Week 3 - Het rechtsstaatprisma en de juridische hoofdkleur Flashcards
Uit welke drie kernprincipes bestaat de rechtsstaat?
- Legaliteit
- Rechtszekerheid
- Rechtsgelijkheid
Hoe zorgt de rechtsstaat er voor dat de samenleving welvarend, gelukkig en veilig is?
De rechtsstaat creëert een stabiele en betrouwbare overheid. Deze bouwt maatschappelijk vertrouwen op. Dit maatschappelijk vertrouwen is cruciaal voor de welvarend-, gelukkig-, en veiligheid van de samenleving.
Waar kan men naar kijken wanneer het de rechtsstaat probeert te begrijpen?
- Anatomie. Hoe ziet een rechtsstaat er uit en waarom ziet die er zo uit?
- Fysiologie. Hoe werken de processen binnen een rechtsstaat en waarom werken ze zo?
- Gedrag. Hoe gedraagt de rechtsstaat zich en waarom gedraagt die zich zo?
Om welke reden is het rechtsstaatprisma-metafoor gebruikt?
- Om de juridische monopolie te doorbreken. Vaak claimen juristen als enige juiste kennis over het recht en de wet te hebben. Ook de andere kennis is van belang.
- Het prisma moedigt aan om verder te kijken dan louter juridische kaders.
- Bevorderen van multidisciplinariteit. Het prisma maakt de verschillende aspecten van de rechtsstaat zichtbaar.
Welke drie hoofdkleuren volgen uit het prisma wanneer je de rechtsstaat er in doet?
- Het juridisch perspectief.
- Het sociaalwetenschappelijk perspectief.
- Het bestuurswetenschappelijk perspectief.
Waarom is er voor gekozen om slechts drie hoofdkleuren van de rechtsstaat te kiezen?
- Sociale constructie van de rechtsstaat. Rechtsstaat is een sociaal construct dat gevormd wordt door het gedrag van mensen. Andere factoren kunnen een rol spelen, maar de nadruk ligt op de sociale instituties van de rechtsstaat.
- Praktische overweging. Relevante inzichten uit andere perspectieven kunnen worden ondergebracht in de bestaande drie perspectieven.
- Actualiteit. De gekozen hoofdkleuren zijn voldoende om de actuele spanningen, contradicties en crises in de rechtsstaat te begrijpen.
Hoe verschijnt de rechtsstaat in het juridische perspectief?
De rechtsstaat verschijnt als een set van regels, principes, procedures, structuren en recht, met als belangrijkste kenmerk dat de staat gebonden is aan het recht.
Wat houdt het concept van wicked legality in en welke discussie wordt gevoerd met betrekking hiertoe?
Wicked legality is het concept waarbij de wet strikt wordt toegepast, maar tot onrechtvaardige of onmenselijke resultaten leidt, zoals de kinderopvangtoesagaffaire.
Er is discussie over wat er gebeurt wanneer de regels onrechtvaardig zijn, zoals dus het geval is bij wicked legality.
Hoe kan men verklaren hoe de rechtsstaat functioneert binnen het juridisch perspectief?
De staat is gebonden aan het recht, met de principes van legaliteit, rechtsgelijkheid en rechtszekerheid als kern. Door deze beginselen samen met regels en procedures uit te werken, kan de inrichting, werking en het gedrag van rechtsstaten verklaard worden.
Wat is het doel van het legaliteitsbeginsel?
Het doel van het legaliteitsbeginsel is om de overheid te binden aan de wet en om zo de overheidsmacht te beperken.
In de literatuur is een rijke variëteit aan definities van het legaliteitsbeginsel. Welke sub-beginselen kennen we en wat houden deze in?
- Lex scripta. Rechters mogen uitspraken enkel baseren op geschreven recht.
- Lex certa. Wetten moeten duidelijk en precies zijn.
- Lex strictia. Uitgebreide interpretatie van strafwetten is verboden.
- Lex praevia. Strafrechtelijke aansprakelijkheid met terugwerkende kracht is verboden.
