Sociaal-medische wetenschappen week 8 Flashcards
definitie gezondheidsgedrag Gochman
‘Gedragspatronen, handelingen en gewoonten die betrekking hebben op gezondheidsbehouding, gezondheidsbevordering en gezondheidbedreiding’.
vormen van gedragingen
- Gezondheidsbehoudend en/of -bevorderend gedrag
- Gezondheidsbedreigend gedrag (=risicogedrag)
Afhankelijk van factoren of gedrag positieve of negatieve gevolgen heeft voor gezondheid
- Intensiteit en invulling: gezond eten vs orthorexia, activiteit vs extreemsport
- Persoonskenmerken: gebruik zonnebrandcreme met SPF15: donkere huid vs lichte huid
- Gezondheidstoestand: snoepen: diabetes vs geen diabeted; alchol: zwanger vs niet zwanger; inname medicijn: voorgeschreven vs niet voorgeschreven
- Situatie: condoomgebruik: vaste partner vso ne night stand; alcoholconsumptie: autorijden vs thuisblijven
preventief gedrag
je bent de ziekte helemaal voor
- Doel: behoud van gezondheid door wegnemen/ verminderen van risico’s (condooms, zonnebrand, dragen van helm, gordel)
- Doel van primaire preventie (antirookcampagnes, vaccinatie, MONO-campagne)
dedecterend gedrag
begin van ziekteproces
- Doel: voorkomen van (verergering van) ziektes door deze (vroeg)tijdig op te sporen -> zo snel mogelijk met behandeling starten
- Doel van secundaire preventie (bevolkingsonderzoeken, hielprikscreening)
curatief gedrag
ziekte is al aanwezig
- Doel: beperken van de gevolgen van ziektes en voorkomen van comorbiditeit door adequaat ziektegedrag (zorggebruik, therapietrouw)
- Doel van tertiaire preventie (verbeteren van zelfmanagement)
manieren waarop gedrag gezondheid beïnvloed
- Direct: door gedrag biologische processen (veranderingen) in gang gezet (roken of drugs -> direct schadelijke veranderingen).
- Indirect: door gedrag kans op gezondheidsschade (gezondheidsrisico’s) verhoogt of verlaagd (zonnebrand, helm -> geen directe biologische effecten, maar verlagen kans).
Categorieën van determinanten van gezondheidsgedrag
- Individuele determinanten
- interpersoonlijke determinanten
- maatschappelijke determinanten
Individuele determinanten
vallen onder persoonsgebonden factoren: factoren die in persoon zelf zitten, voorbeelden: Gewoontes, Kennis, Vaardigheden, Motivatie
Interpersoonlijke determinanten
vallen onder sociale omgeving:
- Gezondheidsgedrag van personen in het sociale netwerk (familie, vrienden, collega’s)
- Sociale integratie en sociale steun -> mensen die goed sociaal geïntegreed zijn en veel sociale steun (praktisch) krijgen eerder een leefstijl verandering aan durven en dit ook beter kunnen volhouden
- (culturele) normen: bestaande normen (gedeelde opvattingen) hebben effect op ons gedrag (verschil in schoonheidsideaal)
Maatschappelijke determinanten
vallen onder omgevingsfactoren en beleid
- Beschikbaarheid van gezondheid opties en gezondheidszorg (kun je overal gezonde producten kopen, in hoeverre wordt keuze van gezonde opties bevorderd)
- Beleid, wetten, regelingen (gordelplicht, rookvrije werkplekken, nix18)
Health Belief Model
voorspellen of iemand een preventief gedrag gaat uitvoeren of niet.
Determinanten HBM
- risicopercepties (waargenomen vatbaarheid en waargenomen ernst van ziekte)
- waargenomen bedreiging
- Demografische, socipsychologische en structurele variabelen
- cues to actions (emial, krant)
- waargenomen voordelen en waargenomen barrières
- Preventieve gedrag
Optimistic bias
neiging om de kans op negatieve gebeurtenissen te onderschatten.
angstapèl
mensen bang gemaakt moesten worden om ze te motiveren om gezondheidsgedrag uit te voeren
moderate angst
wakker schudden en zelf beschermen
Reden waarom effecten klein zijn HBM
- Model maakt geen onderscheid tussen motivationele en volitionele processen
- Model mist belangrijke determinanten (self-efficacy)
Health Action Process Approach, HAPA
Onderscheid tussen motivationele proceesen (vormen van intentie) en volitionele processen (omzetten van intentie naar gedrag). Aan het einde staat het wel of niet uitvoeren van gezondheidsgedrag.
2 soorten processen HAPA
Motivationele processen = vormen van intentie
Volitionele processen =omzetten van intentie naar gedrag
Determinanten HAPA
- Action self-efficacy
- Resultaatverwachting
- Risicoperceptie
- Intentie
- Coping self-efficacy
- Action planning
- Coping planning
- Recovery self-efficacy
- Gezondheidsgedrag
- Action control
intentionbehavior gap
neemt iets voor om te doen maar je gaat het toch niet doen (wel intentie maar nog geen gedrag)
categorieën van mensen
- Non-intenders: mensen die geen intentie hebben om gedrag te veranderen en uit te voeren
- Intenders: mensen die een intentie hebben maar het gedrag nog niet uitvoeren
- Actors: mensen die gedrag gaan uitvoeren
tailored interventions HAPA
interventie aanpassen aan fase waarin iemand zit
Action self-efficacy
vertrouwen in eigenkunnen (overtuiging dat je bekwaam bent om bepaalde handeling uit te voeren (yes i can))
