Steroidy Płciowe Teoria Flashcards
Nazwy naturalnych estrogenów i ich stężenie
- estron
- > najmniejsze, jest prekursorem dla estradiolu - estradiol
- > najważniejszy - estriol
- > dominuje podczas ciąży
Drogi syntezy estradiolu
- Z Androstendionu aromataza nieodwracalnie do estronu -> który odwracalnie przez dehydrogenazę 17beta-hydroksysteroidową (17beta-HSD) do estradiolu
- Z testosteronu nieodwracalnie przez aromatazę do estradiolu
Drogi syntezy estriolu
- przez wątrobę i łożysko z 16-hydroksy-DHEA (powstaje w wątrobie płodu z DHEA)
Przemiany testosteronu w komórkach
- Testosteron jest najważniejszym krążącym androgenem
- Wewnątrzkom przemieniany przez 5alfa-reduktazę testosteronu do:
DHT -> dihydrotestosteronu
Molekularny mechanizm działania estrogenów
A) klasyczne, genomowe działania:
1) pobudzenie receptorów ERα i ERβ -> cytoplazmatycznych
B) Działanie szybkie, niegenomowe
1) pobudzenie receptora błonowego związanego z białkiem G (GPER-1, G-protein-coupled estrogen receptor 1)
2) GPER-1 zlokalizowany jest na kaweolach - uwypukleniach błony komórkowej, których głównym składnikiem jest kaweolina 1 (strukturalna) i striatyna (rusztowanie)
3) Pobudzenie GPER-1 powoduje ↑ IP3 który aktywuje kinazę Akt -> która fosforyluje eNOS -> ↑ produkcji NO -> rozszerzenie naczyń krwionośnych
Estrogeny połącząne z D-dimerami
- Nie przenikają przez błonę komórkową -> działają tylko na GPER-1
- Tylko w badaniach
- Działanie:
1) ↑ proliferacji i migracji komórek śródbłonka -> reendotelializacja tętnic
2) ↓ przerostu wewnętrznego intimy po uszkodzeniu śródbłonka
3) brak wpływu na proliferację komórek raka macicy czy sutka
Działanie progesteronu
1) Działania na narządy rozrodcze
1. Przejście endometrium w fazę sekrecyjną w trakcie cyklu miesiączkowego -> umożliwia implantację zarodka
2. ↓ progesteronu -> złuszczenie endometrium i wystąpienie krwawienia miesiączkowego
3. Podtrzymanie ciąży
4. ↓ kurczliwości mięśniówki gładkiej macicy -> ↓ progesteronu umożliwia poród
2) Działanie na inne hormony
1. Antagonizm MR -> natriureza i ↓ ECF
2. Zahamowanie laktacji -> ↓ progesteronu po ciąży umożliwia laktację
3. Agonizm z estrogenami -> estrogeny ↑ liczbe receptorów dla progesteronu
4. Antagonizm z estrogenami -> progesteron zmniejsza działanie estrogenów
3) Supresja układu immunologicznego -> umożliwia podtrzymanie ciąży
4) ↑ temperatury ciała (np. poowulacyjnie, o 0,2-0,8 st. C)
Molekularny mechanizm działania progesteronu
- receptory: tylko cytoplazmatyczne PRA i PRB
- Lokalizacja PR:
1) jajniki
2) macica
3) CNS
4) pierś
5) kości
6) układ krążenia - Po pobudzeniu PR zmieniają one transkrypcję genów samodzielnie lub przez związanie z czynnikami transkrypcyjnymi
Zastosowanie leków estrogenowych
- leczenie objawów przekwitania -> hormonalna terapia zastępcza
- czasowe zahamowanie płodności -> antykoncepcja
Estrogeny drogi podawania
1) doustna -> najczęściej
2) miejscowo -> żele dopochwowe -> zmniejszają miejscowe obj przekwitania, czesto estrogeny naturalne
3) plastry umieszczane na skórze (podanie podskórne)
1. uwalniają stałą ilość hormonu/dobę
