Bioleg 2.2: Cyfnewid Nwyon mewn Anifeiliaid a Planhigion Flashcards
Beth yw cyfnewid nwyon?
Broses lle mae ocsigen yn cyrraedd celloedd a charbon deuocsid yn cael ei dynnu ohonynt.
Beth yw’r 4 ffactor sy’n effeithio ar cyfnewid nwyon?
> Arwynebedd arwyneb digon mawr (mewn cymhariaeth a maint yr organeb).
Arwynebau cyfnewid tenau (fel bod llwybr tryledu yn fyr).
Arwynebau cyfnewid athraidd (fel gall nwyon basio trwyddo).
Arwyneb cyfnewid llaith (fel bod nwyon yn hydoddi cyn tryledu).
Beth yw Amoeba?
Organeb ungellog sy’n byw mewn pyllau dwr.
Pa fath o gymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint sydd gan Amoeba?
Beth ydy hon yn golygu?
Mawr.
Felly mae ganddo ddigon om arwynebedd fel bod trylediad nwyon drwy’r bilen yn ddigonol am ofynion yr amoeba.
Beth yw arwyddocad pellteray fach o fewn y corff?
Nid oes angen dulliau cludiant arbennig a hefyd mae’r bilen yn llaith gan ei fod yn byw mewn dwr.
Beth yw’r unig ffordd gall organebau barhau i dyfu?
Drwy fod yn amlgellog, ond y mwyaf yw’r anifail y lleiaf yw’r gymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint - felly rhaid gwneud addasiadau i’r corff.
Beth yw Planaria?
Llyngyren ledog.
Beth yw priodweddau planeria yn nhermau eu maint?
Organeb llawer mwy a felly mae eu cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint yn llai.
Sut mae’r planaria wedi ei addasu felly?
Trwy newid ei siap yn fflat.
Beth yw Mwydyn?
Pryf genwair.
Sut ydy’r mwydyn yn cymharu i’r Planaria?
Mae’r mwydyn yn llai na’r planaria ac felly mae cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint yn llai.
Beth ydy hyn yn golygu i’r mwydyn felly?
Mae’n rhaid bod gan y mwydyn addasiadau er mwyn cael cyfnewid cyflenwad digonol o nwyon.
Beth yw tri addasiad sydd gan y mwydyn?
> Arwyneb tenau.
Llaith, athraidd.
System gylchrediad (10 calon) a pigmentau gwaed (haemoglobin)
Beth ydy’r priodweddau yma yn hybu?
Trylediad a dosbarthiad nwyon.
Beth ydy anifeiliaid amlegllog sy’n fwy o faint gyda?
Mwy datblygedig a gyda cyfradd fetabolaidd ychel a chymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint llai.
Beth sydd angen ar organebau amlgellog datblygedig felly?
Arwyneb cyfnewid arbenigol.
Beth sydd gan pryfed say’n wahanol i bysgod ac adar?
Pryfed: Draceau
Pysgod: Tagellau
Adar, ymlusgiad a mamolion: Ysgyfaint
Beth yw ystyr Awyru?
Symud cyfrwng resbiradu (dwr neu aer) dros yr arwyneb cyfnewid.
Beth yw Pryfed?
Organebau amlgellog sy a sgerbwd ecso ddwrglos.
Beth sydd methu tryledu trwy’r sgerbwd allanol yma?
Nwyon, ac felly mae gan bryfed system draceol.
Beth yw’r tyllau yn y sgerbwd allanol?
Sbiraglau.
Ble ydy’r sbiraglau yn arwain i?
Rwydwaith o bibellau sy’n cyrraedd celloedd y corff.
Pam ydy nwyon yn tryledu drwy’r pibellau yma?
Er mwyn cyrraedd celloedd y corff.
Beth ydy’r pibellau wedi ei leinio gyda?
Citin sy’n eu cadw yn siapus.
Beth yw 2 priodwedd o Bysgod?
> Mawr
Mwy actif na rhai organebau eraill
Beth yw ei cymhareb a.a i gyfaint?
Beth ydy hon yn golygu felly?
Llai.
Maent wedi esblygu organau cyfnewid nwyon arbennig sef tagellau i gael ocsigen toddiedig allan o ddwr.
