Urogenitale tumoren en hun impact op seksualiteit Flashcards
Kanker en seksualiteit
De diagnose kanker kan een uitgesproken impact hebben op de seksualiteitsbeleving
* Biologisch
o Vermoeidheid, ziektegevoel, pijn, misselijkheid, hormonale stoornissen
o Neveneffecten van behandelingen (chirurgie, radiotherapie, medicatie)
* Psychologisch
o Depressie, stress, angst, verdriet, kwaadheid, onbegrip
o Body image, zelfvertrouwen
* Sociaal
o Relatie met partner (minnaar vs verzorger), relatieproblematiek, communicatieproblematiek,…,
o Seks en intimiteit: vermijding
o Werk/financiële problematiek
Prostaatkanker ontstaan
- Hormoongedreven
o Prostaat groeit oiv DHT dus T speelt ook een rol bij prostaatkanker
Prostaatkanker is in het overgrote deel van de gevallen niet klinisch significant is (geen uitzaaiing) en is een indolente/slapende kanker
Prostaatkanker risicofactoren
o Westers dieet (dierlijke vetten) > overgewicht
Iemand in Japan heeft bv een vrij laag risico op prostaatkanker, wanneer deze migreert naar westen zie je het risico verhogen
Risico laagste in mediterraan gebied en hoogste in Noord-EU
o Afrikaanse afstamming
Afro-Amerikanen hebben hoger risico maar ook een hoger risico op een agressievere vorm
o Familiegeschiedenis
o BRCA mutaties
BRCA mutaties ook bij borstkanker of ovarium kanker –> genetisc
Prostaatkanker prevalentie
- Gemiddelde leeftijd: 66 jaar
- Hierbij is er ook een factor screening
o In het Westen wordt er meer gescreend dus ook meer cijfers dan in ontwikkelingslanden
o Als je in westen prostaatkanker krijgt blijf je redelijk lang leven, in ontwikkelingslanden niet
Prostaatkanker screening en preventie
- Prostaatkanker is een screening-gedetecteerde kanker, meestal diagnose door vaststellen van verhoogd PSA
- Daardoor veelal diagnose in vroege stadia, en niet altijd therapie nodig.
o Preventie is er niet echt
o Gezonde levensstijl,
o “Chemopreventie” (isoflavonen, lycopeen,…) > weinig soliede bewijs
Prostaatkanker diagnose
PSA
MRI
Prostaatbiopsies
Prostaatkanker diagnose: PSA
Prostaat specifiek antigeen
Wanneer dit snel omhoog gaat weet je vaak dat er iets mis is in de prostaat
PSA lekt naar bloedbaan door neovascularisatie van de tumor en door slechte barrière tussen bloedbaan en prostaatweefsel
Stadia & prognose prostaatkanker
Vier stadia
Gaat van stadium 1: 100% overlevingskans naar stadium 4: 50% overlevingskans
Kans dat je aan prostaatkanker sterft is erg klein zelfs wanneer het buiten de kapsels groeit
Stadium 1 prostaatkanker
Tumor beperkt (lokaal) tot de prostaat en met PSA <dan 10ng/dl
Stadium 2 prostaatkanker
Tumor beperkt (lokaal) tot de prostaat en met PSA <dan 10-20ng/dl
Tumor ligt dicht bij kapsels dus geeft kans op uitzaaing
Stadium 3 prostaatkanker
Agressieve tumor danwel lokaal gevorderde tumor (T3-T4)
Stadium 4 prostaatkanker
Tumor uitgezaaid naar de lymfeklieren of metastasen op afstand
Behandeling prostaatkanker
stadium 1: afwachten en strikt opvolgen: active surveillance (niet behandelen wanneer je geen teken hebt dat de tumor groeit)
stadium 2: porstatectomie (dicht bij kapsels), radiotherapie (+/- hormoontherapie)
stadium 3: porstatectomie (verder af van kaspels), radiotherapie, hormoontherapie
stadium 4: hormoontherapie, chemotherapie, bij weinig metastasen ook behandelen van primaire tumor
Hormoontherapie prostaatkanker
o Androgen blockers
o LHRH a(nta)gonists
Prostatectomie
Weghalen van prostaat
Verschil in prostatectomie bij prostaathyperplasie en prostaatkanker
Bij groter worden van prostaat, zit dit in transitiezone en dus gaan ze de prostaat in die zone pellen
Bij kanker zit het in de perifere zone dus gaan ze de volledige prostaat verwijderen, zaadblaasjes gaan hierbij ook volledig weg
