H8 Rationalisme Flashcards
Boek P.C. Oele
Hoe ontstaat het Rationalisme na de zogenaamde Nieuwe Tijd? (17e eeuw)
De mens van de 17e eeuw gaat op zoek naar zekerheden en houvast.
De grote filosofen gaan verder met het verwerpen van alle kerkelijk en Bijbels georiënteerde filosofie.
Ze gaan de zekerheid zoeken in de zelfgenoegzaamheid van de menselijke rede (rationalisme).
Scholastiek en reformatie worden steeds meer aan de kant geschoven.
Wat is de inhoud van het rationalisme?
Het rationalisme duidt een richting aan binnen de wijsbegeerte die het verstand als kenbron van de waarheid ziet. De kennis wordt verkregen met behulp van de wiskundige methode.
Alleen datgene wat even helder en duidelijk is als de wiskunde kan als waarheid geaccepteerd worden.
Wie was Descartes en wat leerde hij?
Wordt geboren in 1596 in Frankrijk.
Al vroeg komt hij tot de ontdekking dat alles wat hij geleerd heeft aan twijfel kan worden onderworpen.
Eigenlijk staat niets vast, behalve wiskunde.
Descartes heeft nooit met de RKK gebroken. Zoveel mogelijk probeerde hij het conflict te voorkomen.
In Utrecht komt hij echter in conflict met Voetius en in Leiden met Trigland. Deze twee verzetten zich krachtig tegen de denkbeelden van Descartes.
Wat is de methodische weg van Descartes?
Descartes wil zich losmaken van de traditie om langs de methodische weg een eigen concept op te bouwen.
Hierbij laat hij zich uitsluitend leiden door het licht van de menselijke rede.
Hij wil niet breken met de goddelijke openbaring en het geloof.
Wat hem voor ogen staat is een scheiding tussen geloven en weten.
Een bekende uitspraak van Descartes en zijn uitgangspunt:
Als uitgangspunt neemt Descartes de methodische twijfel: ik kan aan alles twijfelen, maar niet aan het feit dat ik twijfel.
Cogito, ergo sum(ik denk dus ik ben).
Wat is de overeenkomst Augustinus en Descartes?
Beiden nemen de zekerheid van het zelfbewustzijn als uitgangspunt van hun kenleer.
Wat is het verschil tussen Augustinus en Descartes?
Voor Descartes ligt het criterium voor de waarheid in de menselijke rede.
Augustinus stelt dat er in de mens geen bron of criterium te vinden is om God en de wereld te leren kennen. De rede moet onderworpen zijn aan het gezag van de Heilige Schrift.
Waarin bestrijdt Voetsius René Descartes?
Voetsius verwijt Descartes dat hij alle waarheid, dus ook die van de Bijbel, daagt voor het tribunaal van de menselijke rede. Dit kan niet!
Wat is de mechanische natuuropvatting, die door Descartes in de filosofie is uitgewerkt?
Descartes is de grondlegger van de mechanische natuuropvatting.
Dit betekent dat hij de basis heeft gelegd voor de mening dat in de natuur alles uitsluitend verloopt volgens vaststaande wetten. Alle werkingen van de natuur zijn het gevolg van verzelfstandigde natuurwetten.
Descartes bouwt zijn filosofie op met behulp van de deductieve of wiskundige methode:
Dit vereist een scheiding van de werkelijkheid in twee onherleidbare sferen:
1. Het bewustzijn, de denkende mens (denken, subject). Alleen gekend door innerlijke ervaring, heeft een ziel, is zich van dingen bewust
2. De stof, alles wat niet-ik is (uitgebreidheid, object). Wordt gekend door de wiskunde, zielloos, heeft geen bewustzijn
Beide werkelijkheden zijn door een grote kloof van elkaar gescheiden. Het subject is totaal anders dan het object.
Mens:
- Object: menselijk lichaam, een ingewikkeld werktuig dat werkt volgens natuurwetten
- Subject: de ziel is het centrum van het menselijk denken
Ziel en lichaam beïnvloeden elkaar wederkerig. De ziel zetelt in de pijnappelklier, een orgaan in het centrum van de hersenen.
Wat zijn de gevolgen van de filosofie van Descartes?
Descartes heeft de dingen om ons heen geneutraliseerd en tot object verklaard.
Gevolgen:
- De mens wordt verheven boven het object en kan met het zielloze doen wat hij wil
- Een enorme bloei van de wiskunde en de daarop gebaseerde natuurwetenschap, vaak koel, objectief
- De zekerheid in theologie en filosofie komt in de mens te liggen. Dit heeft negatieve gevolgen voor het gezag van de Bijbel
- De kosmos wordt van god ontdaan. Er is een eind gekomen aan geloof in heksen
- De relatie tussen God en de natuur wordt ontkent, er is binnen wetenschap en techniek geen plaats meer voor God
Wat betekend het ‘Occasionalisme’, Arnold Geulincx?
