10. Psychologie van perinatale sterfte Flashcards
Wat is perinatale sterfte?
Het overlijden van de foetus of pasgeborene rond de periode van bevalling. Er zijn verschillende definities hierover
- 22w zwanger tot 7d na geboorte
- 22w zwanger tot 28d na geboorte
- 28w zwanger tot 24w na geboorte
De oorzaken zijn divers: malformatie, vroeggeboorte, Infant Respiratory Distress Syndrome
Hoe ziet de geschiedenis van perinatale sterfte er uit?
Voor 1850: 20% sterft in 1ste levensjaar, 40% sterft voor 10de levensjaar. Armoede als belangrijke risicofactor.
Introductie hygiëne heeft voor grote veranderingen gezorgd: handen wassen en proper drinkwater
Voor 1930: 5-10% doodgeboren
1930-1940: introductie bloedtransfusie, sulfonamide, penicilline
1945-heden: daling tot 1.2% in Europa en VS. Het risico is 3 tot 4 keer groter in ontwikkelingslanden.
Wat houdt dit sterftecijfer in voor de mate van hechting?
Wat is het verschil tussen grief en mourning?
Grief gebeurt intern, mourning is extern, het rouwen.
Rouwen is een reactie op verlies. Verdriet, irritabiliteit, verstoord slaap-/eetpatroon, verlangen naar verlorene.
Soms auditieve/visuele hallucinaties.
Als de acute problematiek wat gaat liggen, zien we dat dit vaak toch een effect heeft op de stemming.
Waarom is rouw en verwerking meer complex bij zwangerschap/perinataal?
- rouwen vereist herinneren
- werkelijkheid onder ogen zien: vaak ongekende oorzaken
- confrontatie met overleden kind is in tijd beperkt
- de confrontatie is erg alleen
- verlies van wens en zelfwaarde
- incongruentie tussen ouders: geen gemeenschappelijke ervaring
Hoe ziet de fenomenologie van rouw er uit?
Thomas Fuchs.
Vaak wordt rouw lichamelijk beleeft, als iets pijnlijk, een amputatie. Dat heeft volgens hem te maken met het feit dat wij ons lichaam heel erg met de ander beleven, zeker als het geliefden zijn. Aanrakingen, knuffels, nabijheid, intercorporealiteit.
Dit gaat ook over de afwezigheid van die persoon in een normaal gedeelde ruimte.
Er is steeds een achtergrond van tekort, verlies en isolatie.
De afwezigheid wordt in u opgenomen, omdat je voelt dat je lichaam niet meer het lichaam is dat gedeeld werd met de ander, maar ook de wereld is veranderd. Je leeft niet meer in dezelfde wereld als de ander.
Matthew Ratcliffe.
Wat is het verschil met depressie?
- bij depressie lijkt de hele toekomst ontoegankelijk geworden, terwijl bij rouw slecht een stukje van de wereld niet meer toegankelijk is
- bij ernstige depressies kan de verbinding met de andere totaal verstoord raken, terwijl bij rouw is er vaak wel nog contact. Geen reëel contact, want de andere is er niet meer, maar er zijn wel veel psychische mechanismen die doen alsof het er wel nog is. Herinneren, blijven spreken,…
Kan rouw pathologisch zijn als het er niet of te weinig is?
De afwezigheid van rouw wijst eigenlijk op een primitieve defensie. Ontkenning, doen alsof het kind niet dood is, kan op een bepaald moment ook overslaan in een psychose.
Wat is perinatale rouw?
- verdriet, irritabiliteit, schuld, somatische symptomen
- depressie en angst
- ongeveer 1-2 jaar (maar ook een hele leven)
- langere rouw bij minder sociale omkadering, en psychiatrische antecedenten
- 20% kans op PTSS bij volgende zwangerschap; het vasthouden aan het overleden kind maakt het traumatisch
Vaders zouden minder rouwsymptomen vertonen maar wel meer PTSS door vast te houden aan dat overleden kind.
Koppel lopen een risico op relatiebreuk, net omwille van die incongruentie.
We zien dat het jongere kind (achtergebleven of nadien gekomen) schuldgevoelens kan ervaren of de schuld leggen bij de ouders. De hele kwestie van wat te vertellen aan de kinderen is een moeilijke kwestie voor de ouders. Oudere kinderen rouwen zelf en worden hier soms niet in gezien.
Wat zijn de effecten van perinatale rouw op het volgende kind?
Vervangingskind
- idealisering: de lang verwachtte, het wonder, erg beladen met projectie
- devaluatie: nooit zo goed als overleden kind
Kwetsbare kind
- de kwetsbaarheid erg nadrukkelijk ervaren
- alles doen ter bescherming
- bescherming tegenover afschermen
Desorganisatie in de vroege hechting; de nabijheid triggert rouw en herbeleving
Advies: 6m tot 1j wachten, tenzij bepaalde indicatie.
Hoe betrek je de ouders bij het (toekomstig) overlijden?
