Hypogonadisme Flashcards
Bekijk foto p26 (HTA)
Gedaan
Hypothalamo-hypofysaire-testiculaire as anatomisch
- Hypothalamus
- Pituitary
- Anterrior pituitary – voorflap van hypofyse
Hypothalamo-hypofysaire-testiculaire as
Wanneer er minder T wordt aangemaakt gaat de hypofyse dit voelen en dan deze proberen meer T te produceren door meer LH aan te maken
–> aan de hand van hoeveelheid LH kan je zien of het probleem in de hypofyse of in de teelbal zit
Aanmaak van T doorheen de dag
- Piek in T tegen de ochtend (bij jonge mannen)
- Als we T meten gaan we dat bij voorkeur doen tussen 8-12u
- Als mannen ouder worden zien we die piek vaak veel minder, is de curve meer afgevlakt
–> hierbij ook meten tussen 8-12 om een gestandaardiseerde meting te hebben - Geen strikte aanlijning over wat oudere mannen zijn omdat het ook afhangt van gezondheid
Bekijk foto p26 (Totaal vs vrij hormoon)
Gedaan
Totaal vs vrij T
45% T is gebonden aan SHBG
53% T is gebonden aan albumine
2% T is vrij
Vrij T
niet-eiwitgebonden fractie van testosteron die de cel kan binnendringen en zich kan binden aan de androgeenreceptor
Biologisch actief
Vrij hormoon is moeilijker te meten, maar wel belangrijker om te weten
vrije hormoonhypothese
Het feit dat androgene biologische activiteit afhankelijk is van niet-eiwitgebonden hormonen
Albumine gebonden T
vanwege de lage affiniteit tussen albumine en testosteron kan een deel van het albumine-gebonden hormoon ook dissociëren en biologische activiteit hebben
biologisch beschikbaar
SHBG T
T gebonden aan carier proteins
Geslachtshormoonbindend globuline
T wordt getransporteerd in het bloed door het binden aan eiwitten
* Alles wat aan SHBG hangt is voor het lichaam niet actief en ook niet in de cel actief
–> is een soort voorraad van T, een soort taxi waaraan T kan hangen en als voorraad kan dienen
Biologisch onbeschikbaar
Reden voor binding aan SHBG
Binden omdat T vet is en bloed is water en wanneer je dit wil oplossen kan dat niet, dus daarom aan eiwitten gemaakt om getransporteerd kan worden door het bloed
o T is afgeleid van cholesterol (vet-oplosbaar hormoon)
Verschil tussen biologisch actief en biologisch beschikbaar
Albumine gebonden is biologisch beschikbaar maar wil niet zeggen dat het altijd biologisch actief is
Albumine gebonden kan voor een stukje loskomen en in cel opgenomen worden (stippellijn)
–> binding is niet zo sterk
Biologisch actief: kan cel binnendringen en binden aan androgeenreceptor
SHBG: Impact van leeftijd en geslacht
Concentratie van SHBG varieert doorheen het leven en is ook anders bij mannen dan bij vrouwen
Bij kinderen is het heel hoog
Blijft stabiel doorheen het leven, maar is hoger bij vrouwen dan bij mannen
Waarom is SHGB hoog bij kinderen?
