Week 12 - Institutionele innovatie van de rechtsstaat: strategieën en de ‘evidence-base’ Flashcards
Leg uit hoe de rechtsstaat in een dubbele institutionele crisis verkeerd.
De instituties die de rechtsstaat moeten uitvoeren en handhaven verkeren in een crisis omdat zij niet in staat zijn om het recht zoals dat op papier staat uit te voeren. Daarmee staat ook de rechtsstaat als normatieve institutionele orde onder druk. Als de wetten lang genoeg niet worden gehandhaafd, dan zal ook de bereidheid om de wetten na te leven afnemen.
Wanneer het handhavingstekort aan het licht komt, leidt dit tot een vicieuze spiraal. Leg uit wat hier mee bedoeld wordt.
Wanneer het handhavingstekort aan het licht komt, wordt een nieuwe set regels en wetten ingevoerd. Hierdoor wordt het handhavingstekort alleen maar groter. Zo komen we in een vicieuze spiraal terecht.
Men is gaan nadenken over hoe we uit de vicieuze spiraal komen. Wat moet er volgens Zouridis in ieder geval niet gebeuren?
Men moet er in ieder geval voor zorgen dat:
1. Er niet meer regels, normen, procedures, rechten en waarborgen komen;
2. De rechtsorde niet nog meer opengesteld moet worden voor eisen van de burgers.
Wanneer dit wel gedaan wordt, wordt probleem alleen maar vergroot.
Op drie niveau’s kan men de vicieuze spiraal proberen te doorbreken. Het eerste niveau: de rechtsstaatprisma of de single loop. Welke aanknopingspunten vinden we in deze single loop benadering?
- Het verminderen van regels, procedures, rechten en waarborgen;
- Het versterken van maatschappelijke ‘reguleringsmechanismen’ gericht op rechtsstatelijkheid. Hierbij moet een cultuur van naleving en verantwoordelijkheid worden gecreëerd;
- Het aanpakken van het handhavingstekort.
Binnen de single loop benadering kan men vinden dat we uit de vicieuze spiraal kunnen komen door het aantal regels, procedures, rechten en waarborgen te verminderen. Op welke manieren kan dit gedaan worden?
- Door het instellen van een regelplafond. Voor iedere regel die geïntroduceerd wordt, moet een bestaande regel worden afgeschaft.
- Door procedurele regels met eenduidige materiële normen te vervangen. Dit maakt het makkelijker voor de uitvoerende instanties om de regels te interpreteren en na te leven.
- Door minder regels te hebben en meer beginselen. Wanneer er brede beginselen zijn kan dit de flexibiliteit verhogen en uitvoerders meer ruimte geven.
Binnen de single loop benadering kan men vinden dat we uit de vicieuze spiraal kunnen komen door maatschappelijke reguleringsmechanismen welke gericht zijn op rechtsstatelijkheid te versterken. Op welke manieren kan dit gedaan worden?
- Door verzorgingsarrangementen te ontstatelijken. Maatschappelijke organisaties en andere relevante actoren krijgen een grotere rol in het vormgeven en uitvoeren van zorg- en ondersteuningstrajecten.
- Door van strafrechtelijke- en bestuursrechtelijke handhaving naar civielrechtelijke handhaving over te gaan. Dit is minder vijandig en draagt bij aan de opbouw van vertrouwen en samenwerking binnen de samenleving.
- Een sociale cohesie-strategie. Door initiatieven te ondersteunen die gericht zijn op de bevordering van de sociale cohesie, kan de sociale druk voor individuen om zich aan regels te houden worden vergroot.
Binnen de single loop benadering kan men vinden dat we uit de vicieuze spiraal kunnen komen door het handhavingstekort aan te pakken. Op welke manieren kan dit gedaan worden?
- Door slimmer te handhaven. Dit kan gedaan worden door het gebruik van geavanceerde technologie of data-analyse om op deze manier de handhaving en uitvoering te optimaliseren.
- Samen handhaven. Door samen te werken kunnen handhavings- en uitvoeringsorganisaties middelen, informatie en expertise delen, wat kan leiden tot een meer efficiënte handhaving.
- Meer capaciteit en betere kwaliteit. Door gerichte training en ontwikkeling van personeel, kan de kwaliteit van de handhaving verbeterd worden.
Om welke hoofdredenen faalt deregulering van wetgeving volgens Howard?
- Doordat mensen het idee hebben dat gedetailleerde regels meer zekerheid bieden, hetgeen niet het geval is.
- Door de vervanging van oordelen door procedures en rechten.
