Markery neo Flashcards
1
Q
CEA
A
- antygen karcinoembrionalny
- glikoproteina wyizolowana z komórek raka jelita grubego
- w życiu płodowym wytwarzany przez komórki przewodu pokarmowego i trzustki
- wyższa norma u palaczy
- znaczenie przy monitorowaniu leczenia (i ew. diagnostyce) raka jelita grubego, raka piersi i raka niedrobnokomórkowego płuc.
Jeżeli podwyższony w momencie diagnozy raka piersi - większe ryzyko że jest złośliwy i że zajęte są węzły
Obecny w różnych neo:
- p. pokarmowy, żołądek, trzustka, odbytnica
- pierś, narząd rodny, stercz
- płuca
- pęcherz
- nienabłonkowe: neuroblastoma, chłoniaki, mięsaki, białaczki
2
Q
AFP
A
- glikoproteina w życiu płodowym wytwarzana w wątrobie, woreczku żółciowym i przewodzie pokarmowym
- wzrost w masrkości i zapaleniach wątroby, niedoborze alfa1-antytrypsyny, w przewlekłej niewydolności nerek
- także w nowotworach: jąder, jajników (szczególnie embrionalne) , guzach złośliwych zatoki endodermalnej, neo złośliwe o innej lokalizacji
- charakterystyczna kinetyka wzrostu dla raka wątroby - podwojenie stężenia w przeciągu 10-80 dni z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na pierwotnego raka wątroby (obecny u ok. 2/3 pacjentów)
3
Q
CA 19-9
A
- marker z wyboru dla neo trzustki , charakterystyczna jest kinetyka wzrostu
- w życiu płodowym wytwarzany przez komórki przewodu pokarmowego i wątroby
- wzrost w:
marskości wątroby, PBC
zapaleniach pęcherzyka i dróg żółciowych
OZT i PZT
neo złośliwe przewodu - stosowany też jako marker raka dróg żółciowych w badaniach przesiewowych u chorych z PSC.
4
Q
CA 125
A
- glikoproteina
- nasilona synteza w komórkach raka jajnika
- może wzrastać też w neo o innej lokalizacji: gruczolakorak płuc, rak piersi i endometrium, rak trzustki i wątroby
- prawidłowo wytwarzany przez komórki wyściełające jamy ciała płodu oraz komórki nabłonka prawidłowych jam ciała w życiu dorosłym oraz nabłonka endometrium i szyjki macicy
5
Q
CA 15-3
A
- mucynopodobna glikoproteina błon komórkowych
- obecna zarówno w prawidłowych jak i rakowych komórkach piersi
- służy do monitorowania pacjentów z zaawansowanym rakiem piersi
- wzrasta też w neo jajnika, szyjki macicy, endometrium i niedrobnokomórkowym raku płuca
6
Q
CA 72-4
A
- marker z wyboru dla neo raka żołądka
- mucynopodobna glikoproteina obecna w tkankach płodu oraz gruczolakorakach (j. grube, żołądek, przełyk, jajnik, niedrobnokomórowy rak płuca)
7
Q
SCC-Ag
A
- w zdrowych i nowotoworowych komórkach nabłonka płąskiego
- nasilenie ekspresji w komórkach raka szyjki macicy niezależnie od jego zróżnicowania
- wzrasta też w chorobach płuc i nerek
- jest markerem raka szyjki macicy oraz guzów głowy i szyi
- może być podniesiony u osób z łuszczycą
8
Q
B2- mikroglobulina:
A
- wzrasta w chorobach autoimmuno, w zaburzeniach odporności komórkowej i po transplantacji narządów
- W chorobach nowotworowych:
ziarnica złośliwa
szpiczak mnogi
przewlekła białaczka limfatyczna - razemz. białkiem Bence -Jonesa marker z wyboru szpiczaka mnogiego
9
Q
NSE (swoista enolaza neuronowa)
A
- uczestniczy w glikolizie beztlenowej
- marker drobnokomórkowego raka płuc
- służy do monitorowania chemioterapii
10
Q
PSA
A
- swoisty antygen sterczowy - glikoproteina z komórek kanalików gruczołowych stercza
- nieswoistny względem raka ale bardzo swoistny dla tkanki gruczołowej
- wzrasta nawet we wczesnych postaciach raka
> 4 ng/ml - wskazuje na raka
> 10 ng/ml –> silnie wskazuje na raka
11
Q
ACTH
A
- może wzrastać w: raku owsianokomórkowym oskrzeli raku rdzeniastym tarczycy raku żołądka, okrężnicy, sutka, prostaty, nerek rakowiaku
- zasadowica hipokaliemiczna
- hiperaldosteronizm
- zespół Cushinga
- nietolerancja glukozy
- w moczu wzrost kortyzonu i 17-kortykosterydów
12
Q
ADH
A
- rak owsianokomórkowy płuc
- rak trzustki, prostaty i inne