waarschijnlijk door proces dat beschermt tegen vroege ontwikkeling van geslachtshormonen
Factoren gerelateerd aan het verhogen van SHBG
Mannen ouder worden (belangrijkste)
Hyperthyreoïdie
Groeihormoondeficiëntie – laag IGF-1
Anti-inflammatoire cytokinen, zoals adiponectine
Anorexia nervosa
Oestrogenen
Gebruik van anticonvulsiva
Levercirrose en hepatitis
Factoren gerelateerd aan het verlagen van SHBG
Obesitas (belangrijkste)
Diabetes mellitus – insulineresistentie – metabool syndroom (belangrijkste)
Hypothyreoïdie (belangrijkste)
Groeihormoonoverschot – hoog IGF-1
Pro-inflammatoire cytokinen, zoals TNFα en ILβ
Chronische inflammatoire ziekten
Androgenen
Glucocorticoïdoverschot – gebruik van glucocorticoïden
Nefrotisch syndroom
Bekijk foto en tabel p28 (effecten van T in het lichaam)
Gedaan
Hoe heeft T effect in het lichaam
- T kan direct effect hebben in het lichaam door te binden aan een androgeen receptor
- T kan ook omgezet worden naar DHT mbv enzym (5-α reductase)
o Androgeen effect van DHT is groter dan dat van T - T kan omgezet worden in Estradiol (E2) door aromatase en dan binden aan estrogeen receptor
- T kan ook geïnactiveerd worden om het lichaam te verlaten
Bekijk foto p28 (metallisatie)
Gedaan
Formule T
T= T+DHT+E2
Verdeling hypogonadisme
Primair vs secundair
Organisch vs functioneel
Congenitaal vs verworven
Primair versus secundair hypogonadisme
Kijken op welk niveau het probleem gesitueerd is –> teelbal of in hypofyse/hypothalamus
* Probleem in teelbal zelf – primair hypogonadisme
* Probleem in hypofyse/hypothalamus – secundair
Primair hypogonadisme
Probleem in teelbal zelf – primair hypogonadisme
o Primair – probleem in het orgaan wat T maakt (teelballen)
Gaan geen T en ZC kunnen aanmaken
Dan gaat hypofyse dit voelen
Hypofyse gaat meer gonadotropines maken
* Hyper – te veel aanmaak van gonadotropines
Secundair hypogonadisme
Probleem in hypofyse/hypothalamus – secundair
o Hypofyse gaat niet genoeg stimulerende signalen kunnen sturen om LH en FSH aan te maken
o Gaan er te weinig gonadotropines gemaakt worden
o Teelbal wordt te weinig gestimuleerd
o Teelbal maakt te weinig T
* Hypo – te weinig aanmaak van gonadotropines
Congenitaal vs verworven hypogonadisme
o Congenitaal: aangeboren
o Verworven: ontstaan doorheen het leven
Belangrijk om te weten wanneer het ontstaan is want hebben T nodig voor de genitale ontwikkeling in baarmoeder en puberteit
Organisch vs functioneel hypogonadisme
o Organisch: aandoening thv hypofyse of testes
o Functioneel: door medicatie, obesitas, …
Organisch hypogonadisme
- Hypofysaire of testiculaire aandoening
Echt een anatomisch probleem vb. teelbalkanker, hypofyse gezwel of teelbal draaiing - Hypogonadale symptomen vb. erectieproblemen
Behandeling organisch hypogonadisme
Probleem kan niet helemaal opgelost worden
o Testosteronsubstitutie
Gunstige invloed op symptomen
Laag risico
Functioneel hypogonadisme
Op oudere leeftijd
Beïnvloed door omstandigheden vb. medicatie
Op zich is er met de functionaliteit geen structureel probleem maar de werking van systeem wordt onderdrukt door dingen buiten het lichaam (medicatie) of in het lichaam (obesitas)
–> * Testosterondaling
o Leeftijd
o Obesitas
o Comorbiditeit
* +/- Hypogonadale symptomen
‘late-onset hypogonadisme’
Hypogonadisme op oudere leeftijd ontwikkeld
–> functioneel hypogonadisme
Behandeling organisch hypogonadisme
Wanneer iemand met obesitas terug naar een normaal gewicht gaat, gaat het hypogonadisme weg
Medicatie vervangen kan probleem oplossen
o Evidentie?
