H2. Belang v. d. geschiedenis v. d. wereldpolitiek Flashcards
Vrede van Westfalen (1648)
Organisatie van staten volgens territoriale staatssoevereiniteit
NAPOLEONISITISCHE OORLOGEN (1792-1815)
Sterk Frans leger, Technologische revoluties, Nationalisme kon en wou heel Europa veroveren
Val: Rusland (tactiek van verschroeiende aarde in strenge winter) en Spanje (guerilla’s) Napoleon wordt verbannen naar Elba, keert terug naar Parijs en neemt opnieuw de macht
Tweede keer verslagen: Slag bij Waterloo (1815)
WEENSE WERELDORDE (1815-1854)
Langdurige periode van vrede wordt verklaard door het Imperialisme (grootmachten waren bezig met andere gebieden (bv: Afrika) te veroveren en minder met oorlog met elkaar)
OPM: ook concert van Europa was belangrijk voor langdurige periode van vrede
China: GB wou China openbreken voor handel en hiervoor werden verdragen gesloten waarbij China werd verdeeld
onder belangrijke Europese grootmachten
Afrika: werd ook verdeeld onder Europese staten en Bismarck organiseerde voor de verdeling een congres als
neutrale scheidsrechter die zelf geen land wou hebben
VS: Monroe-doctrine (1823), President Monroe waarschuwde Europese mogendheden zich niet te mengen in
politieke zaken op (Latijns-)Amerikaans grondgebied
Congres van Wenen (1814-1815)
overwinaars willen nieuwe orde die oorzaken van conflicten zullen vermijden Concert van Europa (diplomatiek overleg tussen de 5 grootmachten, GB, Pruisen, Oostenrijk, Frankrijk en Rusland)
o Doelstelling: zelf aan de macht blijven
o Bij elkaar komen bij elke verstoring van het machtsevenwicht Liberale opstanden de kop in gedrukt (bv: in Italië)
Maar de Belgische Revolutie (België onafhankelijk van Nederland) konden ze niet tegenhouden (voorwaarde: België mag onafhankelijk worden maar moeten neutraal blijven en dat hebben we gedaan in de WO)
1854: de Krimoorlog
eerste grote conflict (Napoleon III greep macht en kroonde zich tot keizer)
Ottomaanse Rijk (steun van Frankrijk en Groot-Brittannië) Rusland (wou meer gebied)
1870: Frans-Pruisische oorlog
(was snel gewonnen en gaf anderen de indruk dat oorlogen snel te winnen zijn, wat niet zo is)
Jared Diamond
geografie en klimaat in Europa is gunstig en zorgt voor makkelijke reizen en technologische superieure wapens, sterkere economieën en oorlogservaring waardoor veroveren van andere gebieden makkelijker werd
Hoe werd kolonialisme in stand gehouden?
Kolonialisme in stand gehouden door Europese machtsbalans: vrees voor het ontstaan van een hegemonie (=overwicht van ene partij op een andere qua macht)
BERLIJNSE WERELDORDE (1870-1914)
Barsten in het Concert: Krimoorlog en Frans-Pruisische oorlog (zie eerder)
Bismarck Roept Conferentie van Berlijn bijeen (1885) om Afrika te verdelen als onpartijdige tussenpersoon die zelf geen overzees gebied wou
o Congo Vrijstaat als persoonlijk eigendom van Koning Leopold II
Tripel Alliantie
Duitsland, O-H, Italië
Triple Entente
Frankrijk, Rusland, GB
Schlieffenplan
Het idee dat een oorlog snel te winnen was deed de rond en dit zorgde bijvoorbeeld voor het Schlieffenplan in Duitsland
o =Indien er een oorlog met Frankrijk komt gaan we ze zo snel mogelijk overrompelen via België
WO I
Er was enkel een vonk nodig om oorlog te doen beginnen moord in Sarajevo op kroonprins Frans Ferdinand van Oostenrijk
Loopgravenoorlog (uitputtingsslag)
1917: VS treedt toe in conflict einde van Triple Alliantie (Dui en O-H)
1917: Oktoberrevolutie door Communisten (Bolsjewieken) Tsaristisch Rusland wordt vervangen door Sovjet-Unie
WERELDORDE VAN VERSAILLES (IN INTERBELLUM) 1918-1939
Golf van nationalisme
Periode van euforie
1924 Dawes plan
1925 Pact van Locarno
1926 Weimarrepubliek toegelaten tot Volkenbond
1928 Kellogg-Briand pact
1929 Wall street crash, Grote Depressie
VB machteloos tegenover agressies eigen leden
1931: Japanse invasie in Mantsjoerije
1935: Italiaanse invasie in Abyssinië
1936: Spaanse burgeroorlog met steun van IT en Duitsland
1938: Duitsland en Hitler
Veertienpuntenprogramma van Wilson - 1918
Blauwdruk voor een liberale wereldorde (vrijhandel, open verdragen, zelfbeschikkingsrecht der volkeren, Volkenbond)
Volkenbond (League of Nations)
Principe van collectieve veiligheid
Als 1 land wordt aangevallen wordt dat gezien als een aanval op alle landen van de Volkenbond en zij gaan dat landen dan steunen.