Welke vragen kunnen bij men opkomen wanneer zij naar het legaliteitsbeginsel kijken?
- Wat valt er precies onder een wettelijke grondslag (formele of materiële wet)?
- Verplicht het legaliteitsbeginsel de overheid om op te treden?
Wat houdt het rechtsgelijkheidsbeginsel in?
Dit beginsel schrijft voor dat iedereen in gelijke gevallen gelijk behandeld moet worden.
Welke vraag roept het rechtsgelijkheidsbeginsel op?
Zijn er wel ‘echte’ gelijke gevallen?
Binnen het rechtsgelijkheidsbeginsel wordt een onderscheid gemaakt tussen distributieve rechtvaardigheid en procedurele rechtvaardigheid. Wat houden deze begrippen in?
Distributieve rechtvaardigheid ziet op de verdeling van middelen op basis van verdiensten.
Procedurele rechtvaardigheid ziet op dat iedereen gelijk behandeld moet worden.
Hoe verhouden de begrippen van distributieve rechtvaardigheid en procedurele rechtvaardigheid zich tot elkaar?
De keuze voor de ene kan leiden tot ongelijkheid in de ander.
Oldenziel noemt negen dimensies van het rechtszekerheidbeginsel. Welke zijn dit?
- Stabiliteit.
- Daadwerkelijke toepassing.
- Duidelijke rechtspositie.
- Tijdigheid.
- Voorspelbaarheid.
- Kenbaarheid.
- Rechtsbescherming.
- Honoreren van gewekt vertrouwen.
- Verbod van terugwerkende kracht.
Kramer stelt dat het recht een zekere bepaaldheid moet hebben, waardoor er sprake is van objectiviteit in de rechtsstaaat. Welke drie betekenissen van objectiviteit geeft hij?
- Observational mind-independence. Het recht moet bestaan onafhankelijk van de perceptie van individuen.
- Determinate correctness. Juridische functionarissen moeten een vaste basis hebben om juiste juridische antwoorden te geven.
- Uniform applicability. Regels moeten op dezelfde manier toepasbaar zijn.
Waarom stelt men dat het recht normatief is?
Door middel van de toepassing van het recht wordt aan een feitelijke situatie een norm geplakt. Het biedt voor de rest geen verklaringen.
Waarom gaan vertegenwoordigers van het juridisch perspectief er niet van uit dat het juridisch perspectief (rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en legaliteit) vanzelfsprekend gerealiseerd zal worden?
In de maatschappij lijkt er een soort wantrouwen te zijn tegen publieke lichamen. Dit komt vooral voor in landen die gericht zijn op tegenspraak, zoals Amerika.
Wat is adversarial legalism?
Dit is wanneer in een land geschilbeslechting voornamelijk door middel van juridische procedures plaatsvindt. Hierdoor ontstaat het wantrouwen in de publieke lichamen.
Wat zijn control regimes?
Juristen hebben in het bestuursrecht bepaalde methoden en strategieën ontwikkeld om er voor te zorgen dat het bestuur niet terug kan vallen in onrechtmatig gedrag. Dit zijn de control regimes.
Welke control regimes kennen we?
- Regulering van de uitoefening van bevoegdheden. Bevoegdheden van organen begrenzen in de wet.
- Checks-and-balances. Publieke macht verdelen over organen (diffusion). De tegenhanger hiervan is concentration, waarbij organen zelfstandig macht uit kunnen oefenen.
- Sturen van discretionaire ruimte.
- Controle achteraf op bevoegdheidsuitoefening. Dit kan door het bestuur achteraf toelichting te laten geven of door de rechter het te laten beoordelen.
Op welke manieren kan discretionaire ruimte gestuurd worden?
- Door meer of minder gedetailleerde normen te kiezen.
- Door bepalingen die discretionaire ruimte beperken anders te formuleren.
- Door metanormen te gebruiken.
In zijn artikel “De januskop van de rechtmatigheid van het bestuur.” stelt Brenninkmeijer dat rechtmatigheid van het bestuur een januskop vertoont. Wat is een januskop en waarom ziet hij dit in de rechtmatigheid van het bestuur?
