Lyf og aldraðir

Question 1

Hvað eru lyfjahvörf?

Answer 1

Verkun lyfja frá því þau koma inn í líkamann þar til þau eru útskilin

Question 2

Hvað eru lyfhrif?

Answer 2

Samverkun lyfs og líkama: með hækkuðum aldri getur verkun lyfja ekki verið eins örugg (fyrirsjáanleg) eða breytt

Question 3

Hvað er chronopharmacology?

Answer 3

Samband dægursveiflu líkamans og verkun lyfs getur truflast vegna breyttrar samverkunar

Question 4

Hvað fylgir oft samverkandi sjúkdómum?

Answer 4

Fjöllyfjanotkun

Question 5

Hverjar eru helstu aldurstengdu breytingarnar sem tengjast lyfjum?

Answer 5

Breyttur útskilnaður, umbreyting, dreifing
Nýrnastarfsemi
Próteinbinding
Hlutfall fitu og vöðva
Lifrarstarfsemi
Breytt jafnvægi (homeostasis) í miðtaugakerfi, hormónastjórnun, æðakerfi
Hefur allt hugsanleg áhrif á lyfhrif, helmingunartíma o.s.frv.

Question 6

Hvaða aldurstengdu breytingar hafa áhrif á upptöku lyfja?

Answer 6

Tæmingahraði maga hægist
Sýrustig í maga minna, hærra pH
Þarmahreyfingar hægari
Minna blóðflæði í efri meltingarvegi
Upptaka eins lyfs getur truflast af öðru lyfi (milliverkun)

Question 7

Hvaða aldurstengdu breytingar hafa áhrif á dreifingu lyfja?

Answer 7

Próteinbúskapur breytist, minni vöðvamassi
Minna S-albumin hjá þeim sem eru hrumir
Minni próteinbinding, meiri styrkur lyfs og getur þá orðið óbundið í blóði (t.d. kóvar)
Breytt dreifing próteinbundinna lyfja
Minna vatn í líkamanum, meiri styrkur lyfs í blóði getur leitt til eitrunar
Hlutfallslega meiri fita - fituleysanleg lyf eru þá geymd í fituvef og það getur lengt eða aukið verkun lyfsins og leitt til eitrunar - breytt dreifing fituleysanlegra lyfja
Minna útfall hjarta, breytingar á blóðflæði geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja

Question 8

Hverjar eru helstu afleiðingar aldurstengdu breytingana á dreifingu lyfja?

Answer 8

Lyf geta safnast upp við langa notkun
Helmingunartími getur orðið mun lengri en hjá yngri einstaklingum

Question 9

Hvaða aldurstengdu breytingar geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja?

Answer 9

Breytingar á blóðflæði og starfsemi lifrar geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja
Umbrot lyfja í lifur getur minnkað um 30-40%
Helmingunartími róandi lyfja getur lengst úr 37 tímum í 82 tíma
Nýrnastarfsemi minnkar með aldrinum með minnkuðum GFR

Question 10

Af hverju þarf stundum minni skammta af lyfi fyrir aldraða?

Answer 10

Með aldri verður svörun við lyfjameðferð óáreiðanlegri og hærrara við aukaverkunum
Viðtakar, fjöldi þeirra, næmi eða áhrif í frumum geta breyst með aldri

Question 11

Hver er skýringin á því að aldraðir þurfa oft minni skammta af lyfjum?

Answer 11

Brotthvarf lyfja úr líkamanum gengur hægar fyrir sig
Lyfin safnast fyrir og ná hærri styrk í blóði og millifrumuvökva
Úthreinsun lyfs í nýrun getur t.d. minnkað um helming frá 40-80 ára aldurs

Question 12

Hvað er fjöllyfjanotkun (polypharmacy)?

Answer 12

Notkun á 5 eða fleiri lyfjum eða notkun margra lyfja fyrir sama vandamál

Question 13

Hverju er aukin hætta á í fjöllyfjanotkun?

Answer 13

Milliverkunum lyfja og skaðlegum áhrifum af lyfjunum

Question 14

Hvenær ætti að endurskoða lyfjameðferð?

Answer 14

Endurskoða í takt við heilsufar og framtíðarhorfur

Question 15

Lyf geta verið forvarnir, hvaða lyf falla í þann flokk?

Answer 15

Heilavernd/hjartavernd: blóðþynning, háþrýstilyf, blóðfitulækkandi
Beinvernd: vítamín/kalk, beinverndandi lyf
Bólusetningar

Question 16

Hverjar eru helstu hindranir við að endurskoða lyf?

Answer 16

Fjöldi lækna
Skortur á samfellu/upplýsingum
Tregða til að hætta meðferð
Skortur á reglulegri yfirferð/endurskoðun
Væntingar sjúklinga
Væntingar fjölskyldu
Væntingar fagfólks
„Sjálfvirk lyfjaendurnýjun“

Question 17

Í sænskri rannsókn komu fram 2 lyfjaflokkar sem voru áberandi í orsökum innlagnar vegna skaðlegra áhrifa af lyfjagjöfum, hvaða lyfjaflokkar voru það?

Answer 17

Hjartalyf og geðlyf

Question 18

Hvað er átt með viðeigandi fjöllyfjameðferð?

Answer 18

Lyfjameðferðin hefur verið yfirfarin með það í huga að lágmarka hættu á aukaverkunum og milliverkunum og sjúklingurinn er til samvinnu og fær um að taka lyfin eins og ætlað er

Question 19

Hvað er potentially inappropriate medications (PIMs) - óviðeigandi lyf eða lyfjameðferð?