- przewodnienie hipotoniczne
- SIADH
13
Q
kalcytonina
A
- rak rdzeniasty tarczycy
- rak owsianokomórkowy
- rak sutka
14
Q
gastryna
A
- w raku komórek nieB trzustki,
- przerost komórek G żołądka
- hipergastrynemia, nadkwaśność, choroba wrzodowa
15
Q
hCG
A
- nowotwory płuc, żołądka, jajnika, piersi, jądra
- nabłoniak kosmówkowy
- szpiczak mnogi , nowotwory limfatyczne
- zanik miesiączki u kobiet
- wzrost hCG w osoczu
- ginekomastia u mężczyzn
16
Q
Fosfataza kwaśna:
A
- marker raka stercza (10-20 % z gruczolakiem stercza)
- pierwotne neo kości, przerzuty osteolityczne, choroba Pageta,, osteoporoza
- pierwotna nadczynność przytarczyc
a także: - anemia megaloblastyczna, trombopatie i choroba Gauchera
Zastosowanie: monitorowanie leczenia hormonalnego raka stercza
17
Q
5’-nukleotydaza:
A
- aktywność w tkance nowotoworu podoba do tej w prawidłowych tkankach
- oznaczana jednocześnie z ALP –> pozwala na różnicowanie zaburzeń wątrobowych i pozawątrobowych
- jej wzrost poprzedza wzrost ALP w przypadku przerzutów do wątroby
18
Q
B-glukuronidaza:
A
- duża zawartość w hepatocytach
- wzrasta jej wydalanie z moczem u 80-90% z rakiem pęcherza
- wzrasta w wielu chorobach nowotworowych oraz nienowotworowych wątroby
19
Q
gamma-glutamylotransferaza:
A
- w wątrobie, trzustce i nerkach
- wykładnik chorób wątroby –> wzrasta we wczesnych stadiach neo pierwotnych oraz przerzutach do wątroby
20
Q
Diagnostyka przerzutów do wątroby:
A
- CEA
- ALP
- gamma-glutamylotransferaza
- 5’nukleotydaza –> jej wzrost następuje nawet przed wzrostem ALP
- izoforma LDH-5
Przerzuty do wątroby najczęściej pochodzą z:
- raka jelita grubego
- raka trzustki
- raka żołądka
- raka piersi
- czerniaka
- raka płuca
21
Q
Diagnostyka przerzutów do kości:
A
- techniki obrazowe (RTG, scyntygrafia, CT i MR)
- hiperkalcemia - uwaga, może być obecna u 10-30% chorych na różne neo na różnych etapach choroby
- wzrosty wydalania z moczem: hydroksyproliny (OHP), pirydynoliny (PYR), deoksypirydynoliny (DPD)
- wydalanie z moczem i zmiany surowiczego stężenia peptydów zawierających fragmenty pirydynolinowych wiązań krzyżowych
- TRACP5b - marker osteoklastów i resorbcji kości, wydzielany przez raka piersi i szpiczaka mnogiego
- ALP i BALP
- osteokalcyna
- N-końcowe i C-końcowe propeptydy prokolagenu I
22
Q
LDH
A
- wzrost aktywności u chorych na różne neo złośliwe (ale także w hemolizie i innych)
- jeżeli wysokie w trakcie rozpoznania - niekorzystny czynnik rokowniczy
Różne izoformy: - neo limfatyczne - wszystkie wykorzystywane tak samo
- w wielu neo wzrastają izoformy 3, 4, i 5
- w przerzutach do wątroby - charakterystyczna LDH 5
23
Q
Gdzie można wykrywać markery neo:
A
- komórki pierwotnej masy guza lub przerzutów
- surowica
- płyny wysiękowe z jam ciala (CEA, Ca125, SCC-Ag, NSE, B-hCG)
- żółć
- ślina
- PMR
- zawartość torbieli
24
Q
Fałszywie dodatnie wyniki markerów nowotworowych, gdy:
A
- procesy zapalne
- schorzenia wątroby o charakterze nienowotworowym
- zaburzenia funkcji nerek (B2-mikroglobulina, kalcytonina, PSA, CEA, Ca19-9, Ca15-3)
- martwica guza
- konsekwencja procedur medycznych
- konsekwencje procesów fizjologicznych (np. ciąża)
25
Fałszywie ujemne wyniki markerów:
- brak produkcji w guzie
- obniżona ekspresja określonej domeny anygenowej
- niedostateczne krążenie krwi w guzie
- powstawanie kompleksów immunologicznych z przeciwciałami
- szybka degradacja antygenu
26
Rak pęcherza moczowego:
- 3-4 razy częściej u M
- badania cytologiczne najbardziej swoiste, ale mała czułość
- brak swoistych markerów przesiewowych
Bada się:
BTA - antygen raka pęcherza moczowego, niska swoistosć bo wzrasta też w niezłośliwych chorobach nerek, zakażeniach DM i chorobach dróg moczowo-płciowych
NMP 22 - stężenie dobrze koreluje z zaawansowaniem, stopniem złośliwości i wielkością nowotworu