Welk voorstel doet Howard met betrekking tot de deregulering?
Howard pleit voor wetgeving die het mogelijk maakt om te denken, waarbij procedures en rechten worden vervangen door principes die ruimte overlaten voor oordelen.
Naast de single loop benadering kennen we ook nog de double loop benadering. Waar dient deze benadering voor?
De double loop maatregelen moeten het langetermijneffect van de single loop maatregelen verzekeren. De waarden van legaliteit, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid moet gecommuniceerd worden naar de samenleving om op deze manier het vertrouwen in de rechtsstaat onder de burgers te vergroten. Op deze manier wordt het rechtsstatelijk ethos in Nederland vergroot.
Op welke wijzen kunnen binnen de double loop benadering het rechtsstatelijk ethos versterkt worden?
- Morele intuïtie van de samenleving. Door te laten zien dat de principes van legaliteit, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid in de samenleving worden toegepast, versterkt dit het vertrouwen van burgers in de rechtsstaat.
- Sociale arena’s en netwerken. Door de rechtsstatelijke waarden in netwerken en sociale arena’s (plekken waar burgers zich dagelijks bewegen) te bevorderen, kan dit de rechtsstaat verankeren in de samenleving.
- Versterking van ambtenaren en bestuurders. Het versterken van het rechtsstatelijke ethos van ambtenaren en bestuurders. Dit kan bijvoorbeeld door training en opleiding.
Er kunnen drie structurele maatregelen genomen worden om de versterking van het rechtsstatelijk ethos te ondersteunen. Welke maatregelen zijn dit?
- Er moet een instelling komen die toezicht houdt op de kwaliteit van regelgeving en er voor zorgt dat regels niet louter vanuit politieke opportuniteit worden vastgesteld.
- Het instellen van een rem op de regelproductie.
- Uitvoerings- en handhavingsorganisaties moeten meer autonomie krijgen om effectief te functioneren. Zij moeten verantwoording afleggen over hun handelen.
Ook globalisering heeft impact op de rechtsstaat. Welke strategieën kunnen gebruikt worden om de impact van globalisering op de rechtsstaat beperkt te houden?
- Herinvoering van de grenzen. Hierdoor worden illegale handel en andere ongewenste praktijken verminderd.
- Versnelling van globalisering van regulering en handhaving. Wanneer er een effectieve wereldwijde regulering en handhaving is die aansluit bij maatschappelijke globalisering, resulteert dit in minder soevereine ruimte voor landen.
Ondanks dat we in dit vak hebben vastgesteld dat de kwaliteit van de rechtsstaak laag is, blijft het vertrouwen in deze rechtsstaat erg hoog. Hoe kan dit?
De samenlevingen in West-Europa kunnen zich de juridisering en het instrumentalisme veroorloven.
Wat houdt de ‘triple loop’ in?
De problemen in de rechtsstaat worden gezien als een tijdelijk probleem. Toch zien we dat er een hernieuwde discussie is over de rol en effectiviteit van de rechtsstaat. De vraag die gesteld wordt is of de problemen wel zo diepgaand zijn als dat zij worden voorgesteld.
E. Berman (2015)
“A government of laws and not machines.”
Overheidsorganen maken gebruik van machinelearning bij bijvoorbeeld het opsporen van criminaliteit. Deze algoritmes kennen enkele kenmerken welke de rechtmatigheid van overheidshandelen kunnen ondermijnen. Welke kenmerken zijn dit?
- De algoritmes hebben de neiging om ondoorzichtig te zijn. Bij de algoritmes is sprake van invoer en uitvoer, maar onduidelijk is hoe het de invoer verwerkt en de uitvoer verschijnt.
- Bij het genereren van voorspellingen zal het gekozen model één van de velen zijn. Ieder model maakt verschillende fouten.
- Ongeacht hoe automatisch machine learning is, mensen zullen altijd een cruciale rol blijven spelen.
E. Berman (2015)
“A government of laws and not machines.”
Welke technologische uitdagingen kunnen zich voordoen bij het gebruik van machine learning in rechtshandhaving?
- Als er inaccurate of onvolledige invoer is, kan dit leiden tot onjuiste voorspellingen.
- Het kiezen van welke gegevenskenmerken moeten worden opgenomen als invoer is een uitdaging.
- Het selecteren van het juiste model is lastig, aangezien het rekening moet houden met verschillende factoren.
- Verificatie. Het model moet minstens even nauwkeurig zijn als menselijke voorspellingen.
E. Berman (2015)
“A government of laws and not machines.”