Answer 19

Hætta á skaða meiri en líklegt gagn af lyfjameðferðinni
Noktun lyfja í hærri skömmtum eða í lengri tíma en þörf er á
Meðferð er ekki í samræmi við ástand eða lífslíkur sjúklings
Að nota ekki meðferð sem gæti komið að gagni

Question 20

Lyfhrif í öldruðum valda stundum einkennum (aukaverkunum) sem geta líkst þeim sem oft eru tengd við venjulega öldrun, hver eru þau?

Answer 20

Óstöðugleiki og byltur
Svimi
Depurð
Kvíði
Óáttun
Þvagleki
Þreyta og slappleiki
Svefntruflanir

Question 21

Hvað er ADE?

Answer 21

Adverse drug events (skaðleg áhrif lyfja) er skaði sem veður vegna lyfjagjafar þar með talið röng lyfjagjöf, skaðleg viðbrögð við lyfi, ofnæmi og ofskömmtun

Question 22

Hvenær má mylja lyf?

Answer 22

Þegar lyf eru mulin og bleytt er í þeim þá geta hafist efnahvörf og við gefum sjúklingnum efni með óþekktri verkun!
Lyf skulu aðeins mulin að vel athuguðu máli

Question 23

Hvaða lyfjaflokkar geta haft skaðlegar aukaverkanir á aldraða?

Answer 23

Bólgueyðandi gigtarlyf
Lyf með andkólínerga eiginleika
Róandi lyf og svefnlyf
Blóðþrýstingslækkandi lyf og hjartalyf
Blóðþynnandi lyf
Lyf við sykursýki
Milliverkanir lyfja

Question 24

Hvaða lyfjaflokkur er ein algengasta orsök lífshættulegra aukaverkana og lyfjaorsakaðra innlagna á sjúkrahús?

Answer 24

Bólgueyðandi gigtarlyf
(Magablæðingar, truflun á nýrnastarfsemi, hjartabilun)

Question 25

Hvaða lyfjaflokkur, sem er mikið notaður fyrir aldraða á spítölum, tengist marktækt verri útkomu og minni gæðum aldraðra?

Answer 25

Ópíóíðar

Question 26

Aldraðir eru sérstaklega viðkvæmir fyrir lyfjum með verkun á MTK, hvaða einkenni sjáum við helst þar?

Answer 26

Vitræn geta
Snerpa
Byltur
Sljóleiki
Þvagleki
Hægðatregða
Blóðþrýstingsfall
Hjartsláttartruflanir

Question 27

Hvaða lyf flokkast sem andkólínerg lyf?

Answer 27

Parkinson lyf
Ógleði stillandi lyf
Krampastillandi lyf (melting/þvag)
Migreni lyf
Berkjuvíkkandi lyf

Question 28

Hvaða lyf eru með andkólínergar aukaverkanir?

Answer 28

Lyf við hjartsláttartruflunum
Lyf við niðurgangi
Ofnæmislyf
Vöðvaslakandi lyf
Lyf við magasári
Þunglyndislyf
Sterk geðlyf
Jurtalyf

Question 29

Getur fjöllyfjanotkun aukið líkur á óráði?

Answer 29

Já

Question 30

Hvaða lyf geta skert vitræna getu aldraðra?

Answer 30

Verkjalyf
Andkólínerg lyf
Antihistamín
Benzodiazepin
Parkinson lyf
Betablokkerar
Digoxin

Question 31

Hvaða lyf auka óráðshættu hjá öldruðum?

Answer 31

Öll lyf með verkun á MTK
Einnig lyf sem eru oft gefin sem róandi í óráði eins og haldol, sobril og morfin

Question 32

Hvaða meðferð er best að veita í óráði?

Answer 32

Engin lyf sem eru partur af meðferðinni (undantekning fráhvarfseinkenni)
Greining undirliggjandi ástæðna, nægur vökvi, næring, súrefni, umhverfisþættir og viðmót er partur af meðferð við óráði

Question 33

Af hverju er lyf stundum gefin í óráði ef lyfjameðferð er ekki partur af óráðsmeðferð?

Answer 33

Sefandi lyf stundum gefin til að minnka alvarlegan óróleika eða skaðandi hegðun

Question 34

Hvernig hafa róandi/svefnlyf áhrif á aldraða?

Answer 34

Þolast oft illa
Auka byltuhættu, óráðshættu, dagsyfju og slappleika og hafa marktæk áhrif á vitræna getu
Ávanabindandi og geta valdið fíkn

Question 35

Hvað ber að hafa í huga varðandi róandi/svefnlyf hjá öldruðum?

Answer 35

Nota aðeins í afmarkaðan tíma ef nauðsynleg
Reyna að forðast að nota þessi lyf fyrir sjúklinga sem eru í mikilli byltuhættu og ruglhættu

Question 36

Hvaða aukaverkanir geta hjartalyf og blóðþrýstingslækkandi lyf valdið hjá öldruðum?

Answer 36

Truflanir á blóðsöltum
Orthostatískur blóðþrýstingur
Nýrnabilun
Þurrkur
Hjartsláttartruflanir

Question 37

Í hvaða lyfjaflokkum er helst um vanmeðhöndlun að ræða?

Answer 37

Bólusetningar
Beinþéttnimeðferðir: bisfosfonöt/kalk/D-vítamín
Blóðþynning
Að ná ekki meðferðarmarkmiðum við ýmsum langvinnum sjúkdómum t.d. sykursýki, blóðþrýstingi

Question 38

Hver eru R-in 6?

Answer 38

Réttur sjúklingur
Rétt lyf
Réttur skammtur
Rétt leið
Réttur rími
Rétt skráning