H10 Verlichting Flashcards
Boek P.C. Oele
Wanneer ontstond de filosofische stroming ‘De Verlichting’ en waar stond deze voor?
De Verlichting of Eeuw van de Rede was een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa, die ruwweg samenviel met de 18e eeuw.
Er vormde zich een culturele beweging van intellectuelen, die zich ten doel stelde het gebruik van de rede en het filosoferen te bevorderen. De rede gaat slechts af op feiten, hoe verborgen die ook zijn.[1]
De Verlichting stond voor de bevordering van de wetenschap en van intellectuele uitwisseling.
Door de autonomie van de menselijke rede komt de zekerheid in de mens zelf te liggen.
De ‘kern’ van de Verlichting in een citaat van filosoof Immanuel Kant:
‘Verlichting is het uittreden van de mens uit de onmondigheid, waarin hij door eigen schuld verkeerde. Onmondigheid is de onmacht zich van zijn verstand te bedienen zonder leiding van een ander. Heb moed om je van je eigen verstand te bedienen.’
De grondgedachte van de Verlichting:
De aanvaarding van de menselijke rede als grondslag van een wereldbeschouwing. Optimistisch en geloof in vooruitgang!
In de Verlichting wordt gesproken over ‘natuurlijke godsdienst’, het Deïsme. Wat houdt dat in?
- Door de natuur te onderzoeken kan de mens ontdekken wie God is
- Godsdienstonderwijs wordt natuurkundeonderwijs
- Zonder Bijbel, dus buiten de Goddelijke openbaring om, probeert de verlichting bij het licht van de menselijke rede uit het ‘boek der natuur’ kennis te verkrijgen over God en de ethische normen en waarden. Vandaar dat men spreekt over ‘natuurlijke godsdienst’
- De mens leidt zijn gedragspatroon af uit de natuur, aangevuld met voorbeelden uit de Bijbel –> Jezus is voorbeeld
Nu kan men zich afvragen welke principes uit de natuur worden afgeleid om toe te passen in eigen leven: in de natuur ontdekt de natuurlijke godsdienst de ware drijfveer van de mens: het egoïsme. Dat de eigenliefde niet onbeperkt wordt uitgeleerd, komt omdat de rede de grenzen aangeeft.
Noem een aantal hedendaagse gevolgen van de Verlichting:
De Verlichting gaf aanleiding tot modernisering van de samenleving door middel van individualisering, emancipatie, feminisme, secularisering en globalisering.
Het gelijkheidsbeginsel, de mensenrechten en de burgerrechten vinden er hun wortels, net zoals het ‘vrijdenken’, het klassiek liberalisme, het socialisme, het anarchisme.
Noem enkele historische gebeurtenissen als de Verlichting van Engeland overslaat naar Frankrijk:
Wanneer de verlichting van Engeland overslaat naar Frankrijk manifesteert dit zich in vijandschap en afkeer van kerk en theologie.
Onder redactie van Diderot en de wiskundige d’Alambert verschijnt de 35 delige Encyclopedie.
De traditionele opvattingen die het fundament van kerk en staat vormden worden daarin ondermijnd. Het doel van dit boek is de bevordering van het rationalisme, de nieuwe wetenschap, de tolerantie en de humaniteit.
Voltaire is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Franse filosofische Verlichting: Wie was hij?
Voltaire bezit grote literaire en stilistische gaven. Al vroeg wordt hij de beste toneelschrijver van Frankrijk.
Meer dan 50 jaar bestookt hij de wereld met progressieve ideeën over allerlei zaken.
Voltaire moet uitwijken naar Engeland. Daar raakt hij zo onder de indruk van het werk van Newton dat hij dit later in Frankrijk gaat populariseren.
Voltaire gelooft wél in het bestaan van God en dat Hij de wereld geschapen heeft. Maar hij is deïst: God heeft zich teruggetrokken.
Volgens Voltaire heeft de godsdienst twee functies:
Volgens Voltaire heeft godsdienst twee functies:
1. De verering van God als Schepper
- Het betrachten van liefde tot de naaste
Voltaire kan niet begrijpen waarom er nog zoveel kwaad in de wereld is. Hij draagt uit dat Gods macht over deze wereld gebonden is aan grenzen. Waarom is er anders kwaad?
Voltaire blijft een fanatiek vijand van het geopenbaarde Woord van God.
Wie was de Franse Verlichting filosoof Jean- Jacques Rousseau? (1712-1778)
Rousseau wordt de stormvogel van de Franse revolutie genoemd.
