Złoty wiek RP szlacheckiej

Question 1

Charakterystyka gospodarki forwarczno-pańszczyźnianej

Answer 1

gospodarka naturalna samowystarczalność
produkcja na własny użytek
pańszczyzna

Question 2

Najbardziej rozwijające się miasto XVI wieku w RP

+ renesansowe miasto

Answer 2

Gdańsk

Zamość

Question 3

Cechy a gildie

Answer 3

Cechy - zrzeszenia rzemieślników

Gildie - zrzeszenia kupców

Question 4

Demokracja szlachecka

Answer 4

Ustrój polityczny obowiązujący w XV i XVI wieku w RP, w którym szlachta miała decydujący udział z rządzeniu państwem

Question 5

Przywilej koszycki - kto, kiedy, treść

Answer 5

1374
Ludwik Węgierski

Treść:
- zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z łana chłopskiego
- zwolniono szlachtę z pozostałych opłata na rzecz państwa
- król zobowiązał się płacić odszkodowanie szlachcie za straty w wyprawach poza granicami kraju
- król musiał wykupić
szlachcica z niewoli
- król zobowiązał się budować zamki warowne na własny koszt
- szlachta została zwolniona z obowiązku budowy i
reparacji zamków warownych
- urząd starosty mieli pełnić tylko Polacy

Okoliczności:
Król chciał uzyskad zgodę szlachty na wybór jednej z córek na króla

Question 6

Przywilej I piotrkowski - kto, kiedy, treść

Answer 6

1388
Władysław Jagiełło

Treść:

• Jagiełło potwierdził dotychczasowe przywileje
• król zobowiązał się wykupić szlachcica z niewoli jeżeli dostał się do niej poza granicami kraju
• król zobowiązał się wypłacić żołd w wysokości 3 grzywien od kopii podczas wyprawy zagranicznej

Okoliczności:
Krzyżacy podważyli ważnośd chrztu i małżeostwa Jagiełły, zawarli sojusz z książętami zachodniopomorskimi, mazowieckimi i Luksemburgami

Question 7

Przywilej czerwiński - kto, kiedy, treść

Answer 7

1422
Władysław Jagiełło

Treść:

• zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku
• nietykalność majątkowa szlachty bez wyroku sądowego
• sądy miały sądzić szlachtę według prawa pisanego
• król musiał uzyskać zgodę rady królewskiej na bicie monety

Okoliczności:
Szlachta zwołała sejm obozowy w obozie wojskowym podczas przygotowywania się do wyprawy przeciwko Krzyżakom

Question 8

Statut warcki - kto, kiedy, treść

Answer 8

1423
Władysław Jagiełło

Treść:
- szlachta uzyskała zgodę na wykupienie majątku sołtysów krnąbrnych i nieużytecznych
- ograniczono wychodźstwo chłopów ze wsi
- wojewodowie ustalali ceny maksymalne na
produkty rzemieślnicze w miastach

Okoliczności:
Jagiełło chciał zapewnid sukcesję tronu swoim synom

Question 9

Przywileje jedlnieńsko – krakowskie - kto, kiedy, treść

Answer 9

1430-1433
Władysław Jagiełło

Treść:

• Niemnem captivabimus nisi iure victim – nikogo nie będziemy więzić bez wyroku sądowego – szlachta uzyskała nietykalność majątkową i osobistą
• tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym

Okoliczności:
Jagiełło pragnął uznania Władysława III królem Polski – kontynuacja panowania Jagiellonów w Polsce

Question 10

Przywileje cerekwicko – nieszawskie - kto, kiedy, treść

Answer 10

1454
Kazimierz Jagiellończyk

Treść:
- potwierdzono dotychczasowe prawa szlachty
- król nie mógł wydawad nowych praw, nakładad
nowego podatku i zwoływad pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich
(przywilej ten stał się podstawą polskiego parlamentaryzmu)