Een januskop houdt in dat iets diverse, vaak tegengestelde eigenschappen heeft.
Volgens Brenninkmeier vertoont de rechtmatigheid van het bestuur een januskop vanwege de dubbelzinnige en complexe aard van het controleren van de rechtmatigheid in het openbaar bestuur.
In zijn artikel “De januskop van de rechtmatigheid van het bestuur.” stelt Brenninkmeijer dat in een rechtsstaat verwacht wordt dat een rechter corrigerend kan optreden. Welke opmerking heeft hij bij het bestuursrecht?
Het bestuursrecht heeft een ad hoc karakter, waardoor de rechter enkel kan oordelen wanneer iemand als belanghebbende wordt beschouwd. Hierdoor wordt slechts een klein gedeelte van de besluiten door een rechter beoordeeld.
“De januskop van de rechtmatigheid van het bestuur.”
Auditdiensten, accountants en rekenkamers beoordelen ook de rechtmatigheid van bestuurlijk handelen. Wat zijn verschillen met rechterlijke toetsing?
De rechter toetst het in een individueel geval. De genoemde instanties toetsen een algemene regel.
De conclusies van de genoemde instanties hebben geen formele rechtskracht. Die van de rechter wel.
Marseille et al.
“Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
In het wetsvoorstel wordt het dienstbaarheidsbeginsel geïntroduceerd. Wat houdt dit beginsel in?
Dit beginsel houdt in dat de overheid de belangen van de burgers centraal moet stellen, alert moet zijn op wat burgers willen en bereikbaar moeten zijn op verschillende manieren.
Marseille et al.
“Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
In het wetsvoorstel wordt het evenredigheidsbeginsel uitgebreid. Hoe wordt dit gedaan?
Dit wordt gedaan door het bestuur en de rechter de mogelijkheid te geven om af te wijken van wetgeving zonder discretionaire ruimte wanneer persoonlijke omstandigheden van een burger tot onevenredig harde uitkomsten leiden.
Marseille et al.
“Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
Het wetsvoorstel beoogt de informatiepositie van burgers te versterken. Hoe wordt dit gedaan?
Dit wordt gedaan door het voor burgers gemakkelijker te maken om toegang te krijgen tot relevante stukken en door het contact met bestuursorganen te vergemakkelijken.
Marseille et al.
“Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
Welke voorstellen zijn gedaan met betrekking tot de bezwaar- en beroepsprocedure?
Er is een verruimde toegang tot de bezwaar- en beroepsprocedures voorgesteld. Bijvoorbeeld door de termijn te verlengen voor sommige besluiten.
Marseille et al.
“Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
De voorgestelde wijzigingen kunnen onderverdeeld worden in drie categorieën. Welke zijn dit?
- Het expliciteren van reeds bestaande verplichtingen en bevoegdheden van bestuursorganen en burgers.
- Het codificeren van jurisprudentie van de bestuursrechter.
- Het wijzigen van in de Awb opgenomen bevoegdheden en verplichtingen.
Marseille et al.
Addendum bij “Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
Hoe reageren de auteurs op de verankering van het dienstbaarheidsbeginsel en de uitbreiding van het evenredigheidsbeginsel?
De auteurs stellen dat dit een wezenlijke verbetering betreft, aangezien de overheid vaak te star en formalistisch optreedt. Door de nadruk te leggen op proportionaliteit wordt voorkomen dat burgers zwaar benadeeld worden door bestuursbesluiten.
Marseille et al.
Addendum bij “Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
Hoe reageren de auteurs op de aanpassingen met betrekking tot de bezwaar- en beroepprocedure?
De auteurs zien het als een positieve ontwikkeling aangezien het burgers in staat stelt om beter hun recht te halen en geschillen op een informele manier op te lossen.
Marseille et al.
Addendum bij “Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb”
Welke kritiek hebben de auteurs op het wetsvoorstel?
Over sommige wijzigingen zijn er twijfels over de uitvoerbaarheid.