Hij wordt geboren in een protestants gezin, maar treedt later toe tot de radicale intellectuele kring van de encyclopedisten.
In 1750 wordt Rousseau beroemd na het winnen van een prijsvraag met het schrijven van een essay, wat betoogde hij daarin?
Tegen de tijdgeest in betoogt Rousseau in het essay dat de vooruitgang in kunst en wetenschap in moreel opzicht juist een achteruitgang betekent.
De vooruitgang van de beschaving heeft de mens alleen maar slechter gemaakt. Een terugkeer naar het eenvoudige leven kan hierin weer verandering brengen. Het geneesmiddel is > terug naar de natuur!
Welk denken stelde Rousseau tegenover het wetenschapsideaal?
Rousseau richt zijn kritiek ook op de overschatting van de menselijke rede en de wetenschappen.
Tegenover het wetenschapsideaal stelt hij het persoonlijkheidsideaal, dat wortelt in een geseculariseerd vrijheidsidee. Er treedt een kentering op in het verlichtingsdenken.
Wat bepleit Rousseau inzake de opvoeding van kinderen?
Rousseau pleit hartstochtelijk voor een natuurlijk opvoeding zonder dwang en zonder straffen.
Er moet uitgegaan worden van de rechten van het kind. Alleen een kind dat zo opgroeit, wordt niet besmet en groeit uit tot een zuiver mens.
Bij het opvoedingsideaal van Rousseau spelen onschuld, aangeboren goedheid en geweten een belangrijke rol.
Hij wil niets weten van het Bijbelse kindbeeld dat zondig is. Rousseau heeft een enorm vertrouwen in het geweten.
De calvinistische overheid in Geneve heeft de inhoud van het boek krachtig veroordeeld.
Welk denken ontbrak bij de intrede van de Verlichting in Duitsland, in tegenstelling tot Engeland en Frankrijk?
De entree van het verlichtingsdenken verloopt in Duitsland veel rustiger.
Er is in het begin nog geen sprake van atheïsme en materialisme.
Wie was de Duitse filosoof Immanuel Kant?
Kant staat bekend als een man die zeer regelmatig leeft, nauwkeurig zijn plichten vervult, maar geen godsdienst praktiseert.
Kant wordt opgevoed in de geest van het rationalisme, dat in zijn extreme vorm stelt dat alle kennen aan de rede ontspringt.
Kant heeft grote bewondering voor Newton, Hume en Rousseau. Bij de laatste vooral omdat Rousseau opkomt voor de hele mens en met name het gevoel.
Wat stelde Kant in zijn geschriften met betrekking tot de wereld en haar ontstaan?
Kant stelt dat er geen bovennatuurlijke goddelijke handeling nodig is om uit de chaos een harmonieus wereldstelsel te scheppen.
Hij verklaart het door de wetten van aantrekking en afstoting.
Volgens Kant is de materie wel geschapen door de Schepper.
Verder wordt God uit de schepping gebannen –> deïsme.
Kant ziet dat er in zijn tijd twee levensbeschouwingen met elkaar botsen:
- Het rationeel beheersingsideaal (wetenschappelijke denkmethode en de beheersingsdrang over de empirische werkelijkheid) ‘Theoretische rede’.
- Het verlicht mondigheidsideaal (redelijke persoonlijke vrijheid) ‘Praktische rede’.
Kant ziet in dat de persoonlijke vrijheid ernstig in de verdrukking is geraakt.
Kant stelde dat het terrein van de natuurwetenschap een heel ander gebied is dan dat van de persoonlijke vrijheid. Hoe maken we dat concreet?
Concreet: een onderscheid tussen een zichtbare werkelijkheid, die bestudeerd wordt door de natuurwetenschap, en een daarachter gelegen werkelijkheid die niet toegankelijk is voor de natuurwetenschap.
Er komt een scheiding tussen natuur en bovennatuur.
Hoe wil Kant wil een verzoening bewerkstelligen tussen de theoretische rede en de praktische rede?
Naar zijn mening kan dit allen door beide gebieden scherp van elkaar te scheiden.
Hij brengt deze scheiding tot stand door middel van een ‘kritische filosofie’. Dit is een kritische bezinning op vragen die betrekking hebben op de voorwaarden waaronder menselijke kennis mogelijk is.
Verder gaat deze filosofie na waartoe de rede wel en niet in staat is.
Dit noem je zelfkritiek van de rede.
Deze kritische filosofie keert zich zowel tegen:
1) wijsgerig dogmatisme (de theoretische rede is in staat uitspraken te doen over bovennatuurlijke zaken)
2) tegen het wijsgerig scepticisme (theoretische rede sterk onderschat)
Wat betoogd Kant in zijn boek ‘Kritik der reinen Vernuft’?