Okoliczności:
Nadał przywilej za cenę udziału szlachty w wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami w obozie pospolitego ruszenia szlachty wielkopolskiej pod Cerekwicą koło Chojnic

Question 11

Przywilej II piotrkowski - kto, kiedy, treść

Answer 11

1496
Jan Olbracht

Treść:
- tylko 1 chłop może opuścić wieś w ciągu roku i osiedlić się w mieście
- jedynak nie może opuścić wsi
- zwolniono szlachtę z opłat celnych na towary
własne i sól
- mieszczanie nie mogą kupować ziemi poza miastem
- wprowadzono taksy wojewodzioskie na towary
miejskie

Question 12

Konstytucja Nihil novi - kto, kiedy, treść

Answer 12

1505
Sejm w Radomiu podczas panowania Aleksandra

Treść:
- król nie może stanowić nowych praw bez zgody szlachty
(podstawa polskiego parlamentaryzmu)

Okoliczności:
Kanclerz Jan Łaski doprowadził do uchwalenia konstytucji przy poparciu średniej szlachty

Question 13

Przywilej toruński - kto, kiedy, treść

Answer 13

1520
Sejm w Toruniu i Bydgoszczy

Treść:
- ustalono wymiar obowiązkowej pańszczyzny w wysokości minimum 1 dnia z łana w tygodniu
- szlachta uzyskała swobodę żeglugi po Wiśle
- ograniczenie praw sądów miejskich w razie gdy
sprawcą przestępstwa był szlachcic

Okoliczności:
Ostatnia wojna z Krzyżakami

Question 14

Prawo ziemskie - co to

Answer 14

Prawo regulujące stosunki miedzy szlachtą (w RP każdy stan podlegał innemu prawu, miejskie dla mieszczan i wiejskie dla chłopów)

Question 15

Polski parlament - skład, pierwsze zwołanie (gdzie, jaki król, kiedy)

Answer 15

3 izby: król, senat (duchowieństwo + możnowładcy), izba poselska (średnia szlachta)

1493
Piotrków
Jan Olbracht

Question 16

Sejm a sejmik

Answer 16

Sejm - ogólnopolska instytucja reprezentacji stanowej

Sejmik - zjazdy szlachty z poszczególnych ziem

Question 17

Co składa się na złotą wolność szlachecką ?

Answer 17

Wolna elekcja + liberum veto

Question 18

Elekcja vivtente rege - co to ?

+ kto tak objął władzę

Answer 18

władca wybrany i koronowany za życia poprzednika

Zygmunt August

Question 19

Ruch egzekucyjny - co to, postulaty

Answer 19

Ruch średniej szlachty przeciw królowi i magnaterii (od Zygmunta Starego do Zygmunta Augusta)

Postulaty RE: powrót nielegalnie zagarniętych/rozdanych królewszczyzn, stworzenie wojska kwarcianego (1/4 dochodów króla), ujednolicenie systemu prawnego (SB, trybunał korony i litewski), unia realna z Litwą (ZA)

Question 20

Ustawa o inkompatibiliach

Answer 20

1504

zakaz łączenia przez jedną osobę najważniejszych stanowisk w kraju

Question 21

Wojna kokosza

Answer 21

1537
rokosz lwowski
Szlachta nie stawia się na pospolite ruszenie (wyprawa na Mołdawię)

Question 22

„Krótka rozprawa między 3 osobami: panem, wójtem i plebanem”

Answer 22

Mikołaj Rej

Question 23

Przykłady architektury renesanowej

Answer 23

Wawel
Poznański ratusz
Kaplica Zygmuntowska

Question 24

Hołd Pruski - kiedy, kto, gdzie

Answer 24

1525
sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego (kościelne -> świeckie)
Prusy Zakonne -> Prusy Książęce
Polski król ma prawo do ingerencji wewnętrznej w Prusach Książęcych, a książę Prus Książęcych zasiada w Sejmie