2. nie przechodzą od razu przez watrobę -> możliwość podawania mniejszych dawek
3. zmiana 1-2 razy w tygodniu
4) domięśniowo -> w preparatach typu depot
- > uwalniają estrogeny przez klika miesięcy
5) spray do nosa
1. podobna dawka do podskórnego podania
2. stosowanie estrogenów w rytmie tzw. stymulacji pulsacyjnej
3. ER są pobudzane jedynie przez kilka godz w ciągu doby -> uważa się, że wystarcza by osiągnąć korzystny efekt terapeutyczny np. w kościach przy ↓ proliferacji nowotworów estrogenozależnych
4. Badania potwierdzają że estrogeny w sprayu są skuteczne ale wieksze bezpieczeństwo jest kontrowersyjne i niepotwierdzone
Estogeny -> rozkład i metabolizm
- estrogeny naturalne -> intensywna glukuronidacja w wątrobie -> inaktywacja po przejściu przez wątrobę
- Estrogeny syntetyczne i skoniugowane -> podlegają metabolizmowi pierwszego przejścia w mniejszym stopniu -> preferowane
Działania niepożądane estrogenów
- Stymulacja ER w sutku i endometrium -> ↑ ryzyka raka sutka i endometrium
- > ograniczenie tego -> mniejsza dawka-> pozajelitowe formy podania np. podskórne - Nadciśnienie tętnicze (↑ syntezy angiotensynogenu)
- Zaburzenia zakrzepowo- zatorowe (↑ syntezy osoczowych czynników krzepnięcia)
- Kamica żółciowa (↑ wydzielania cholesterolu do żółci)
Fulwestrant
- kompetytywny antagonista ER bez działania agonistycznego
- Zastosowanie:
1) zaawansowany rak sutka wykazujący obecność ER - Działania niepożadane chcarakterystyczne dla zahamowania działania estrogenów
Działania niepożądane leków związane z zahamowaniem estrogenów
- uderzenia gorąca
- osteoporoza
- zmiany błony śluzowej pochwy
Klomifen
- słaby agonista ER (SERM) -> gdy obecne estrogeny działa jak antagonista, gdy brak jak agonista
- Zastosowanie:
1) niepłodność kobiet związana z zbyt dużym stężeniem estrogenów -> które hamują oś oraz syntezę FSH i LH -> prowadzą do bezowulacyjnych cykli
- > podawany 5-10 dnia cyklu miesiączkowego - Działania niepożądane:
1) ciąże mnogie
Tamoksyfen
- SERM -> agonista ER w endometrium i kościach, antagonista ER w sutku
- > nie wywołuje osteoporozy - Zastosowanie:
1) zapobieganie i leczenie nowotworów sutka z ER - Działania niepożądane:
1) przerost endometrium -> wywołuje czasem krwawienia z macicy
2) wzrost ryzyka raka endometrium
Raloksyfen
- SERM -> agonista ER w kościach i antagonista ER w sutku
- > nie pobudza ER w endometrium -> nie ↑ częstości raka endometrium - Zastosowanie:
1) Zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia inwazyjnych nowotworów sutka, ale w mniejszym stopniu chroni przed nowotworami mniej inwazyjnymi2) Zmniejsza częstość złamań kręgosłupa w osteoporozie ale nie wpływa na liczbę pozostałych złamań - Działania niepożądane:
1) ↑ ryzyka udarów i choroby zakrzepowo-zatorowej
- > ale NIE wpływa na ryzyko IHD
- > z tego powodu gorszy od Tamoksyfenu
Lazofoksyfen
- SERM -> bd obiecujący
- Zastosowanie:
1) ↓ występowania złamań u pacjentów z osteoporozą -> zarówno kręgosłupa, jak i pozostałych kości
2) ↓ ryzyka inwazyjnego raka sutka
3) ↓ ryzyka IHD i udaru mózgu - Działania niepożądane:
1) ↑ ryzyka krwawień z macicy (bo działa na ER w endometrium)
Bazedoksyfen