Geulincx: is geen wisselwerking tussen lichaam en geest.
God bewerkt bij het optreden van een prikkel van buitenaf gelijktijdig een geestelijke actie in ons (vormen van een gedachte, maken van een voorstelling). God beschikt dus de harmonie tussen prikkel en voorstelling.
God is de werkelijke oorzaak van de geestelijke en lichamelijke processen in de mens.
Wat houdt het Naturalisme in? (Thomas Hobbes)
Hobbes: de mens is een machine.
God bestaat niet.
Alle verandering en gebeuren in de wereld verloopt mechanisch. De ziel is geen geestelijke substantie maar een complex van mechanische lichaamsprocessen.
De wil van de mens mist alle vrijheid.
De mens wordt gedegradeerd tot een vrij onbelangrijk complex van mechanische verschijnselen.
Wie was Blaise Pascal en wat leerde hij?
Grote wiskundige denker en Christelijk Filosoof.
Verzet zich met kracht tegen Descartes.
Hij wordt bekend door zijn religieuze geschriften (hij was ook Theoloog).
Pascal wordt geplaagd door onzekerheid maar in de nacht van 23 november 1654 heeft hij een diep religieuze ervaring die leidt tot een definitieve godsdienstige doorbraak.
Hij ziet in dat de mens God niet moet willen begrijpen, maar dat Hij ons moet grijpen en naar een veilige haven moet voeren.
Wat was het belang van het repliek van Pascal op het werk van Descartes?
De door Descartes gegeven oplossing om dit scepticisme te boven te komen wijst Pascal af.
Hij wijst een andere, een betere weg. Dit betreft een tweetal zaken:
Overwaardering van de menselijke rede:
Pascal acht de rede hoog, maar ze heeft absoluut niet de allenheerschappij.
Volgens Pascal zijn er drie dingen die samenwerken om tot kennis te komen:
1) zintuigelijke waarneming,
2) de rede,
3) het hart.
Daarom kan de rede nooit oppermachtig zijn! Kijk maar:
- Het blijkt dat de wiskunde niet in staat is haar eigen axioma’s (een uitspraak die als waar wordt aanvaard zonder dat er een bewijs voor nodig is) te bewijzen
- In de natuurkunde kennen we maar ten dele. We kennen maar een fractie van datgene wat gekend kan worden
- Bepaalde tegenstrijdigheden in het concrete menselijke bestaan kunnen nooit overwonnen worden met behulp van het redelijke denken
Pascal verwijt Descartes het mechaniseren van het wereldbeeld, wat houdt dat in?
Mechanisering van het wereldbeeld:
Pascal verwijt Descartes dat deze een belachelijk werk heeft ondernomen door een mechanisch universum te ontwerpen. Alsof God alleen bij het begin de boel in werking heeft gezet en toen Zich helemaal terugtrok.
Volgens Pascal heeft Descartes niet alleen de levende God uit het wereldbeeld weggewerkt, maar ook de werkelijk levende mens tot een abstractie gemaakt.
Wat bedoelde Pascal met ‘het kennen van het hart’?
Pascal heeft geprotesteerd tegen de verabsolutering van de natuurwetenschappelijke methode.
Hij wil een benadering waarbij niet alleen de rede, maar ook het hart betrokken is.
De rede moet steunen op de kennis en inzichten van het hart en van het instinct.
Zo is er een grote kloof tussen het denken van Descartes (waarin God geëlimineerd wordt en de mens de plaats van God inneemt) en het denken van Pascal (waarin de mens oog heeft voor het mysterie en zich klein weet tegenover de hoge en verheven God).
Het rationalisme heeft helaas de boodschap van Pascal overwoekerd.
Wie was de Rationalist Spinoza? (1632 – 1677)
Een in Amsterdam geboren Jood.
Ook Spinoza heeft de opvatting dat wetenschappelijke kennis moet worden opgebouwd met behulp van logische redenering.
Spinoza ontdekt dat de filosofie
van Descartes bepaalde fundamentele vragen niet beantwoordt. Dit brengt hem ertoe om deze zaken op een voor hem bevredigende wijze op te lossen: dit resulteert in zijn hoofdwerk: Ethica.
Wat stelt Spinoza in zijn belangrijkste boek ‘Ethica’?
Het boek is opgebouwd volgens een meetkundige methode.
Het centrale begrip is ‘substantie’.
Volgens Descartes zijn materie en geest fundamenteel verschillende substanties, ze hebben geen eigenschappen gemeen.
