3 kafli - Netnámsefni

Question 1

Vísindahyggja

Answer 1

að halda að vísindi svari til öllum spurningum

Question 2

Veraldarhyggja

Answer 2

Ein grunnforsenda vísinda; sú sannfæring að leita eigi skýringa með því að athuga náttúruna sjálfa.

Question 3

Hver eru m.a. þrjár grunnforsendur vísinda?

Answer 3

1) Veraldarhyggja
2) Opin umræða
3) Hlutlægni

Question 4

Opin umræða

Answer 4

• Vísindastarf er öllum opin
• Kallar á gagnrýni
• Til að kenning, tilgáta eða tillaga sé tekin alvarlega þarf tækar kenningar, almennilegar rannsóknir, þokkaleg ummæli, sameiginlegan skilning
• Efnisleg rök og traustar niðurstöður

Question 5

Hlutlægni

Answer 5

Felur í sér viðmið sem eiga að vera óháð túlkun einstaklinga.

Question 6

Tilraunaraðferðin

Answer 6

Kerfisbundin prófun hugmynda um orsakasamhengi.

• Tilraun verður að vera svo skýr að aðrir skilji hvað var gert og geti endurtekið tilraunina
• Hlutlægar mælingar og stjórn á aðstæðum

Question 7

Tilraun Pascals

Answer 7

Vildi sýna breytingar á hæð kvikasilfurssúlu í loftvog orsökuðust af massa andrúmsloft sem þrýsti á kvikasilfrið.

• Notaði tvær loftvogir, bornar saman í upphafi og enda
• Útilokaði ýmsa skýringaþætti, t.d. hvort loftþrýstingur hefði breyst

Question 8

Þrískipting vísinda

Answer 8

1) Athugunarvísindi - að lýsa viðfangsefninu og reyna á grundvelli þeirrar lýsingar að segja fyrir um hegðun þess
2) Skýringarvísindi - að leita orsakaskýringa á viðfangsefninu
3) Hagnýt vísindi/tæknivísindi - að leysa ýmsan vanda með þvi að leiða lausnina af athugunarvísindum eða skýringarvísindum.

Question 9

Athugunarvísindi

Answer 9

að lýsa viðfangsefninu og reyna á grundvelli þeirrar lýsingar að segja fyrir um hegðun þess

Question 10

Skýringarvísindi

Answer 10

að leita orsakaskýringa á viðfangsefninu

Question 11

Hagnýt vísindi/tæknivísindi

Answer 11

að leysa ýmsan vanda með þvi að leiða lausnina af athugunarvísindum eða skýringarvísindum

Question 12

Tilgáta

Answer 12

jarðbundin bráðabirgðakenning sem segir fyrir um tiltekna atburðarás, tiltekur mælibreytur og sé tilgátan studd gögnum og rökum = kenning

Question 13

Góð vísindakenning (5)

Answer 13

1) PRÓFANLEIKI - prófanleg, m.a. með forspá
2) FRJÓSEMI - er frjósöm, leiðir af sér rannsóknir
3) GILDISSVIÐ - gildir víða, en er þó ekki um allt
4) EINFALDLEIKI - er einföld, þarf ekki margar sértilgátur
5) SAMRÆMI - er í samræmi við það sem vitað er

Question 14

Kenning

Answer 14

Yfirkenningin er gefin fyrirfram og leggur línur um viðfangsefnið. Kenning einfaldar og skýrir tiltekna framvindu og setur hana í samhengi.

Question 15

Framhyggja

Answer 15

(19 öld) Samkvæmt framhyggju ná vísindi árangri þegar þau halda sig frá abstrakt frumspeki og beina stjórnun frekar að hlutlægum mælingum.
Markmið: lýsing - forspá - stjórn

Question 16

Hver eru markmið framhyggju?

Answer 16

Lýsing, forspá, stjórn

Question 17

Naumhyggja

Answer 17

Byggt á lögmálsyrðingum um örugga framvindu. Ef eitt gerist, þá gerist annað.

Question 18

Smættarhyggja

Answer 18

Smætta gögn úr einni grein í gögn í annarri grein, eðlisfræði til fyrirmyndar.
Efnafræði má smætta í eðlisfræði

Question 19

Rökleg framhyggja

Answer 19

Varð til sem gagnrýni á framhyggju; fyrir að huga ekki að mikilvægi kenninga í gagnasöfnun og þekkingarleit.
Rökleg framhyggja hafnaði abstrakt frumspeki og hélt áherslu á hlutlægni og nákvæmar mælingar (samt líka áhersla á kenningar bara svo lengi sem það væri hægt að tengja þær við hugtök og mælingar)

Question 20

Líkan Hempels og Oppenheims

Answer 20

Voru rökfræðilegir framhyggjumenn sem settu fram tiltekið líkan um það hvernig skýringar í vísindum ættu að líta út. Var í raun afleiðsla - ef, þá lögmál (almenn forsenda).
-Samböndin mega ekki vera rökleg
-Hugtökin verða að vera mælanleg
-Frekar að skoða framvindulýsingu (ef þá) heldur en orsakasamband
Dæmi:
“EF karlmaður er fullorðinn og ókvæntur, ÞÁ er hann piparsveinn.
Vinur minn er fullorðinn og ókvæntur.
Vinur minn er piparsveinn”

Question 21

Hluthyggjugagnrýni

Answer 21

Samkvæmt henni eiga vísindi að gera meira en að finna upp reglur til að sjá fyrir um framgang í náttúrunni.

Question 22

Aðgerðarhyggja

Answer 22

Framhyggjulaun til að tryggja hámarkshlutlægni og lágmarksfrumspeki.
Bridgman: merking hugtaks er mæling þess og ekkert meira en það. Greind er þá bara það sem mælist á greindarprófi, ekkert meir.

Question 23

Gagnrýni á aðgerðahyggju

Answer 23

Ef hver mæling býr til nýtt hugtak verður til svakalegur fjöldi af hugtökum. Hvaða mælikvarðar gilda um hvort ein mæling er betri en önnur? Öll alhæfing verður ómöguleg.