Lyf og aldraðir Flashcards
Hvað eru lyfjahvörf?
Verkun lyfja frá því þau koma inn í líkamann þar til þau eru útskilin
Hvað eru lyfhrif?
Samverkun lyfs og líkama: með hækkuðum aldri getur verkun lyfja ekki verið eins örugg (fyrirsjáanleg) eða breytt
Hvað er chronopharmacology?
Samband dægursveiflu líkamans og verkun lyfs getur truflast vegna breyttrar samverkunar
Hvað fylgir oft samverkandi sjúkdómum?
Fjöllyfjanotkun
Hverjar eru helstu aldurstengdu breytingarnar sem tengjast lyfjum?
Breyttur útskilnaður, umbreyting, dreifing
Nýrnastarfsemi
Próteinbinding
Hlutfall fitu og vöðva
Lifrarstarfsemi
Breytt jafnvægi (homeostasis) í miðtaugakerfi, hormónastjórnun, æðakerfi
Hefur allt hugsanleg áhrif á lyfhrif, helmingunartíma o.s.frv.
Hvaða aldurstengdu breytingar hafa áhrif á upptöku lyfja?
Tæmingahraði maga hægist
Sýrustig í maga minna, hærra pH
Þarmahreyfingar hægari
Minna blóðflæði í efri meltingarvegi
Upptaka eins lyfs getur truflast af öðru lyfi (milliverkun)
Hvaða aldurstengdu breytingar hafa áhrif á dreifingu lyfja?
Próteinbúskapur breytist, minni vöðvamassi
Minna S-albumin hjá þeim sem eru hrumir
Minni próteinbinding, meiri styrkur lyfs og getur þá orðið óbundið í blóði (t.d. kóvar)
Breytt dreifing próteinbundinna lyfja
Minna vatn í líkamanum, meiri styrkur lyfs í blóði getur leitt til eitrunar
Hlutfallslega meiri fita - fituleysanleg lyf eru þá geymd í fituvef og það getur lengt eða aukið verkun lyfsins og leitt til eitrunar - breytt dreifing fituleysanlegra lyfja
Minna útfall hjarta, breytingar á blóðflæði geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja
Hverjar eru helstu afleiðingar aldurstengdu breytingana á dreifingu lyfja?
Lyf geta safnast upp við langa notkun
Helmingunartími getur orðið mun lengri en hjá yngri einstaklingum
Hvaða aldurstengdu breytingar geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja?
Breytingar á blóðflæði og starfsemi lifrar geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja
Umbrot lyfja í lifur getur minnkað um 30-40%
Helmingunartími róandi lyfja getur lengst úr 37 tímum í 82 tíma
Nýrnastarfsemi minnkar með aldrinum með minnkuðum GFR
Af hverju þarf stundum minni skammta af lyfi fyrir aldraða?
Með aldri verður svörun við lyfjameðferð óáreiðanlegri og hærrara við aukaverkunum
Viðtakar, fjöldi þeirra, næmi eða áhrif í frumum geta breyst með aldri
Hver er skýringin á því að aldraðir þurfa oft minni skammta af lyfjum?
Brotthvarf lyfja úr líkamanum gengur hægar fyrir sig
Lyfin safnast fyrir og ná hærri styrk í blóði og millifrumuvökva
Úthreinsun lyfs í nýrun getur t.d. minnkað um helming frá 40-80 ára aldurs
Hvað er fjöllyfjanotkun (polypharmacy)?
Notkun á 5 eða fleiri lyfjum eða notkun margra lyfja fyrir sama vandamál
Hverju er aukin hætta á í fjöllyfjanotkun?
Milliverkunum lyfja og skaðlegum áhrifum af lyfjunum
Hvenær ætti að endurskoða lyfjameðferð?
Endurskoða í takt við heilsufar og framtíðarhorfur
Lyf geta verið forvarnir, hvaða lyf falla í þann flokk?
Heilavernd/hjartavernd: blóðþynning, háþrýstilyf, blóðfitulækkandi
Beinvernd: vítamín/kalk, beinverndandi lyf
Bólusetningar
Hverjar eru helstu hindranir við að endurskoða lyf?
Fjöldi lækna
Skortur á samfellu/upplýsingum
Tregða til að hætta meðferð
Skortur á reglulegri yfirferð/endurskoðun
Væntingar sjúklinga
Væntingar fjölskyldu
Væntingar fagfólks
„Sjálfvirk lyfjaendurnýjun“
Í sænskri rannsókn komu fram 2 lyfjaflokkar sem voru áberandi í orsökum innlagnar vegna skaðlegra áhrifa af lyfjagjöfum, hvaða lyfjaflokkar voru það?
Hjartalyf og geðlyf
Hvað er átt með viðeigandi fjöllyfjameðferð?
Lyfjameðferðin hefur verið yfirfarin með það í huga að lágmarka hættu á aukaverkunum og milliverkunum og sjúklingurinn er til samvinnu og fær um að taka lyfin eins og ætlað er
Hvað er potentially inappropriate medications (PIMs) - óviðeigandi lyf eða lyfjameðferð?