CYFRA 21-1 - czułość 75-97%, swoistość ok 70% dla przejściowokomórkowego raka pęcherza
27
Rak piersi:
- najczęstszy neo złośliwy u kobiet
- przesiewowo: mammografia, USG i biopsja (brak odpowiednich markerów)
- w czasie diagnozy poszukujemy ER i PR - determinują sposób leczenie
- mutacja HER2 - istotny w selekcji do leczenia przeciwciałem monoklonalnym ; podwyższona eksrpesja występuje u ok. 30% chorych i jest predyktorem rozwoju przerzutów odległych
- Ca15-3 i CEA --> monitorowanie pacjentów z zaawansowaną chorobą, trochę mniejsze znaczenie w wykrywaniu
CEA często wyższe jeżeli przerzuty do wątroby i kości, wysoki poziom przy diagnozie to niekorzystny czynnik rokowniczy
Monitorowanie leczenia w zaawansowanym raku:
CA 27-29
Ca 549
Ca 72-4
28
Rak jelita grubego i odbytnicy:
Kompleksowe przesiewy:
- krew utajona
- endoskopia, USG
- CT, MRI
- CEA -> ok. 60 x wyższa ekspresja w komórkach nowotworowych , raczej jako czynnik prognostyczny i predykcyjny bo niska czułość i swoistość ; gorsze rokowanie jeżeli podwyższony przed operacją
29
Rak wątroby:
- pierwotny rak wątroby --> 5 pod względem zachorowalności na świecie, 3 pdo względem umieralności
- badania:
objawy marskości
USG
CT
MR
laboratoryjne
--> AFP - podniesione u ok 2/3 pacjentów
istotan kinetyka wzrostu - podwojenie w przeciągu 10 -80 dni z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na pierwotnego raka wątroby
- dobrze oznaczać razem z 5'nukleotydazą - różnicowanie schorzeń wewnątrzwątrobowych i pozawątrobowych --> 5'nukleotydaza wzrasta przed AFP w przypadku przerzutów do wątroby
- konieczność potwierdzenia innymi badaniami
30
Rak płuca:
- najczęstszy u M, drugi w kolejności u kobiet
- diagno: obraz kliniczny, badania obrazowe, bronchoskopia i badanie mikroskopowe
CEA - marker niedrobnokomórkowego
CYFRA21-1 - duża wartość dla niedrobnokomorkowego
NSE - marker drobnokomórkowego
SCC-Ag - ocena efektywności leczenia i wczesne wykrywanie nawrotów
31
CZerniak
2% neo złośliwych, wzrasta umieralność
- skóra, błony śluzowej jelit, jamy ustnej, narządów płciowych oraz gałka oczna
S-100
- marker z wyboru
- stężenie wzrasta wraz z zaawansowaniem choroby
- podywższone w momencie rozpoznania - zwykle świadczy o zajęciu węzłów i źle rokuje
TA-90
- jesli podwyższony duże prawdopodobieństwo że czerniak już przerzutuje
32
Rak jajnika:
a) nabłonkowe: --> wzrasta Ca125
| b) zarodkowe --> wzrost B-hCG i AFP
33
Rak trzustki:
- ok 3% neo u ludzi u mężczyzn częściej głowa, u kobiet trzon i ogon
- diagno: USG i CT
Marker z wyboru : Ca19-9
- im wyższe wartości tym większe ryzyko że choroba jest rozprzestrzeniona
- różnicowanie z PZT granicą odcięcia:
w PZT < 400 U/ml a w raku > 1000 U/ml
- jeżeli spada po zabiegu - lepsze rokowanie
34
Rak prostaty:
- najczęstszy po raku płuc neo złośliwy u mężczyzn
- DRE - badanie per retum
TRUS - USG per rectum
- badanie mikroskopowe z biopsji
PSA:
- zarówno diagnoza jak i monitorowanie nawrotu
> 4 ng/ml --> wskazuje na raka
> 10 ng/ml --> silnie wskazuje na raka
- po radioterapii powinien być wyraźny spadek
Inne: PSMA
PAP
35
Rak żołądka:
- wysoka zachorowalność, słaba wykrywalność --> 90% wykrywane w stopniu zaawansowanym
- gastroskopia,, RTG GOPP, USG, ST, MRI
- brak markera selekcyjnego
- może być wzrost CEA, Ca19-9
najważniejszy CA 72-4
* dobre do wczesnego wykrywania nawrotu i przerzutów odległych po operacji
* monitorowanie odpowiedzi uzupłeniającej
36
Rak jąder:
- 1% ale bardzo częste między 15 a 40 r.ż.
- USG i histpat po usunięciu
- AFP, hCG i LDH --> ustalenie rozpoznania, stadium zaawansowania, przeiwdywanie rokowania, ocena reakcji na leczenie i wczesne wykrywanie nawrotu
- PLAP - wzrost u większości chorych na nasieniaki i neo germinalne (ok 50%)
Uwaga, norma wyższa dla palaczy