In dit boek onderzoekt Kant de grenzen van wetenschappelijke kennis en welk gebied zij omvat en welk gebied niet.
Het uitgangspunt van Kant is dat alle kennis begint met ervaring die wordt opgedaan door de indrukken die van buiten komen of die zich innerlijk aan ons opdringen.
Hierin sluit hij zich aan bij de empiristen.
Kant komt tot de stelling dat er naast de empirische feitenkennis (ervaringskennis) nog een vorm van kennis is, die onafhankelijk is van ervaringen.
Hier noemt hij de a-priorische kennis.
A-priorische kennis staat altijd bij voorbaat vast. Dit komt omdat ze onafhankelijk is van wisselende ervaringen.
Als voorbeeld kan genoemd worden de stellingen in de wiskunde.
Empirische kennis staat niet altijd vast, ze moet eerst ervaren worden.
Kant is ervan overtuigd dat uit de idee van God het bestaan van God niet met behulp van de rede afgeleid kan worden.
Voor God en andere bovennatuurlijk zaken is er geen plaats meer binnen de wetenschap.
Wat betoogd Kant in zijn boek ‘Kritik der praktischen Vernuft’?
In dit werk stelt Kant de vraag wat het geheim is van de mens.
Kant ziet de mens als burger van twee werelden:
1. Een nietig element in het rijk van de natuur
- Een zedelijk en zichzelf bepalende persoonlijkheid in het rijk van de vrijheid
Kant betoogt dat elk mens een besef heeft van wat zou moeten, en, daarmee samenhangend, het besef van goed en kwaad.
Dit beginsel noemt Kant: categorische imperatief.
Wat bedoeld Kant met het begrip ‘categorische imperatief’?
De categorische imperatief behelst een absoluut bevel.
De inhoud daarvan is: handel alleen volgens een gedragsregel waarvan je kunt willen dat die als algemene wet geldt.
Goed is dan het handelen naar de hoogste norm. Het ligt alleen in de gezindheid, in het besef van plicht, in de eerbied voor de hoogste norm.
Kant staat dus de plichtsethiek voor!!
Kant beweert dat, wanneer de ethiek serieus genomen wordt, de erkenning van God een praktische noodzaak is.
De mens moet leven alsof er een God is, want als Hij er niet is, heeft hij geen hoop voor de maatschappij en voor de menselijke samenleving.
Hoe kunnen we de filosofische ideeën van Kant evalueren?
1) Voor Kant is God een Opperwezen dat garant staat voor deugd en plicht en dat tevens de Bouwheer is van het heelal. God is wel de Schepper maar Hij bemoeit Zich verder niet meer met de schepping.
2) De Bijbel is niet meer dan een dun boekje met morele voorschriften.
3) De scheiding van geloof en wetenschap heeft de secularisatie van de wetenschap sterk bevorderd.
4) Kant heeft op het terrein van de wetenschap, die een product is van de theoretische rede, beperkt tot datgene wat met behulp van de zintuigen kan worden waargenomen. Daarmee heeft hij de onzichtbare wereld aan de macht van de natuurwetenschap onttrokken. Dit onzichtbare deel is een vrij, zedelijk rijk, waar de mens door een ander deel van zijn geest, de praktische rede, de soevereine wetgever is voor het menselijk handelen.
Wat kunnen we zeggen over het theoretisch en praktisch weten in de filosofie van Kant?
Bij Kant zijn het theoretisch- en praktisch weten beide vruchten van het menselijk denken. Het is een aannemen op menselijk gezag. Dit geldt zowel voor de natuurwetten als voor de zedelijke normen en waarden.
Wat stelt Kant m.b.t. de kennis van het Godsbestaan?
Kant stelt dat kennis over het bestaan van God niet verkregen kan worden met behulp van de theoretische rede.
Dit betekent dat de natuur ons geen kennis verstrekt over God.
Dit is duidelijk in strijd met wat de Bijbel ons leert!
Waarom negeert Kant de twee manieren waarop God Zich wil openbaren?
Kant negeert bewust de twee manieren waarop God Zich openbaart: in de natuur en in de Bijbel.
Om praktische redenen wil hij echter het geloof in God niet opgeven. Hij heeft Hem nodig, omdat er zonder God geen goed oordeel over goed en kwaad gegeven kan worden.
Er moet een God zijn om beschaving mogelijk te maken en de garantie te geven voor moreel handelen.