Albrecht Hochenzolern (przeszedł na luteranizm)
Zygmunt Stary
Zygmunt August

Question 25

Wielka Wojna Północna - kiedy, kto, dlaczego

Answer 25

1557-1570
Dominium Maris Baltici
RP Obojga Narodów, Szwecja, Rosja, Dania
1561 zeświecczenie Inflant + oddanie się Polakom (Gotthard Kettler)
1570 pokój w Szczecinie (Polska ma dużą część Inflant)

Question 26

Statuty Karnkowskiego

Answer 26

1570
Zygmunt August
Zasady sprawowania przez króla zwierzchnictwa nad miastem i żeglugą morską, spisane przez biskupa Stanisława Karnkowskiego

Skutek: niezadowolenie mieszczan gdańskich (bo ich statki były atakowane przez wrogów KP)

Question 27

Ugoda sandomierska - data, treść

Answer 27

1570
protestanci zobowiązali się do wspólnej obrony swoich wyznań (bez braci polskich) -> współpraca protestanckiej szlachty podczas bezkrólewia i wolnej elekcji

Question 28

Akt konfederacji warszawskiej - data, założenia

Answer 28

1573
gwarantował tolerancję, wolność religijną w RP (dissidentes in religione - rozróżnienie w wierze) -> protestantów zaczęto nazywać dysydentami

Question 29

Unia brzeska - data, założenia

Answer 29

1596

kościół prawosławny uznaje zwierzchnictwo papieża, ale zachowywał swoją liturgię -> rozłam w Cerkwii prawosławnej

Question 30

Unia w Krewie

Answer 30

1385
RP+Litwa
Wspólna polityka zagraniczna i władca
Władysław Jagiełło

Question 31

Unia w Horodle

Answer 31

1413
Polski król wpływa na wybór Wielkiego Księcia Litewskiego i w drugą stronę, niezależne ale współpracują, po Witoldzie tylko królowie Polski

Question 32

Unia Krakowsko-Wileńska

Answer 32

1499
Jan Olbracht + Aleksander
Pomoc militarna

Question 33

Unia Lubelska

Answer 33

1569
Unia realna
Zygmunt August
Wspólne:  władca, polityka zagraniczna, moneta, sejm
Oddzielne: wojsko, skarb, administracja

Question 34

Sejm konwokacyjny

Answer 34

ustala czas, miejsce i sposób wyboru nowego monarchy

Question 35

Pierwsza wolna elekcja - kiedy, kto

Answer 35

1573

Henryk III Walezy (ślub z Anną Jagielonką)

Question 36

Artykuły Henrykowskie

Answer 36

dokument regulujący ustrój rzeczpospolitej, utrzymywał wolną elekcję i liberum veto, sejm co 2 lata, bez zgody szlachty nowe prawa nie mogą być ustanowione

Question 37

Pacta Conventa

Answer 37

program wyborczy, osobiste zobowiązania elekta

Question 38

Elekcja viritim

Answer 38

Osobisty udział całej szlachty w wyborze króla

Jan Zamoyski

Question 39

Kto wygrał drugą wolną elekcję ?

Answer 39

Stefan Batory

tak jak poprzednik ożenił się z Anną Jagiellonką

Question 40

Interrex

Answer 40

Sprawuje władzę podczas bezkrólewia

Question 41

Stefan Batory

Answer 41

Konflikt z gdańszczanami
Wprowadzenie trybunału koronnego i litewskiego
Batory pod Pskowem (obraz)
Wojna na Inflantach, atak rosyjskich miasteczek, zdobycie Pskowa

Question 42

Rozejm w Jamie Zapolskim

Answer 42

1582
Moskwa + RP
Stefan Batory zmuszony przez szlachtę
Moskwa musi oddać RP całe Inflanty i ziemię płocką

Question 43

Piechota wybraniecka

Answer 43

Piechota złożona z chłopów, za których wyposażenie płaci ich wioska