Pa % o’r dwr yw ocsigen toddedig?
5%.
Pa % o’r aer yw ocsigen?
21%.
Pa sylwedd sydd fwyaf dwys aer neu dwr?
Dwr.
Ydy trylediad ocsigen yn gyflymach neu yn arafach mewn dwr o gymharu a’r aer?
Arafach.
Beth ydy hon yn golygu felly?
Mae dwr yn sylwedd anodd i dderbyn ocsigen ohono.
Beth sy’n helpu tagellau dderbyn ocsigen o’r dwr?
Cedwir llif unffordd o ddwr gan fecanwaith arbennig.
Beth ydy dwysedd y dwr yn atal?
Atal tagellau rhag cwympo a gorwedd un ar ben y lall, a fyddai’n lleihau’r arwynebedd arwyneb.
Sut ydy’r mecanwaith awyru mewn pysgodyn esgyrnog yn gweithio? (Rhan 1)
Cael dwr mewn i’r ceg
1. Ceg yn agor
2. Opercwlwm yn cau
3. Llawr y ceudod bochaidd yn gostwng
4. Cyfaint y ceudod opercylaidd yn cynyddu
5. Gwasgedd y ceudod opercylaidd yn lleihau
6. Dwr yn llifo mewn i’r ceg
Sut ydy’r mecanwaith awyru mewn pysgodyn esgyrnog yn gweithio? (Rhan 2)
Cael dwr allan o’r ceg drwy’r tagellau
1. Ceg yn cau
2. Cyhyrau o gwmpas y ceudod bochaidd yn cyfangu
3. Llawr y ceudod bochaidd yn codi
4. Gwasgedd yn y ceudod bochaidd y cynyddu
5. Mae’r gwasgedd yn achosi dwr i adael drwy lifo dros y tagellau ac allan drwy’r opercwlwm sy’n gweithredu fel falf
6. Mae’r dwr yn gadael drwy lifo dros y tagellau ac allan drwy’r opercwlwm sy’n gweithredu fel falf.
Pa cyfeiriad yr llif y gwaed yn y ffilamentau?
Cyfeiriad croes i lif y dwr, sy’n gwella effeithlondeb trylediad ocsigen o’r dwr i waed y pysgodyn.
Pa cyfeiriad ydy dwr yn llifo yn ffilamentau tagellau?
Dwr yn llifo i’r cyfeiriad croes i’r gwaed. Mae hyn yn helpu effeithlonrwydd trosglwyddo ocsigen o’r dwr i’r gwaed.
Beth ydy pysgod cartilagaidd yn cynnwys?
Siarcod, sydd a sgerbwd wedi ffurfio yn gyfan gwbl o gartilag.
Beth sydd gan rhain?
Pum hollt tagell sy’n agor i agen y dagell (‘gill slit’).
Ble ydy’r dwr yn mynd?
Mewn drwy’r ceg, drwy’r tagellau ac allan drwy’r agennau’r tagellau wrth i’r pysgodyn nofio.
Beth yw’r gwahaniaeth mewn llif dwr rhwng gwrthgerrynt a paralel?
Gwrthgerrynt: Dwr yn llifo ar draws y ffilament i’r cyfeiriad dirgroes i lif y gwaed yng nghapilariau’r dagell.
Paralel: Dwr yn llifo ar draws y ffilament i’r un cyfeiriad a llif y gwaed yng nghapilariau’r dagell.
Beth ydy’r gwahaniaeth mewn graddiant crynodiad ocsigen rhwng gwrthgerrynt a paralel?
Gwrthgerrynt: G.C ocsigen serth yn cael ei gynnal, sy’n caniataui trylediad ocsigen ar draws y plat tagell cyfan.
Paralel: G.C ocsigen ddim yn cael ei gynnal. Mae’r dwr a’r gwaed yn cyrraedd ecwilibriwm.
Beth ydy’r gwahanieth mewn trylediad ocsigen o’r dwr rhwng gwrthgerrynt a paralel?
Gwrthgerrynt: Trylediad ocsigen o’r dwr i’r gwaed yn digwydd ar draws y plat tagell cyfan.