Machteloos tegenover agressies door Japan, Italië & Duitsland: onvoldoende legitimiteit, juridische instrumenten, politieke druk
Ideeën van de VS, maar politiek trokken ze zich terug.
Conferentie van Versailles/Verdrag van Versailles - 1918
Overwinaars van WO I onderhandelen over gebieden
3 Europese rijken ontmanteld (Oostenrijk-Hongarije, Ottomaanse Rijk, Rusland)
Duitsland: herstelbetalingen, gebieden afstaan en demilitarisering Hyperinflatie, werkloosheid, armoede grote frustraties bij Duitsers
Smooth Hally act
toltarief van 30-40% op alle geïmporteerde goederen om eigen markt te beschermen
Beggar-thy-neighbor beleid
(eco. crisis afschuiven op ander landen) en als alle andere landen dit toen zorgt dit voor ineenstorting wereldhandel en nog meer economische crisis Voedingsbodem fascisme, nazisme
1924 - Dawes plan
leek Duitse economie te stabiliseren
1925 - Pact van Locarno
erkenning westelijke grenzen Duitsland
1928 - Kellogg-Briand pact
oorlog buiten de wet gesteld Uitholling van orde van versailles
Anschluss
Oostenrijk bij Duitsland met referendum en grote MH Oostenrijkers kiest voor aansluiting
Sudetencrisis
crisis rond Sudetenduiters die in grensgebieden tussen Tsjechoslowakije en Duitsland wonen, Hitler vond dat deze Duitsers bij Duitse Republiek moesten worden gevoegd
Conferentie/Verraad van München
Chamberlain zegt dat Hitler hem beloofd heeft geen territoriale expansie meer te doen MAAR Hitler deed dit juist wel
WOII
Blitzkrieg
1939 – sep: inval Polen (na NietAanvalsPact tussen Stalin-Hitler om Polen te verdelen onder elkaar) GB verklaart oorlog
aan Nazi-Duitsland maar er gebeurt nog niks
1940 – jun: Dui. verovert DM, NW, BE, NL, LU, FR
1940 – aug: Battle of Britain Uitbreiding
1941 – jun: operatie Barbarossa (Duitsers vallen Rusland aan ondanks NAP)
1941 – dec: Pearl Harbour door Japan (VS verklaart oorlog aan Japan) Kentering
1943 – feb: Stalingrad (Sovjetleger wint van nazileger en kan ze dan slag na slag steeds terugdringen)
1944 – jun: landing Normandië (bevrijding West-Europa)
1945 – aug: Hiroshima & Nagasaki (einde vijandelijkheden met overgave van Japan)
WERELDORDE VAN JALTA
Gewijzigd machtsevenwicht in 1945 (tijdens WO II) bijeenkomst van Roosevelt, Churchill en Stalin op Jalta in de Krim
o Duitsland zal verdeeld worden in verschillende zones en zo bevrijd (Oost(Sovjet), West(geallieerden) en Berlijn) o Oprichting VN (formeel pas later opgericht)
Moet fouten van Volkenbond vermijden
BEHOUD: soevereiniteit en collectieve veiligheid
VERNIEUWING: VN-veiligheidsraad (10 leden voor 2jaar en 5 permanente overwinnaars van WOII met vetorecht) kleiner orgaan beslist over vrede en veiligheid
Verlamd door Koude Oorlog
Koreaoorlog (1950-1953)
VN-Veiligheidsraad slaagde erin de Noord-Koreanen terug te dringen door eigen ploegenmacht (met vooral Amerikanen) te sturen tot 38ste breedtegraad maar leider van die ploegenmacht ging verder dan dat en veroverde het hele Noord-Koreaanse schiereiland, Peking vreest aanval in China en Chinezen vechten aan de kant van de Noord-Koreanen om die ploegenmacht terug te dringen tot 38ste breedtegraad
het lijkt dat de VN-Veiligheidsraad succesvol was maar in realiteit was dit enkel mogelijk door afwezigheid van China en Sovjets bij stemming over sturen van ploegenmacht
Oorsprong Koude Oorlog
Twee supermachten: VS en USSR Macht van (West-)Europa nam af Onverzoenbaarheid tussen de twee supermachten
3de visie: ze hebben beide gelijk maar doordat de VS zelf maatregelen begon te nemen tegen het verspreiden van de Sovjet invloed en de Sovjets acties namen omdat ze zich benadeeld voelden door het ontkennen van een bufferzone doen ze aan ‘selffulfilling prophecy’ ze hebben die wereld waarvoor ze angst hadden gekneed 4de visie: beide hebben geen schuld en er is geen misverstand maar het was een noodzakelijk gevolg van een bipolaire machtsstructuur dit MOET wel leiden tot een permanente koude oorlog en iedereen wordt gedwongen partij te kiezen