–> komt dicht bij zenuwen dus kans op erectiestoornissen
Psychogene impact op seksualiteit van behandelingen prostaatkanker
Alle behandelingen kunnen een impact hebben op de seksualiteit
o Anxiety
o Stress
o Depressie
o Impact op seksualiteit
Verminderd libido
Verminderde opwinding
Impact op seksualiteit van chirurgische behandelingen prostaatkanker
Droog orgasme
–> alles van het ejaculaat loopt door de prostaat, enige is het vocht dat door teelbal wordt geproduceerd
Incontinentie-climacturie
–> doordat de bekkenbodemspieren verzwakt worden
Impact op seksualiteit van radiotherapie behandelingen prostaatkanker
Erectiestoornissen
Soms pijnlijk orgasme
Verminderde intensiteit orgasme
Impact op seksualiteit van hormonale therapie behandelingen prostaatkanker
Verminder libido
* Eerste seksueel symptoom wanneer T gaat verminderen
Erectiestoornissen
Anorgasmie of vertraagd orgasme
Vermoeidheid
Impact op seksualiteit van chemotherapie behandelingen prostaatkanker
Verminderd libido
Vermoeidheid
Bijwerkingen
Chemo is eindstadium dus ze hebben alles van de vorige behandelingen al gehad
Behandeling van seksuele problematiek in prostaatcarcinoom
- Hormoontherapie: eventueel behandelinsgpauzes (intermittent)
- Libido: counseling
- Orgasmeproblematiek: pijnlijk orgasme: alfablokkers.
o Moeilijk orgasme: exploreren wat werkt in koppel, counseling, voorzichtig met T geven. - Stimuleren om fit te blijven
- Climacturie/incontinentie: bekkenbodemtraining, chirurgie
Frequentie van ED bij behandeling van prostaatkanker
Wachten/active surveillance: laagste
Hormoontherapie en chirurgie: hoogste
Radiotherapie: midden
Het merendeel van mensen met ED bij PCA kregen geen interventie aangeboden ondanks dat we weten dat er velen zijn die neveneffecten van behandelingen ervaren
Oorzaak van ED bij PCA
Er wordt aan de zenuwen getrokken of ze worden afgebrand bij chirurgie
Behandeling ED in PCA
- Counseling en beheren van verwachtingen
- PDE5 inhibitors
- Intracavernous Injections
- Penile Implant
- (Bij vacuumpomp gebruik je in deze context het spanbandje niet)
Hypothese dat wanneer mannen elke dag een erectie krijgen het weefsel kan herstellen
Factoren om mee te nemen in counseling bij ED door PCA
Patienten factoren (baseline erectiele functie, leeftijd, comorbiditeiten, cardiovasculair risico)
Tumor factoren (hoe uitgebreider de tumor, hoe meer weggesneden moet worden, hoe meer zenuwen er geraakt worden)
Chirurgische factoren (hoe meer ervaring chirurg heeft, hoe meer besparing van zenuwen)
Verwachtingen van Patienten over ED na PCA
75% verwacht terug naar baseline functie te gaan
verwachten dat herstel 6 maanden duurt ipv 24-36 maanden
Penile rehabilitation na PCA
het gebruik van elke interventie of combinatie met als doel het herstellen van de erectiele functie naar levels van voor de behandeling
–> uitgangspunt: use it or lose it (als je P gebruikt hou je hem gezond)
Effect van rehabilitatie is gebaseerd op
Verbetering van de zuurstofvoorziening van de corpora cavernosa
Behoud van endotheelstructuur en -functie
Gladspierfibrose voorkomen
Effect van alprostadil na PCA operatie
Vroege postoperatieve injecties met alprostadil verhoogden het herstelpercentage van spontane erecties na NSRP aanzienlijk
Geprogrammeerde vasoactieve injecties verbeteren de zuurstofvoorziening in de holte, waardoor de ontwikkeling van door hypoxie veroorzaakte weefselbeschadiging wordt beperkt
Waarom injecties gebruiken ipv pilletje na PCA operatie?
Spuitjes geen bezenuwing nodig voor pilletje wel dus pilletje werkt niet
Prostaatkanker – seksuele functie
- Veel seksuele problemen afhankelijk van behandelingsmodaliteit
- Erectistoornissen: zeer frequent bij nagenoeg elke behandeling.