- SERM
- > nie wpływa na ER w endometrium - Zastosowanie:
1) ↓ ryzyka złamań kręgosłupa w osteoporozie a także złamań kości poza kręgosłupem ale tylko w grupie osób, których takie ryzyko w chwili rozpoczęcia terapii było wysokie
2) ↓ ryzyka raka sutka - Działania niepożądane:
1) ↑ ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej
Wybiórcze niszczyciele receptora estrogenowego (SERD)
- Selective ER degraders
- łącząc się z ER powodują jego down-regulation
- Należą do nich:
1) Bazedoksyfen
2) Fulwestrant
nowe, w badaniach:
3) Brylanestrant
4) Elacestrant - Stosowane w:
1) raku piersi
2) menopauzie -> do złagodzenia objawów
Arzoksyfen
- SERM w badaniach
- Zastosowanie:
1) hamuje częstośc złamań tylko kości kręgosłupa - Istnieją skuteczniejsze preparaty -> raczej nie bd powszechny
Ospemifen
- SERM
- Hamuje negatywny wpływ menopauzy na błonę śluzową pochwy ( suchość, atrofia)
- Stosowany w leczeniu dyspareunii (ból w czasie stosunku)
Inhibitory aromatazy zastosowanie
- Nowotwory sutka -> z ER
1) jako drugiego rzutu po SERM
2) ale jako 1 rzutu w zaawansowanych
3) naprzemiennie z Tamoksyfenem po 1-2 latach jego stosowania -> ze względu na ryzyko raka endometrium po Tamoksyfenie
Inhibitory aromatazy działania niepożądane
- > ogólnie db tolerowane
1. bóle mięśniowo-szkieletowe i artralgie (często)
2. objawy zahamowania działania estrogenów
Progestron -> metabolizm w ustroju
- Produkowany fizjologicznie przez ciałko żółte i syncytiotrofoblast w czasie ciąży (od 2 trymestru)
- Po podaniu doustnym intensywnie metabolizowany w watrobie -> krótki t1/2 -> nie nadaje się do stosowania jako lek
Estry progestronu mechanizm działania i drogi podania
- Aktywują długą pętlę sprzężenia zwrotnego ujemnego osi podwzgórze-przysadka-gonady -> ↓FSH i ↓LH -> ↓ stymulacji jajników
- wpływają też na inne niż PR receptory:
1) estrogenowe
2) MKS
3) GKS
4) androgenowe
- > liczne działania niepozadane - drogi podawania:
1) doustne
2) domięśniowe -> o powolnym uwalnianiu
Zastosowanie estrów progesteronu
- Nieregularne i bolesne cykle miesiączkowe
- Endometrioza
- Krwawienia z jamy macicy
- Hormonalna terapia zastępcza -> powadane razem z estrogenami -> zapobieganie nadmiernej stymulacji endometrium przez estrogeny -> ↓ ryzyka raka endometrium
- Antykoncepcja
Tanaproget
- Niesteroidy zwiazek o aktywności gestagenu
- Używana w praktyce jest jego fluorowana pochodna
- Zastosowanie:
1) uwidocznienie w PET PR u kobiet z rakiem sutka
2) endometrioza -> ↓ ekspresji metaloproteinaz, które sprzyjają ektopowemu rozsiewowi endometrium
Azopryznil
- modulator (słaby agonista) PR
- Zastosowanie:
1) endometrioza
2) włókniaki macicy - Wystawia endometrium na działanie estrogenów nienapotykające przeciwwagi
- > nie powinien być stosowany dłuzej niż kilka miesięcy -> bo w przeciwnym razie może ↑ ryzyko raka macicy
Uliprystal
- modulator (słaby agonista) PR
- Zastosowanie:
1) pigułka po stosunku -> zapobiegnięcie zajścia w ciążę - Mechanizm: zahamowanie lub opóźnienie owulacji -> uniemożliwia zapłodnienie -> ale skuteczny tylko gdy nie zaszło jeszcze do owulacji
Mifepryston