VS
democratisch liberalisme
Waarde v/h individu, verkiezingen, kapitalisme, vrije handel, steun voor andere democratische regimes
Strategie:
- Rollback: te agressief, dus - Containmentpolitiek
gebaseerd op Long Telegram van G. Kennan zegt hierin dat Sovjet Unie hun invloed wereldwijd wilt verspreiden
USSR
communisme
Koude oorlog is schuld van de VS, we willen een bufferzone voor onze eigen veiligheid (bv: Polen) zoals de Amerikanen dat mochten doen in Japan
Containmentpolitiek
proberen sovjet invloed in te perken door alternatieve partijen te steunen
Koude oorlog in de wereld
Stabiele wereldorde: er waren geen directe conflicten tussen de twee grootmachten maar de wereld moest wel een kant kiezen en werd verdeeld in
1ste wereld (Canada, VS, Japan, Australië, West-Europa) 2de wereld (Sovjet + satellietstaten (ook China, Korea))
3de wereld (al de rest, pas onafhankelijk geworden landen waar VS en Sovjet invloed op wouden en dus niet communistisch/kapitalistisch mochten worden) De landen zelf proberen een neutrale politiek te voeren verenigen zich in Non-aligned movement (1955) in India
MAAR in momenten van spanningen moeten ze wel een kant kiezen
Cuba-crisis - 1962
Fidel Castro aan de macht (1959) met steun van Sovjets en Sovjets wouden raketten installeren op Cuba gericht naar de VS (= ondermijnen van hun geopolitieke gunstige positie, zie H4) Sovjets vonden dit normaal omdat VS dit ook deed op Turks-Russische grenzen + omdat VS Cuba al eens had aangevallen
Maar VS doet marineblokkade rond Cuba zodat Sovjetschepen niet weg kunnen, dit leidt tot een de-escalatie en uiteindelijk moeten ze allebei hun raketten weghalen (Cuba en Turkije)
Proxy wars
oorlogen tussen VS en Sovjet via tussenpersonen (dus orde was stabiel maar er waren ook conflicten)
1989
Democratisering van Oostblok regimes, val Berlijnse muur, opstoot van democratisch protest
(Tiananmenprotest Peking), implosie Sovjet-Unie onverwachte gebeurentissen die angst voor 3de WO deden verminderen
1991
einde van Sovjet-Unie en verdeling in 15 opvolgersstaten, ontwapeningsgesprekken tussen VS en RUS onverwacht een vreedzaam einde aan Koude Oorlog
Post-bipolaire transitie
Van euforie
Golfoorlog (1990-1991) Collectieve veiligheid in praktijk
Vredesproces in het Midden-Oosten (Oslo-akkoorden 1993 tussen Israël en Palestijnen voor Palestijns zelfbestuur)
Einde Apartheid en wereldwijde democratiseringsgolf
Globalisering en welvaart voor iedereen
Naar desillusie
VN-mislukkingen
Somalië, genocide Rwanda, Joegoslavië, …
9/11 en de ‘war on terror’
Grote Recessie 2008
Opkomst populisme, nationalisme en autoritarisme
Geopolitieke brandhaarden (=gebied met veel conflicten) en proxy-oorlogen
Einde van de koude oorlog
1ste visie: Perestrojka (economische herstructurering) en glasnost (politieke openheid) Gorbatsjov o Om macht van Communistische partij te verhogen, niet om Sovjet-Unie te imploderen maar dat gebeurde wel (1989)
2de visie: Strategic defense initiative (SDI) van Reagan zorgde voor overgave van Sovjet-Unie
Nucleaire afschrikking
Steun aan anti-sovjetrebellen in Afghanistan (maar hieruit ontstond Taliban die tot 9/11 leidde), Angola, Cambodja, Nicaragua, …
3de visie: Stem van het volk vredesdemonstraties tegen nucleaire wapens
VAL VAN DE MUUR
1989
NIEUWE WERELD(WAN)ORDE 1991
Visie 1: unipolaire wereld waar VS meeste macht heeft (militair) maar toch slagen ze er niet in vrede op te leggen
Visie 2: bipolaire machtsstructuur tussen grootmacht VS en opkomende grootmacht China
Visie 3: Multipolaire wereldorde omdat op economisch en militair vlak de EU grote macht heeft, ook Rusland heeft grote macht (vooral in Midden-Oosten)
Visie 4: non-polariteit omdat digitalisering macht weglegt naar andere actoren dan de soevereine staat, macht ligt bij bedrijven die veel data kunnen beheren of bij IO’s