Hætta á skaða meiri en líklegt gagn af lyfjameðferðinni
Noktun lyfja í hærri skömmtum eða í lengri tíma en þörf er á
Meðferð er ekki í samræmi við ástand eða lífslíkur sjúklings
Að nota ekki meðferð sem gæti komið að gagni
Lyfhrif í öldruðum valda stundum einkennum (aukaverkunum) sem geta líkst þeim sem oft eru tengd við venjulega öldrun, hver eru þau?
Óstöðugleiki og byltur
Svimi
Depurð
Kvíði
Óáttun
Þvagleki
Þreyta og slappleiki
Svefntruflanir
Hvað er ADE?
Adverse drug events (skaðleg áhrif lyfja) er skaði sem veður vegna lyfjagjafar þar með talið röng lyfjagjöf, skaðleg viðbrögð við lyfi, ofnæmi og ofskömmtun
Hvenær má mylja lyf?
Þegar lyf eru mulin og bleytt er í þeim þá geta hafist efnahvörf og við gefum sjúklingnum efni með óþekktri verkun!
Lyf skulu aðeins mulin að vel athuguðu máli
Hvaða lyfjaflokkar geta haft skaðlegar aukaverkanir á aldraða?
Bólgueyðandi gigtarlyf
Lyf með andkólínerga eiginleika
Róandi lyf og svefnlyf
Blóðþrýstingslækkandi lyf og hjartalyf
Blóðþynnandi lyf
Lyf við sykursýki
Milliverkanir lyfja
Hvaða lyfjaflokkur er ein algengasta orsök lífshættulegra aukaverkana og lyfjaorsakaðra innlagna á sjúkrahús?
Bólgueyðandi gigtarlyf
(Magablæðingar, truflun á nýrnastarfsemi, hjartabilun)
Hvaða lyfjaflokkur, sem er mikið notaður fyrir aldraða á spítölum, tengist marktækt verri útkomu og minni gæðum aldraðra?
Ópíóíðar
Aldraðir eru sérstaklega viðkvæmir fyrir lyfjum með verkun á MTK, hvaða einkenni sjáum við helst þar?
Vitræn geta
Snerpa
Byltur
Sljóleiki
Þvagleki
Hægðatregða
Blóðþrýstingsfall
Hjartsláttartruflanir
Hvaða lyf flokkast sem andkólínerg lyf?
Parkinson lyf
Ógleði stillandi lyf
Krampastillandi lyf (melting/þvag)
Migreni lyf
Berkjuvíkkandi lyf
Hvaða lyf eru með andkólínergar aukaverkanir?
Lyf við hjartsláttartruflunum
Lyf við niðurgangi
Ofnæmislyf
Vöðvaslakandi lyf
Lyf við magasári
Þunglyndislyf
Sterk geðlyf
Jurtalyf
Getur fjöllyfjanotkun aukið líkur á óráði?
Já
Hvaða lyf geta skert vitræna getu aldraðra?
Verkjalyf
Andkólínerg lyf
Antihistamín
Benzodiazepin
Parkinson lyf
Betablokkerar
Digoxin
Hvaða lyf auka óráðshættu hjá öldruðum?
Öll lyf með verkun á MTK
Einnig lyf sem eru oft gefin sem róandi í óráði eins og haldol, sobril og morfin
Hvaða meðferð er best að veita í óráði?
Engin lyf sem eru partur af meðferðinni (undantekning fráhvarfseinkenni)
Greining undirliggjandi ástæðna, nægur vökvi, næring, súrefni, umhverfisþættir og viðmót er partur af meðferð við óráði
Af hverju er lyf stundum gefin í óráði ef lyfjameðferð er ekki partur af óráðsmeðferð?
Sefandi lyf stundum gefin til að minnka alvarlegan óróleika eða skaðandi hegðun
Hvernig hafa róandi/svefnlyf áhrif á aldraða?
Þolast oft illa
Auka byltuhættu, óráðshættu, dagsyfju og slappleika og hafa marktæk áhrif á vitræna getu
Ávanabindandi og geta valdið fíkn
Hvað ber að hafa í huga varðandi róandi/svefnlyf hjá öldruðum?
Nota aðeins í afmarkaðan tíma ef nauðsynleg
Reyna að forðast að nota þessi lyf fyrir sjúklinga sem eru í mikilli byltuhættu og ruglhættu
Hvaða aukaverkanir geta hjartalyf og blóðþrýstingslækkandi lyf valdið hjá öldruðum?
Truflanir á blóðsöltum
Orthostatískur blóðþrýstingur
Nýrnabilun
Þurrkur
Hjartsláttartruflanir
Í hvaða lyfjaflokkum er helst um vanmeðhöndlun að ræða?
Bólusetningar
Beinþéttnimeðferðir: bisfosfonöt/kalk/D-vítamín
Blóðþynning
Að ná ekki meðferðarmarkmiðum við ýmsum langvinnum sjúkdómum t.d. sykursýki, blóðþrýstingi
Hver eru R-in 6?
Réttur sjúklingur
Rétt lyf
Réttur skammtur
Rétt leið
Réttur rími
Rétt skráning
