gagnrýni á aðgerðahyggju
Ef hver mæling býr til nýtt hugtak verður til svakalegur fjöldi af hugtökum. Hvaða mælikvarðar gilda um hvort ein mæling er betri en önnur? Öll alhæfing verður ómöguleg.