- Substancja wczesnoporonna -> stosowana w niektórych krajach do 49 dnia ciąży
- Wywołuje atrofię endometrium
Androgeny zastosowanie
- leczenie męskiego hipogonadyzmu po potwierdzeniu niedoboru testosteronu
Testosteron drogi podania
- domięśniowo
- przezskórnie
- doustnie -> TYLKO pochodne (Mesterolon i Undecylenian testosteronu)
- > jedyne wchłanialne z pp i nieinaktywowane w watrobie
Działanie testosteronu
- Rozrost jąder i spermatogeneza -> ale nie przywraca płodności pacjentom z hipogonadyzmem
- Anabolizm -> ↑ mięśni szkieletowych i kości -> używany w dopingu
- Pobudzenie układu krwiotwórczego
Testosteron działania niepożądane
- ↑ szybkości rozwoju raka prostaty -> powinien być stosowany pod ścisłą kontrolą lekarza
- > przeciwwskazany u chorych z rozpoznanym rakiem prostaty - Niekorzystne zmiany lipidowe -> ↑LDL i ↓HDL
- > sprzyja miażdzycy naczyń krwionośnych - W dużych dawkach (stosowanych np. w dopingu) -> zahamowanie przysadki i:
1) zahamowanie spermatogenezy
2) zanik jąder
3) zwyrodnienie kanalików nasiennych
4) ginekomastia -> w wyniku obwodowej aromatyzacji do estrogenów
Danazol
- Działanie przeciwestrogenowe i słabo androgenowe
- > hamuje sekrecję gonadotropin w przysadce i aktywność estrogenów - Zastosowanie:
1) bardzo nasilone krwawienia menstruacyjne
2) endometrioza
3) włókniaki sutka
4) obrzęk naczynioruchowy wywołany niedoborem inhibitora C1a dopełniacza -> inny mechanizm, ↑ syntezy inhibitora esterazy czynnika C1 -> blokuje powstawanie C1a
Inhibitory 5α-reduktazy testosteronu zastosowanie
- łagodny przerost prostaty
2. łysienie typu męskiego
Cyproteron zastosowanie
- Hirsutyzm u kobiet
Niesteroidowi antagoniści receptora androgenowego zastosowanie
- Nieoperacyjny rak prostaty -> razem z analogami GnRH
(Octan) Abirateronu
- Inhibitor CYP17A1 -. o aktywności zarówno 17-hydroksylazy, jak i 17,20-liazy
- > hamuje szlak przemian od progesteronu do testosteronum
- > zarówno w korze nadnerczy, jądrach jak i komórkach nowotworowych - Zastosowanie:
- oporny na kastrację farmakologiczną rak prostaty
- > u takiego zwykle ↑ produkcji wewnątrzguzowej testosteronu
- oporny na kastrację farmakologiczną rak prostaty
Objawy klimakterium u kobiet
- Uderzenia gorąca naprzemiennie z dreszczami
- Potliwość
- zaburzenia emocjonalne:
1) drażliwość
2) depresja
3) bezsenność - zmiany lokalne błony śluzowej pochwy
- osteoporoza
- ↑ częstości chorób sercowo-naczyniowych
Wg nowych badań klinicznych plusy i minusy hormonalnej terapii zastępczej zużyciem estrogenów i progesteronu
A) terapia ta zwiększa ryzyko:
- raka sutka
- IHD
- udaru mózgu
- zakrzepów w naczyniach
- nietrzymania moczu
- demencji (także choroby Alzheimera)
- nowotworów o wyższym stopniu zaawansowania a spada o niższym stopniu zaawansowania
- kolejne badania pokazały ↑ ryzyka raka jajnika
B) zmiejsza ryzyko:
- raka jelita grubego
- osteoporozy i złamań
-> ale kontrowersje do badania bo było przeprowadzone głównie u osób starszych (średnio 63 lata) -> ale kolejne badania potwierdziły te wyniki
Wg nowych badań klinicznych plusy i minusy hormonalnej terapii zastępczej zużyciem samych estrogenów
A) terapia ta zwiększa ryzyko:
- udaru mózgu
- zakrzepów w naczyniach
- nietrzymania moczu
B) zmiejsza ryzyko:
- raka jelita grubego
- osteoporozy i złamań
- raka sutka (kontrowersyjne-> następne badania tego nie wykazały)
Obecne rekomendacje dot. hormonalnej terapii zastępczej
- Nie należy rozpoczynać u kobiet w starszym wieku -> szkodliwa u takich
- Powinna być stosowana u osób pomiędzy 50 a 59 rokiem życia -> najpóźniej 10 lat po wystąpieniu menopauzy
- W tej grupie zmniejsza ona ryzyko:
1) śmiertelności ogólnej
2) częstości złamań (osteoporoza)
3) IHD
4) raka endometrium
5) raka jelita grubego - W tej grupie zwieksza ona ryzyko:
1) raka jajnika
2) raka sutka -> po podaniu razem z gestagenem a nie po samych estrogenach
- > korzyści przeważają nad efektami szkodliwymi - Pkt 2-4 -> nie zostały jednoznacznie udowodnione -> to tylko wtórna analiza danych
- Nie należy podawać HTZ osobom obawiającym się tej terapii pod wpływem doniesień medialnych
- Powinno się ją wdrożyć zwłaszcza u osób mających nasilone objawy menopauzy -> nie należy raczej w profilaktyce
Hormonalna terapia zastępcza w postaci plastrów przezskórnych
- Coraz popularniejsza -> można podawać mniejsze dawki estrogenów i gestagenów
- KORZYŚCI NIE UDOWODNIONE narazie
Tybolon
- Działanie estrogenowe, gestagenowe i androgenowe
2. Stosowany w hormonalnej terapii zastępczej w celu profilaktyki objawów menopauzy i osteoporozy
Środki stosowane w celu czasowego zahamowania płodności podział
- Preparaty dwuskładnikowe -> estrogeny + gestageny
1) jednofazowe -> stała ilość estrogenów i progesteronu w każdej tabletce
2) dwufazowe -> Ilość gestagenów w 2 połowie cyklu większa niż w pierwszej -> ma to odwzorowywać fizjologiczne zmiany tych hormonów
- > ilość estrogenów stała
3) trójfazowe -> wzrostająca co 7 dni dawka progesteronu (przez 21 dni)
- > ma to jeszcze lepiej odwzierciedlać fizjologiczne stężenie tego hormonu
- > ilość estrogenów albo stała albo w niektórych preparatach zwiększona w 2 połowie cyklu aby zapobiec krwawieniom z przełamania
- > ale korzyść tej całej fazowości nie jest udowodniona
2. Preparaty jednoskładnikowe -> same gestageny
Drogi podania środków stosowanych w celu czasowego zahamowania płodności
- Doustna
- Przezskórna
- Dopochwowo lub do endometrium -> wchłanialne
- Domięśniowo -> forma depot
- Podskórna -> implanty
Sposób przyjmowania preparatów dwuskładnikowych -> ile razy
- Doustne
1) począwszy od 5 dnia od wystąpienia krwawienia
2) po 3 tyg zażywanie jest przerywane na okres 7 dni -> ew. podawane wtedy tabletki placebo
3) w czasie tej przerwy-> krwawienie miesiączkowe spowodowane niedoborem estrogenów - Przezskórne:
1) Plastry uwalniające estrogeny i gestageny podawane 1/tydz przez 3 tyg, potem tydzień przerwy - Wstrzyknięcia lub implanty:
1) uwalniają przez 3 tyg. a potem tydz przerwy - Doustne o krwawieniu 4 razy na rok
1) Przyjmowane przez 84 dni a potem 7-dniowa przerwa
Sposób przyjmowania preparatów jednoskładnikowych -> ile razy
- Doustnie -> przyjmowane przez przerwy - każdego dnia
- Plastry skórne -> zmiana raz na tydz
- Wstrzyknięcia domięśniowe -> raz na miesiąc