o Testosteronsubstitutie: benefit vs risico’s
o Testosteronbehandeling:
Vooral effect op seksuele klachten
Benefit vs risico’s
Organische oorzaken primair hypogonadisme
Klinefelter syndroom
Cryptorchidisme (vooral bij bilateraal)
Verworven anorchie (trauma, torsie, orchidectomie)
Gonadotoxische kankerbehandeling (chemo-/radiotherapie)
Gevorderde leeftijd
Functionele oorzaken primair hypogonadisme
Geneesmiddel-geïnduceerd: ketoconazol, abirateron
Nierfalen
Anorchie
geen teelballen aanwezig (beide teelballen beschadigd)
Orchitis
infectie van teelbal (komt niet meer zo veel voor door bv vaccinaties)
Organische oorzaken secundair hypogonadisme
Hypofyse- en niet-hypofysetumoren
Chirurgie
Radiotherapie
Functionele oorzaken secundair hypogonadisme
Hyperprolactinemie
Geneesmiddel-geïnduceerd (opiaten, anabole steroïden, glucocorticoïden, GnRH-analogen)
Ernstige obesitas
Comorbide aandoeningen geassocieerd met veroudering
Voedingsgebrek, anorexia
Overmatige lichaamsbeweging
Voorbeeld primair hypogonadisme
Klinefelter syndroom
Veelbeeld secundair hypogonadisme
Hypofysetumor
Bekijk foto p30 (overview of the different causes)
Gedaan
Impact BMI op totaal T
Hoe hoger BMI, hoe lager T
Symptomen hypogonadisme hersenen
Laag libido
Minder energie, vitaliteit
Symptomen hypogonadisme haar
minder baardgroei
verminderde lichaambehaaring
Symptomen hypogonadisme borst
borstzwelling (gynaecomastie)
Symptomen hypogonadisme bot
Afname botmassa
Symptomen hypogonadisme beenmerg
Anemie (bloedarmoede)
Symptomen hypogonadisme spieren
afname spiermassa en kracht
Symptomen hypogonadisme vet
toename vetmassa
Symptomen hypogonadisme geslachtsorganen
verminderde vruchtbaarheid
erectiele dysfunctie
prostaat verkleind
Diagnose hypogonadisme
Testen
* Tijdens puberteit:
o Afwezige of vertraagde puberteitsontwikkeling
* Na de puberteit:
o Bij hypogonadale klachten/symptomen:
Seksuele dysfunctie
Gynaecomastie
Verminderde spierkracht, weinig energie, …
o Osteoporose
Definitie hypogonadisme
Testosteron deficiëntie + Hypogonadale klachten/symptomen
–> beide zijn nodig om diagnose te stellen
Meten van testosteron in het bloed
- Minstens twee bepalingen, minstens 2 weken tussen
- Methode-afhankelijk
o Labs hanteren verschillende normaalwaarden - Niet meten tijdens acute ziekte
vb. griep
o Minstens 2 keer: wanneer een man ziek is kan T dalen dus tijd tussen houden - Altijd in de ochtend meten
Interpreteren van meting T
- > 12 nmol/L (350 ng/dL): hypogonadisme onwaarschijnlijk
o Tenzij zeer hoog SHBG - < 8 nmol/L (230 ng/dL): hypogonadisme waarschijnlijk
- 8-12 nmol/L (230-350 ng/dL): grijze zone
o SHBG meten en vrij testosteron bepalen
Wat naast T meten bij hypogonadisme?
