Heilabilunarsjúkdómar Flashcards
Hvað er væg vitræn skerðing?
Versnun á einu eða fleiri sviðum vitrænnar getu, sem hefur þó ekki áhrif á sjálfsbjargargetu einstaklingsins
Væg vitræn skerðing er í mörgum tilvikum forstig heilabilunar og þeir sem eru komnir með væga vitræna skerðingu eru í aukinni áhættu á að þróa með sér heilabilun
Hvað er heilabilun?
Heilabilun er lýsing á því ástandi þegar einstaklingur þarf meira eða minna að reiða sig á aðra vegna skerðingar á hugsun og vitrænni getu, en felur ekki í sér tiltekna orsök
Heilabilun er ekki ákveðinn sjúkdómur í sjálfu sér, það er margt sem getur valdið heilabilun, heldur ákveðið regnhlífarhugtak yfir einkenni sem margir sjúkdómar geta valdið
Hver eru greiningarskilmerki NIA-AA á heilabilun?
- Truflar athafnir daglegs lífs
- Um er að ræða breytingu frá fyrri færni
- Útskýrist ekki af bráðarugli eða alvarlegum geðsjúkdómi
- Vitrænu skerðingunni er lýst í sögutöku af sjúklngi og aðstandanda og er auk þess staðfest með hlutlægu vitrænu mati
- Vitræna skerðingin nær til a.m.k. tveggja af eftirtöldum þáttum vitrænnar getu:
a. Skerðingu á getu til að tileinka sér og muna nýjar upplýsingar
b. Skerðing á rökhugsun og færni til að framkvæma flóknar athafnir
c. Skerðing á úrvinnslu sjónrænna upplýsinga
d. Skerðing á tali
e. Breyting í hegðun/persónuleika
Hverjir eru helstu áhættuþættir fyrir heilabilun?
Lágt menntunarstig – ber ábyrgð á 7% áhættunar á að þróa með sér heilabilun
Heyrnartap
Höfuðáverkar
Hár blóðþrýstingur
Ofneysla áfengis
Offita
Reykingar
Þunglyndi
Hreyfingarleysi
Félagsleg einangrun
Loftmengun
Sykursýki
Allir þessir þættir leggja saman 40% af áhættuþáttunum fyrir heilabilun, hin 60% eru af óþekktum ástæðum
Hver eru helstu skimunarprófin sem meta vitræna getu?
MMSE
MoCA
Klukkuprófið
Hvernig er styttri uppvinnsla heilabilunar?
Eldri einstaklingar
Mikil/dæmigerð einkenni
MMSE <25
MMSE, klukkupróf
IQ code – lagður fyrir aðstandendur
Blóðprufur
TS af höfði
Hvernig er lengri uppvinnsla heilabilunar?
Yngri einstaklingar
Lítil/ódæmigerð einkenni
MMSE =/>25
MMSE, klukkupróf
IQ code
Taugasálfræðimat
Blóðprufur
SÓ af höfði
Mænuvökvi
Lyfjayfirferð
Hvað metur taugasálfræðilegt mat?
Minni
Stýrifærni
Sjónræn úrvinnsla
Athygli
Tal
Hvers konar blóðprufur ætti að taka við uppvinnslu á heilabilun?
Blóðhagur
Nýrnapróf (natríum, kalíum, kalsíum, kreatínín)
Vítamín (B12, fólat)
Langtímablóðsykur (HbA1c)
Lifrarpróf
Skjaldkirtilspróf
Blóðfitur
Staðreyndir og fun stuff um Alzheimer
Sjúkdómurinn endar á því að hafa áhrif á allann heilann, ekki bara minnið
Breytingar í heilanum byrja jafnvel áratugum áður en einkenni koma fram
Sjúkdómurinn byrjar í drekanum, hlutverk hans er að taka við nýjum upplýsingum og senda í langtímageymslu
Vægur Alzheimers
Minnistap, aðallega skammtímaminni
Talörðugleikar
Skapgerðarbreytingar/persónuleikabreytingar
Skert dómgreind
Meðalsvæsinn Alzheimers
Hegðunarbreytingar/persónuleikabreytingar
Versnandi minnistap, þó enn aðallega skammtímaminni
Ráp, eirðarleysi, árasarhneigð, ruglástand
Þarfnast aðstoðar við ADL
Svæsinn Alzheimers
Óstöðugleiki við gang
Tapar stjórn á þvagi og hægðum
Hreyfitruflanir
Kyngingarörðugleikar
Tal hverfur
Þarf alla aðstoð, krefst dvalar á hjúkrunarheimili
Hvernig er Alzheimer sjúkdómur greindur?