Paralel: Trylediad ocsigen o’r dwr i’r gwaed ddim yn digwydd ar draws y plat tagell cyfan.
Beth ydy’r gwahanieth mewn cyfradd trylediad rhwng gwrthgerrynt a paralel?
Gwrthgerrynt: Cyfradd trylediad yn uchel.
Paralel: Cyfradd trylediad yn is ac yn gostwng wrth gyrraedd ecwilibriwm.
Beth ydy’r gwahanieth mewn amsugniad ocsigen rhwng gwrthgerrynt a paralel?
Gwrthgerrynt: Mwy o ocsigen yn cael ei amsugno i’r gwaed. Canran dirlawnder yr ocsigen yn uwch.
Paralel: Llai o ocsigen yn cael ei amsugno i’r gwaed. Canran dirlawnder ocsigen y gwaed yn is.
Beth sydd gan amffibiaid?
Ffurf larfal penbwl sy’n datblygu mewn dwr gan ddefnyddio tagellau.
Sut ydy e’n troi yn oedolyn (broga)?
Metamorffosis.
Beth yw’r 2 ffordd mae’r broga yn cael ocsigen?
Actif: Ysgyfaint a’r croen (2 arwyneb)
Anactif: Croen (1 arwyneb)
Sut ydy ysgyfaint adar ac ymlusgiad yn cymharu i amffibiaid?
Maent y fwy effeithlon mewn adar ac ymlusgiad.
Beth yw’r arwyddocad bod aer yn hawdd symud?
Mae’n cael ei anadlu mewn ac yna allan ar hyd yr un llwybr.
Beth yw 3 priodwedd o famolion?
> Bywiog
Mawr
Cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint bach.
Beth ydy’r priodweddau yma yn golygu?
Mae cael organau arbenigol i gyfnewid nwyon yn hanfodol bwysig.
Beth ydy mamolion wedi addasu i wneud?
I gyfnewid gydag aer, felly mae ganddynt ysgyfaint yn lle tagellau.
Beth ydy’r ffaith bod yr ysgyfaint tu fewn i’r corff yn golygu?
Lleihau ar y golled dwr a gwres o’r corff.
Sut ydy’r tracea yn rhannu?
Dau broncws.
Beth ydy’r dau broncws yn cael ei gynnal gan?
Cartilag.
Beth ydy pob broncws yn rhannu i?
Bronciolynnau a colli’r cartilag.
Beth sydd ar pen pellaf pob bronciolyn?
Alfeolws (dros 350 miliwn ohonynt ym mhob ysgyfaint).
Beth sy’n amgylchynu’r ysgyfaint?
Ceudod aerglos - y ceudod isbilennol.
Beth sydd o amgylch y dwy ceudod?
Dwy bilen - y pilennau eisbilennol sy’n secretu hylif eisbilennol.
Beth ydy’r hylif eisbilennol yn wneud?
Ireiddio a rhwystro ffrythiant wrth anadlu.
Beth ydy’r gwasgedd negatif yn y ceudod eisbilennol yn gyfrifol am?
Cadw’r ysgyfaint elastic yn erbyn yr asennau wrth anadlu.
Beth yw’r 6 cam i mewnanadlu?
- Cyhyrau rhyngasennol yn cyfangu
- Cawell asennau yn symud i fyny ac allan
- Llengig yn cyfangu a mynd mwy fflat
- Cyfaint y thoracs yn cynyddu
- Gwasgedd y thoracs nawr yn is na gwasgedd atmosfferig
- Aer yn llifo mewn i’r ysgyfaint
Beth yw’r 6 cam i allanadlu?
- Cyhyrau rhyngasennol yn ymlacio
- Cawell asennau yn symud lawr a mewn
- Llengig yn ymlacio a ffurfio siap cromen
- Cyfaint y thoracs yn lleihau
- Gwasgedd y thoracs nawr yn uwch na gwasgedd yr amgylchedd
- Aer yn llifo allan o’r ysgyfaint
Beth yw’r tri peth mae’r alfeoli yn darparu?
> Arwynebedd arwyneb mawr.
Arwynebau llaith fel gall nwyon hydoddi.
Rhwydwaith helath o gapilariai er mwyn cynnal graddiant crynodiad nwyon.