Vroege interventie.
Duidelijkheid en volledigheid van medische informatie
- status van foetus, kans op overlijden
- herhalen en zelf informatie door verschillende teamleden
Betrekken in medische beslissing
- tegenover paternalisme (arts weet beter)
- maar het is een erg kwetsbare en verloren situatie voor de ouders: heeft impact op het metalliseren en helder denken
- kan je de beslissing tot stop behandeling aan de ouders overlaten?
Wat is de impact van ouders betrekking in de beslissing?
- geen verminderde rouw
- wel minder boosheid, irritabiliteit en sociale isolatie (vrouw)
- wel minder slaapstoornissen, verlies van eetlust, verdriet en depressie (man)
- het thema hulpeloosheid speelt hier heel hard
We gaan contact maken met het overleden kind.
Hoe maak je contact met het overleden kind?
- zien/vasthouden
- naam geven
- foto’s
- ceremonie
- sterrenkindje
Gevolgen
- depressie en PTSS toegenomen
- ouders verkiezen het toch
- herinnering aan de pijn/realiteit is belangrijker dan doen alsof die er niet is
- we zitten in het spanningsvel van de autonomie van de ouders tegenover wat goed is voor hen
Wat is het psychoanalytisch perspectief van perinatale sterfte?
Vroeger: zo weinig mogelijk contact met overleden foetus/kind
- geen ceremonie of afscheid
- lichaam werd verwijderd
- kalmeringsmiddelen voor moeder, ervaring vergeten
- snel een volgende zwangerschap aanraden
Vandaag: net wel contact
- sterrenkindje
- het leven en de dood van het kindje worden echt
- delen van ervaring tegenover afvlakken/vermijden
Wat zijn de klassieke psychoanalytische benadering van perinatale sterfte?
(1) Geen rouw want de foetus is nog geen object
Helene Deutsch
- de foetus is nog geen object van moeder-liefde
- kind is nog een fantasie, een product van moeders psyche; het verlies betekent enkel een frustratie over een wens
- we zien vandaag dat ook gezonde zwangeren vak nog een niet-liefhebben hebben tov de foetus of toch eerder een ambivalentie. Dit groeit met het ouder worden van de foetus
Hier tegenover staat
- ouders hebben wel degelijk bepaalde voorstellingen van de foetus
- schrijven er een temperament en persoonlijkheid aan toe
- dit beïnvloedt de ouderlijke beleving van het kind op 6 maanden
- de pre-natale hechting gebeurt ook al
- Deutsch heeft de realiteit gemist maar had wel oog voor: vroege oedipale conflicten, genderidentiteit, herleven van eigen ouderlijke banden, omnipotentie
(2) Perinataal verlies raakt aan penisnijd.
Freud.
Perinataal verlies gaat over penisnijd en daar terug mee geconfronteerd worden.
Maar de penisnijd lijkt helemaal niet centraal te staan. Vroege identificatie met de moeder lijkt veel crucialer dan Freud dacht.
Perinataal verlies is een narcistische kwetsuur, maar niet omwille van penisnijd. Het gaat over het ‘niet kunnen’. Karen Horney spreekt over womb envy; mannen die geen vrouw kunnen zijn, geen zorg kunnen dragen en geen kind kunnen baren. Mannen gaan vrouwen pijn doen, overbluffen, ze ziet dit binnen een maatschappelijk discours. Ze spreekt het hele verhaal van Freud tegen.
(3) Perinatale sterfte als resultaat van onbewuste conflicten moederschap.
Helene Deutsch.
- psychische factoren zijn bepalen voor spontane abortus
- schuld rond oedipale conflicten
Er is hier gebrek aan empathie risico op schuldinductie.
Psychoanalyse kan helpen, maar niet door het oplossen van onbewuste conflicten, maar door steun.
(4) Schuld als gevolg van onbewuste agressie en ambivalentie.
Freud zegt dat in gevallen van rouw de achtergeblevene agressief moet worden naar de overledene toe om los te kunnen komen, dit was nodig om het libido terug te trekken. Het is hierover dat schuld ontstaat; je moet de ander een tweede maal dood maken om er los van te kunnen komen.
Freud zegt dat schuld heel typisch is bij perinatale sterfte, ook al heb je er zelf niets mee te maken. Het is een defensieve functie van de ouders om toch het gevoel te krijgen dat ze er iets aan hadden kunnen doen. Het is een massale overspoeling door hulpeloosheid en gebrek aan controle.
Er heerst een soort omnipotentie in het ouderschap dat plots doorbroken wordt.
De sociale psychologie ziet eveneens het voordeel van zelfbeschuldiging, het geeft een gevoel van controle over de toekomst.
Heeft perinataal verlies mogelijk nog een grotere impact op schuld? Op later leeftijd kan de onbeschermende wereld de schuld krijgen, perinataal is het nog dicht bij zijn biologische nood, nog dichter lichamelijk verbonden.