- Implanty podskórne -> zmiana raz na rok
- Wkładki domaciczne
Antykoncepcja -> preparaty dwuskładnikowe mechanizm
- Estrogeny hamują FSH, a progesterony LH
- > zmniejszenie wytwarzania gonadotropin hamuje dojrzewanie pęcherzyka jejnikowego (↓ FSH) i owulację (↓ LH) - Mają więc działanie antykoncepcyjne -> uniemożliwiają zapłodnienie
- Cykle-> bezowulacyjne, z normalnym krwawieniem miesiączkowym
Antykoncepcja -> preparaty jednoskładnikowe mechanizm
- Blokują tylko wyrzut LH -> tylko częściowo hamują owulację -> w kilkunastu-kilkudziesięciu % cykli
- Dodatkowo:
1) zmieniają śluz szyjkowy -> mniej przepuszczalny dla plemników
2) ścieńczenie i atrofia endometrium - Mają więc działanie
1) antykoncepcyjne -> uniemożliwiają zapłodnienie
2) antyimplacyjne -> atrofia endometrium - Czasem obecna owulacja ale brak krwawienia miesiączkowego
- > ale może się, zwłaszcza w pierwszym roku stosowania, zdażyc tzw. krwawienie z przełamania -> breakthrough bleeding
- > z powodu wahań stężenia hormonu i zmieniającej się okresowo i nieprzewidywalnie wrażliwości endometrium - Skuteczność minimalnie niższa niż dwuskładnikowych ale nadal większa niż 99%
Działania niepożądane składnika estrogenowego w antykoncepcji
- zakrzepica żył głębokich
- zatorowość płucna
- udar mózgu
- IHD
- nadciśnienie tętnicze
- kamica żółciowa -> ↑ wydzielania cholesterolu w stosunku do soli żółciowych zmniejsza jego rozpuszczalność i sprzyja wytrącaniu się
Działania niepożądane składnika progesteronowego w antykoncepcji
- trądzik
- hirsutyzm
- nadmierne wydzielanie gruczołów skórnych
- ↑ libido
- przyrost masy ciała
Wpływ nadmiaru estrogenów w preparatach antykoncepcyjnych
- ↑ objętości gruczołów sutkowych
- zawroty głowy
- bolesne miesiączkowanie
- obrzęki
- bóle głowy
- drażliwość
- nudności i wymioty
- cykliczny przyrost masy ciała -> retencja wody
Wpływ niedoboru estrogenów w preparatach antykoncepcyjnych
- Atroficzne zapalenie błony śluzowej pochwy
- Długotrwałe krwawienia z dróg rodnych
- Krwawienia w trakcie cyklu miesiączkowego -> w fazie proliferacyjnej i okołoowulacyjnej
- skąpe miesiączki
- zaburzenia naczynioruchowe -> poty, uderzenia gorąca itp.
Wpływ nadmiaru gestagenów w preparatach antykoncepcyjnych
- Trądzik
- Owłosienie typu męskiego
- tłusta skóra
- ↑ masy ciała (niezależnie od cykli)
- Zmiany libido
- Depresja
- Zmęczenie
Wpływ niedoboru gestagenów w preparatach antykoncepcyjnych
- Bolesne miesiączkowanie
- Nadmierne krwawienia miesiączkowe
- Krwawienia w późnej fazie cyklu (lutealnej)
Korzyści i wady podczas stosowania środków antykoncepcyjnych
- ↓ ryzyka raza endometrium
- ↓ ryzyka raka jajników
- starsze środki-> ↑ ryzyka raka sutka bo większa dawka estrogenów -> ale obecnie mniej estrogenów i nie ma tego
- ↑ ryzyka zakrzepowo-zatorowego -> u kobiet powyżej 35 roku, palących jest na tyle duże że preparaty dwuskładnikowe są przeciwwskazane
Pigułki po stosunku
- Ulioprystal hamuje owulację -> skuteczny tylko gdy jeszcze do niej nie doszło
- Lewonorgestrel -> hamuje owulację i dodatkowo powoduje zmiany w endometrium które utrudniają implantację
- > ma działanie antykoncepcyjne i wczesnoporonne