- Zenuw-herstel is mogelijk na radicale prostatectomie, kost tot 2-3 jaar. Spontane erectiele functie kan niet beinvloedt worden door het geregeld nemen van PDE5 remmers doch bij regelmatig gebruik zien we uiteindelijk een betere respons dan bij placebo
Risicofactoren peniskanker
- Gebrek aan circumcisie op kinderleeftijd
- Lichen sclerosans et atroficans
o Lichen sclerosans – aandoening van huid die wit wordt en vernauwd kan aanleiding geven tot fimosis - Hygiene
- Sociaal-economische status
- Roken
- PUVA
- Premaligne (voorlopers van) aandoening: HPV 16, 18 (6/11) in 50% van de gevallen
o Activatie van oncogenen E6 en E7
o Grootste risicofactor is HPV
–> in 50% van de peniskankers zien we dat het HPV gedreven is
–> 80% van die voorlopers wordt gedreven door HPV
Prevalentie peniskanker
- Gemiddelde leeftijd: 68 jaar
- Meer in India, Zuid-Amerika en Zuid-Afrika door armoede en meer HPV
- Hoe meer het voorkomt hoe meer sterfte er is
Screening & preventie peniskanker
- Screening niet kosteneffectief: te lage prevalentie, zeer zeldzaam
- Publieksinformatie kan nuttig zijn: weten van bestaan van peniskanker, vroeger naar de dokter gaan met veranderingen op de eikel en voorhuid.
- Preventie: Vlaanderen: 90% HPV vaccinatiegraad meisjes (via CLB, 9-valent vaccin, 2x). Sinds 2018 eveneens inenting van jongens
Diagnose peniskanker
Uniform in diagnose is dat het te laat ontdekt omdat het in het begin lijkt op schimmel
–> rode vlek, fluweel-achtig. Nodule, tumor, wrat Ulcus
* Biopsie
Stadia en prognos peniskanker
4 stadia
prognose: 90% overlevingskans in stadium 1 tot 0-35% overlevingskans in stadium 4
Stadium 1 peniskanker
Tumor beperkt tot onderhuids bindweefsel, zonder agressieve kenmerken, zonder uitzaaiingen
Stadium 2 peniskanker
Tumor met agressieve kenmerken of invasief in glans/zwellichamen
Stadium 3 peniskanker
Tumor met lymfeklieruitzaaiingen in de lies
Stadium 4 peniskanker
Lokaal gevorderde tumor of lymfeklieren met extranodale groei of klieren in het bekken of uitzaaiingen op afstand
Behandeling peniskanker
afhankelijk van stadium
Stadium 1: topische therapie (= zalf, PeIN), (laser)chirurgie, orgaan-sparende chirurgie, radiotherapie
stadium 2: orgaan-sparende chirurgie, niet-orgaan-sparende chirurgie, radiotherapie
Stadium 3: lymfeklierdissectie (kans op vocht in teelballen en benen), +/- radio/chemotherapie
Stadium 4: chemotherapie, lymfeklierdissectie, chirurgie/radiotherapie of palliatie
Impact van peniskanker op seksualiteit
- Penectomie: zeer ernstige impact op het lichaamsbeeld Infauste (heel slechte) prognose in gevorderde gevallen in combinatie met mutilerende chirurgie kan zeer ersntige impact hebben op seksuele beleving.
- Lymfe-oedeem is zeer frequent en beperkend, zeker als scrotaal. Intensieve psychologische-seksuologische begeleiding nodig!
- Maar: merendeel van patienten hebben redelijk beperkte tumor en kunnen geholpen worden met orgaansparende chirurgie en kan nog erecties en orgasme hebben. Esthetisch near-normal haalbaar
Survivorship issues (psycho, seksueel, mannelijkheid, voiding)
Moeilijkheid van faloplastie bij penectomie
Vaak moeilijk omdat er heel veel litteken is en dus moeilijk om een bloedvat te vinden om flap aan te hechten
–> dus dit is een optie maar voor de minderheid van de patienten
Ontstaan testiskanker
- Aanlegstoornis: Testicular dysgenesis syndrome
- Teelbalkanker ontstaat door aangeboren factoren, wil niet zeggen dat het aangeboren is
Testicular dysgenesis syndrome en testiskanker
- Syndroom dat we steeds meer zien en denken dat dit komt door hormoonverstoorders in het milieu ( omgevingsfactoren, genetische defecten, levensstijl en intra-uteriene stoornissen)
–> tijdens zwangerschap kunnen deze in utro een impact hebben op de ontwikkeling van mannelijke genitalen - Kiemcellen die in TB aanwezig zijn, ontwikkelen zich niet goed
- Sertolicellen en leydicellen ook minder goed aangemaakt, dus minder T
Dit zorgt voor de ontwikkeling van Testicular disgenesis syndrome
Effecten van hormoonverstoorders V
IQ-verlies, verstandelijke beperking, aandachtsstoornis - hyperactiviteit, autisme
Borstkanker
Obesitas, type 2 diabetes.