Spinoza wijst dit onderscheid tussen materie en geest af. Hij stelt dat er maar één substantie kan zijn (monisme).
Deze substantie is God.
God is oneindig, volmaakt en heeft geen beperkingen. Er kan dus niets zijn of het is God, God valt samen met alles wat bestaat. Anders zou hij beperkt zijn.
Volgens Spinoza is de natuur God.
Elke grens tussen de kosmos en God is uitgewist > pantheïsme.
Volgens Spinoza werken geest en materie niet op elkaar in (zoals Descartes dacht), zij vormen slechts twee verschillende invalshoeken om te kijken naar de ene substantie God.
In zijn boek Ethica ontwikkeld Spinoza een nieuwe psychologische theorie, welke is dat?
Hij beweert in deze psychologische theorie dat ons gedrag wordt gestimuleerd door het streven naar zelfbehoud (egoïsme).
Dit moet opgevat worden als een poging om meer controle en macht te verkrijgen.
Handelingen die onze macht verminderen veroorzaken DROEFHEID, handelingen die onze macht vermeerderen veroorzaken BLIJDSCHAP.
Uit deze twee emoties worden alle andere afgeleid.
Volgens Spinoza moeten we onze emoties zoveel mogelijk proberen te beperken, dit omdat we toch niets aan de loop van de natuur kunnen veranderen.
Spinoza schreef ook het boek ‘Godgeleerd Staatkundig Vertoog’, wat was de strekking?
In dit werk van Spinoza pleit hij voor een dubbele vrijheid: vrijheid van het denken van de staat en vrijheid van het denken van de godsdienst.
De staat mag enerzijds zich niet uitspreken voor een bepaalde godsdienstige overtuiging.
Volgens hem heeft elk mens vrijheid van meningsuiting tegenover de staat.
Anderzijds mag de godsdienst geen wereldlijke heerschappij uitoefenen.
Aan de Bijbel mag geen (politiek) gezag worden ontleend, vanwege de zinnebeeldige vorm waarin de Bijbel volgens hem gelezen zou moeten worden.
Wat was Spinoza’s visie op de Bijbel?
Hij probeert uit het OT aan te tonen dat ze geen openbaring van God is maar een verzameling geschriften van menselijke schrijvers.
Daarom mag er volgens Spinoza geen gezag of politiek gezag aan ontleend worden.
Spinoza stelt dat de Bijbel in zinnebeeldige taal geschreven is.
Wonderen beschouwt hij als gebeurtenissen die langs natuurlijke weg te verklaren zijn. De taak van de filosofie is om achter die zinnebeeldige vorm van openbaring de dieperliggende verborgen wijsheid te ontdekken.
Met zijn pantheïsme snijdt Spinoza elke mogelijkheid af van het bestaan van (een persoonlijke) God.
Spinoza is dan ook de grondlegger van het historisch-kritisch onderzoek van de Bijbel.
Wat houdt de zedelijkheidsleer van Spinoza in?
De zedelijkheidsleer bouwt op menselijk egoïsme.
Alle handelingen die uit de rede voortkomen zijn goed, mits ze bijdragen tot verbetering van onze kennis. Het hoogste goed is kennis van God. Iemand bemint God wanneer hij zichzelf en zijn gevoelens helder en duidelijk begrijpt. In deze geestelijke liefde tot God bereikt de mens zijn hoogste vrijheid en volmaaktheid.
Spinoza blijft steken in de mens.
Wat leerde filosoof Leibniz?
Volgens Leibniz kan men op twee manieren tegen de werkelijkheid aankijken:
- Van buitenaf: mechanisch wereldbeeld > eindeloze keten van oorzaak en gevolg. Het ene zet het andere in beweging
- Van binnenuit (metafysisch): de bewegingen worden verklaard vanuit een innerlijk nagestreefd doel. Doeloorzaken die dichtbij of verderop liggen
Omschrijf de ‘monadenleer’ en haar filosofische aanhangers.
- Spinoza: één substantie (Godheid)
- Descartes: twee substanties (materie en geest)
- Leibniz: oneindig veel substanties (monaden)
o Monaden van de niet levende (anorganische) dingen
o Monaden van de organische dingen: planten en dieren
o De menselijke zielsmonaden die bewust en heldere voorstellingen bezitten
De hoogste monade is God!
Omschrijf de ‘zedelijkheid’ in het rationalistisch denken
Zedelijkheid is het resultaat van de natuurlijke ontwikkeling in het individu.
Wanneer nu de voorstellingen van de mens in klaarheid en duidelijkheid toenemen, ontwikkelt deze zich uit zijn lagere instincten tot een redelijk instinct.