Beth yw’r canrannau nwy mewn aer mewnanadledig?
Ocsigen: 20.95%
CO2: 0.04%
Nitrogen: 79.01%
Dwr: Newidiol
Beth yw’r canrannau nwy mewn aer alfeolaidd?
Ocsigen: 13.80%
CO2: 5.50%
Nitrogen: 80.70%
Dwr: Dirlawn
Beth yw’r canrannau nwy mewn aer allananadledig?
Ocsigen: 16.40% (resbiradaeth)
CO2: 4% (sgil effaith resbiradaeth)
Nitrogen: 79.60%
Dwr: Dirlawn
Pam ydy’r % ocsigen yn yr alfeolws yn llai na’r aer a fewnanadlir?
Oherwydd mae’n cymysgu gydag aer sydd yn barod yn yr ysgyfaint.
Beth ydy planhigion yn dibynnu yn llwyr ar?
Trylediad ar gyfer cyfnewid nwyon (dim system awyrru ganddynt).
Ble ydy trylediad fel arfer yn digwydd?
Yn y dail.
Beth yw’r tri addasiad sydd gan dail ar gyfer trylediad effeithlon?
- A.A mawr.
- Tennau er mwyn lleihau y pellter mae angen i’r nwyon dryledu.
- Gofodau aer tu fewn i’r ddeilen sy’n caniatau nwyon dryledu o gwmpas y celloedd.
Beth yw’r cwtigl?
Haen dwrglos o gwyr er mwyn atal colli dwr.
Beth yw’r epidermis?
Haen allanol tryloyw amddiffynol y ddeilen.
Beth yw’r mesoffyl palisad?
Celloedd hirgul wedi eu trefnu mewn haaen, ac yn cynnwys llawer o gloroplastau ar gyfer ffotosynthesis.
Beth yw’r mesoffyl sbyngaidd?
Cynnwys gofod. Celloedd ffotosyntheseiddio ond hefyd yn caniatau trylediad nwyon.
Beth yw’r sypyn fasgwlar?
Cynnwys sylem a ffloem ar gyfer cludiant dwr, mwynau a swcros.
Beth yw’r gofod aer?
Caniatau trylediad nwyon i gelloedd y dail (O2 a CO2).
Beth yw’r stomata a chelloedd gwarchod?
Caniatau nwyon e.e CO2 i fynd mewn a ocsigen allan yn ystod golau’r dydd. Hefyd yn gadael anwedd dwr allan sef trydarthiad.
Beth sy’n agor y stomata yn y nos yn lle’r dydd?
Seroffytau, er mwyn cadw’r dwr.
Beth sy’n digwydd yn ystod gorsychder?
Gall planhigion eraill gau’r stomata yn ystod y dydd neu’r nos.
Beth sy’n digwydd i blanhigon sy’n colli gormodedd o ddwr?
Celloedd llipa - marwolaeth.
Beth ydy’r celloed gwarchod o gwmpas y stomata yn medru wneud?
Newid eu siap er mwyn agor a chau’r stomata ac felly rheoli cyfnewid nwyon a cholled dwr.
Beth yw’r 4 cam i agor y stomata?
- ATP yn cael ei greu yn clorplastau y celloedd gwarchod yn y golau.
- ATP yn cael ei ddefnyddio ar gyfer cludiant actif Potassiwm mewn i’r celloedd gwarchod.
- Startsh yn y celloedd gwarchod yn newid i malad sy’n gostwng potensial dwr y celloedd gwarchod gan achosi dwr lifo i mewn iddynt o’r celloedd epidermaidd drwy osmosis.
- Celloedd gwarchod yn mynd yn chwydd-dynn ac yn crynu ar wahan oherwydd waliau mewnol mwy trwchus na allanol. Mandwll y stomata yn agor.
Beth yw’r 4 cam i cau y stomata?
- Potassiwm yn gadael y celloedd gwarchod trwy trylediad.
- Malad yn troi nol i startsh ac yna dwr yn gadael y celloedd gwarchod drwy osmosis.
- Celloedd gwarchod yn crebachu.
- Stomata yn cau wrth i’r celloedd gwarchod ddychwelyd nol i’r siap gwreiddiol.`