MMSE, klukkupróf
IQ code
Blóðprufur
Lyfjayfirferð
Myndgreining af heila
Mat taugasálfræðings
Mænuvökvi
Hvaða efni eru mæld í mænuvökvanum við greiningu á Alzheimer?
Beta-amyloid (lækkað)
Tau prótein (hækkað)
Fosó-tau prótein (hækkað)
Hvað er æðavitglöp (vascular dementia)?
Næst algengasta orsök heilabilnar
Er oft til staðar samhliða Alzheimer sjúkdómi og er þá talað um blandaða heilabilun eða „mixed dementia“
Orsakast af skertu blóðflæði til heilans vegna sjúkdóms í smáum og/eða stórum æðum (heilablóðfall, endurtekin lítil heilablóðföll, smáæðasjúkdómur)
Hverjir eru helstu áhættuþættir æðavitglapa?
Gáttaflökt
Hár blóðþrýstingur
Reykingar
Sykursýki
Háar blóðfitur
–> sömu áhættuþættir og fyrir hjarta- og æðasjúkdóma
Hver eru helstu einkenni æðavitglapa?
Einkenni koma oft fram skyndilega og versna snögglega
Skert athygli og einbeiting
Eirðarleysi
Óáttun
Skert stýrifærni
Framtaksleysi
Persónuleikabreytingar, oft í formi þunglyndis
Óstöðugleiki við gang, hægari hugsun og hreyfingar
Dægurvilla
Skert stjórn á þvaglátum/tíðari þvaglát
Dagamunur á einkennum er stundum til staðar
Hvernig fer greining fram í æðavitglöpum?
Greining byggist venjulega á blöndu af sögu og skoðun, myndgreiningu og blóðprufum. Taugasálfræðimat er hjálplegt hjá þeim einstaklingum sem ekki eru langt leiddir af heilabilun
Hver er helsta meðferðin við æðavitglöpum?
Meðferðin snýst um að ráðast að undirliggjandi áhættuþáttum
Hreyfing
Gott mataræði
Hætta reykingum
Lyfjameðferð eftir því sem við á:
Meðferð við sykursýki
Blóðfitulækkandi lyf
Blóðþrýstingslyf
Blóðþynning
Hvað er Lewy body dementia?
Nátengdur Parkinsons sjúkdómi
Ef einstaklingur með Parkinson sjúkdóm þróar vitræna skerðingu er talað um Parkinson heilabilun. Ef einstaklingur þróar þessi einkenni samtímis (þ.e. hreyfieinkenni Parkinson sjúkdóms og vitræna skerðingu) eða ef vitræn skerðing kemur fyrst er talað um Lewy body
Hver eru helstu einkenni Lewy sjúkdóms?
Sveiflur í athygli og áttun*
Vel útfærðar sjónrænar ofskynjanir*
Ranghugmyndir
Skert rýmisskynjun
Óróleiki í svefni – martraðir*
Blóðþrýstingsfall í réttstöðu
Parkinsons einkenni; stirðleiki, óstöðugleiki við gang, hallar fram*
Minnistap, oft minna áberandi en í Alzheimer sjúkdómi
Breytingar á dómgreind
* amk tvö af * merktu einkennunum þurfa að vera til staðar fyrir greiningu
Hvernig fer greining Lewy body sjúkdóms fram?
Gert með ísótópaskanna
Hver er meðferðin við Lewy body?
Sama meðferð og gegn Alzheimer sjúkdómi hvað varðar vitræn einkenni
Ekki er ráðlagt að meðhöndla sjúklinga með Lewy sjúkdóm með svokölluðum neuroleptískum lyfjum – sérstaklega Haldóli (geðrofslyf)
–> Hindrar dópamín í að tengjast viðtökum sínum – getur gert einstaklinginn mjög stífann og valdið mikilli vanlíðan