De rechtsstaat zorgt er voor dat individuen hun zaken kunnen plannen, dat de overheid haar macht niet willekeurig uitoefent en dat de overheid legitiem is in de ogen van de burgers. Door welke kenmerken van machine learning kunnen er spanningen ontstaan tussen deze kernwaarden van de rechtsstaat?
- Opaciteit. Door het gebrek aan transparantie, kan dit leiden tot aansprakelijkheidszorgen.
- Onvermijdelijke willekeurigheid. Machine learning modellen zijn willekeurig omdat ze complexe relaties kunnen vinden die voor mensen moeilijk te begrijpen zijn. Deze willekeurigheid kan botsen met het idee dat overheidsmacht moet worden uitgeoefend volgens duidelijke regels.
- Doordat machine learning modellen door mensen gemaakt zijn, kan deze menselijke subjectiviteit leiden tot vooroordelen en subjectieve keuzes in de algoritmes. Dit kan de legitimiteit van de overheidsbeslissingen ondermijnen.
E. Berman (2015)
“A government of laws and not machines.”
Welke rol speelt de discretionaire ruimte bij de beslissing of machine learning toegepast kan worden?
In situaties waarin er grote discretionaire ruimte is, kan het gebruik van voorspellende analyses passend zijn. Er is weinig risico voor individuen. In situaties met weinig discretionaire ruimte kan het gebruik hiervan mogelijk in strijd zijn met de beginselen van de rechtsstaat en kan het leiden tot ongerechtvaardigde beperkingen.
H.S. Christensen, M. Karjalainen & L. Nurminen (2015)
“Does crowdsourcing legislation increase political legitimacy? The case of Avoin Minteriö in Finland.”
De auteurs hebben onderzoek gedaan naar de effecten van crowdsourcen van wetgeving onder de burgers. Welke conclusie is uiteindelijk getrokken?
De resultaten van het onderzoek suggereren dan crowdsourcing van wetgeving de politieke legitimiteit nog niet positief beïnvloed heeft, maar dat het wel potentieel heeft om dit te doen.
M. Scheltema (2018)
“Wetgeving in de responsieve rechtsstaat.”
Volgens de auteur zijn er drie belangrijke lagen binnen responsief beleid en regelgeving welke recht doen aan de behoeften en capaciteiten van burgers in een democratische rechtsstaat. Welke drie lagen zijn dit?
- Hanteerbaarheid van de regel voor de doorsneeburger. De regels moeten begrijpelijk en toegankelijk zijn voor de gemiddelde burger.
- Differentiatie van regeltoepassing naar de persoon van de burgers. Bij de toepassing van de regels moet ruimte zijn voor de capaciteiten en persoonlijke situatie van iedere burger.
- Het belang van procedurele rechtvaardigheid. De eerlijke en respectvolle behandeling in procedures met de overheid zijn van groot belang.
Rapport Staatscommissie rechtsstaat (2024)
“De gebroken belofte van de rechtsstaat: tien verbetervoorstellen om de belofte van de rechtsstaat in te lossen.”
De auteurs doen toen voorstellen om de samenwerking tussen de overheid en de rechtspraak. Deze voorstellen zijn gericht op het herpositioneren van de rechtsstaat in overheidsacties. Welke voorstellen zijn er gedaan?
- Toon rechtsstatelijk leiderschap en draag de principes van de rechtsstaat niet actief uit.
- Versterk het rechtsstatelijk kompas binnen alle onderdelen van de overheid. Ambtenaren moeten trouw blijven aan de Grondwet.
- Uitvoeringsorganisaties moeten een ‘rode kaart’ kunnen trekken wanneer zij regelgeving onuitvoerbaar of onrechtsstatelijk achten.
- Burgers moeten actief betrokken worden bij het creëren en verspreiden van informatie.
- Schaf het toetsingsverbod van wetgeving aan de Grondwet af. Dit zal politici aanmoedigen om zich beter te verhouden tot rechtsstatelijke principes.
- Geef langdurige politieke prioriteit aan vereenvoudiging van regelingen voor bestaanszekerheid.
- Regel in algemene wetgeving een grondslag voor gegevensdeling tussen overheidsorganisaties, voor proactief overheidshandelen in het belang van de burger.
- Investeer fors in het verbeteren van de rechtsbescherming.
- Richt de bestuurlijke en besluitvorming voor bezwaarprocedures zo in dat burgers ervaren dat zij gehoord en gezien worden.
- Toets als bestuursrechter ook aan rechtsbeginselen.