Niet enkel T meten, ook gonadotropines (geel) meten
–> als prolactine verhoogd is kan dit een effect hebben op GnRH aanmaak
Bekijk foto p33 (meten van T)
Gedaan
Oorzaak hypogonadisme opsporen
- Primair versus secundair:
o Steeds LH en FSH bepalen - Organisch versus functioneel:
o Organisch: MRI-scan van de hypofyse
o Functioneel:
Prolactine
Medicatie
Medische voorgeschiedenis - bij verhoogd FSH en LH en geen testoculair trauma/ingreep: Klinefelter
Hypogonadisme bevestigen
o Hematocriet (# rode bloedcellen in bloed meten)
o Botdensiteitsmeting om osteoporose op te sporen
Behandeling hypogonadisme
Primair hypogonadisme: testosteron replacement therapie, oorzaken kan je niet wegnemen, geen opties voor infertiliteit
Secundair hypogonadisme: Gonadotropinen (bij kinderwens), Testosteron replacement therapie, Functioneel (oorzaken wegnemen): Medicatie-aanpassingen, Levensstijlmaatregelen, Hyperprolactinemie behandelen
Bekijk foto’s p33 (behandelen)
gedaan
Bekijk foto p33 (voor-en nadelen)
Gedaan
Testosteron replacement therapie
Transdermaal TRT
Injecties
Transdermaal TRT
o Gel met testosteron
o Dagelijks smeren op de huid ’s ochtends
–> in de ochtend omdat je die piek in T wil nabootsen
Gel op buik, schouder of benen (hier ligt geen weefsel dat rechtstreeks gevoelig is voor T)
o T gaat binnen de 2 uren beginnen stijgen en in de loop van de dag gaat het afnamen
o Niet terugbetaald
o Overdracht naar andere personen
Injectie TRT
o Middellange werkingsduur: 1 injectie om de 2-3 weken
o Lange werkingsduur: Nebido: 1 injectie om de 10-14 weken
o Onmiddellijk na injectie stijgt T en dan werkt het uit
Effecten TRT
Effecten die we zien als je T behandeling start
* Verbetering op seksueel functioneren (60-70% zien verbetering)
* Positieve effecten op energie
* Positief effect op hematocrit
Effect op lichaamssamenstelling
* Heeft meer tijd nodig
* Iets meer spier, iets minder vetmassa
* Kan tot een jaar, twee jaar duren tot je de effecten ziet
Contra-indicaties testosteronbehandeling
- Kinderwens
- Borstkanker (hormoongevoelige kanker)
- Onbehandelde prostaatkanker, verhoogd PSA, verdachte nodule
- Hoog hematocriet (>50%) –> kan verder stijgen
- Verhoogde stollingsneiging
- Onbehandeld slaapapnee
- Recent hartinfarct of beroerte (eerst laten herstellen)
- Ernstig hartfalen
Bijwerkingen van TRT
- Meestal:
o Onderdrukking van sperma-aanmaak (bij de meeste mannen)s - Soms:
o Gynaecomastie
o Stijging van hematocriet
o Acne
Gonadotropinen behandeling
- Werken enkel bij secundair hypogonadisme
- Subcutane injecties, 2-3 keer per week
o Intensiever dan behandeling met T
o Inspuiten in buik - Minstens zes maanden wachten om spermatogenese te beoordelen
- Kan 18-24 maanden duren eer effect op spermatogenese
- Vervanging voor LH en FSH
- FSH enkel gebruikt wanneer er een kinderwens is
HCG
Zwangerschapshormoon
LH en HCG lijken heel erg op elkaar
HCG uit urine van zwangere vrouwen
Bindt ook op de LH-receptor
Heeft effect zoals LH
Wanneer Gonadotropinen behandeling?
o Bij kinderwens
o Bij contra-indicatie testosteroninjecties
o Bij te verwachten recuperatie van systeem, bv hyperprolactinemie
–> tijdelijk gebruiken van gonadotropinen
Bekijk foto op p35 (oorzaken omkeren)
Gedaan
Hypogonadisme behandelen of niet?
- Behandel geen asymptomatische mannen > 65 jaar met lage T-waarden.
- Overweeg behandeling bij symptomatische mannen
o Met onmiskenbaar laag ochtendtestosteron
o Op geïndividualiseerde basis
o Na bespreking van risico’s en voordelen
Gewichtsverlies en T
Hoe meer gewicht iemand met obesitas verliest hoe harder het aantal T gaat stijgen
Effects of testosterone treatment in older men
Kunnen seksueel functioneren, bot en rode bloedcellen verbeteren, de andere zaken (vitaliteit, wandelen, verbal memory) kunnen ze niet echt verbeteren