Baarmoederfibromen, endometriose.
Puberteitsstoornissen.
Effecten van hormoonverstoorders M
IQ-verlies, verstandelijke beperking, aandachtsstoornis - hyperactiviteit, autisme
Obesitas, type 2 diabetes.
Genitale misvormingen, niet-ingedaalde testes, puberteitsstoornissen, mannelijke onvruchtbaarheid, laag testosteron, teelobalkanker (belangrijkste)
Prostaatkanker
Risicofactoren testiskanker (waar TDS achter staat zijn ook tekenen van Testiculair Dysgenesis syndromen)
- Een teelbal die niet is ingedaald in de puberteit (TDS)
- Een eerdere behandeling tegen teelbalkanker. Bij 2 tot 3% van de mannen met teelbalkanker ontstaat na een paar jaar een tumor in de andere teelbal (TDS)
- Een teelbal die ineengeschrompeld is (TDS)
- Langdurig gebruik van wiet en/of hasj
- Teelbalkanker in de familie (TDS)
- Eerdere vruchtbaarheidsproblemen (TDS)
Prevalentie testiskanker
- Gemiddelde leeftijd: 33 jaar
o Reprodtcieve leeftijd dus belangrijk voor kinderwens, minder belangrijk voor seksualiteit
o Komt voor op jongen leeftijd –> kiemcellen - Embryonale tumor»_space;>
Screening en preventie testiskanker
- Screening: geen programma van overheidswege
- Publieksinformatie zelfonderzoek wordt gestimuleerd
- Preventie: correctie van cryptorchidie op kinderleeftijd
Diagnose testiskanker
- Meeste diagnoses worden gesteld doordat de man een knobbel op de teelbal voelt.
- Echo ter bevestiging
Stadia en prognose testiskanker
3 stadia
prognose: 99% overlevingskans in stadium 1 naar 73% overlevingskans in stadium 3
Hoge prognose omdat teelbal heel gevoelig is aan chemo
Stadium 1 testiskanker
Tumor zit alleen in zaadbal
Stadium 2 testiskanker
Uitzaaiingen in lymfeklieren
Stadium 3 testiskanker
Uitzaaiingen in andere organen of in lymfeklieren verderop in het lichaam
behandeling testiskanker
Afhankelijk van stadium
stadium 1: orchidectomie (wegnemen van TB), (profylactisch chemotherapie en radiotherapie bij hoog risico op metastasering)
Stadium 2: chemotherapie, lymfeklierdissectie
Stadium 3: chemotherapie, lymfekliersydissectie, eventueel resectie andere metastasen
Waarom is er een risico op infertiliteit bij orchidectomie bij testiskanker?
doordat je een TB wegneemt en mannen met TDS al vaker een lagere fertiliteit hebben, hierdoor kan het zijn dat de blijvende TB niet goed werkzaam is
bij chemo ga je ook alle kiemcellen doden
Bekijk foto p94 (orchidectomie)
Gedaan
Retroperitoneale klierdissectie
Vrij grote operatie op een vrij jonge leeftijd, dus lange herstelling
Zenuwschade aan de sympatische plexus: retrograde ejaculatie
Sympathische weefsels liggen in het gebied waar lymfeklieren liggen dus risico op retrograde ejaculatie dus ook impact op fertiliteit
Impact van testiskanker op de seksualiteit en fertiliteit
- Denk aan testicular dysgenesis syndrome:
o Soms reeds in/subfertiel en verminderde functie van de contralaterale teelbal!
Voor behandeling: cryopreservatie semen!
Tijdens behandeling: zenuwsparend werken, “onco-TESE”
Na behandeling: testosterone monitoren en zo nodig behandelen! - Organische seksuele klachten: ten gevolge van hypogonadisme en droog orgasme ten gevolge van retrograde ejaculatie
–> meer klachten over infertiliteit dan seksualiteit
Onc-TESE
Tese op gezonde weefsel van TB tijdens operatie om te kijken of daar nog ZC inzitten
