Bioleg 1.6: Cylchred y gell a chellraniad Flashcards
Beth yw cromosom?
Ffurfiad hir, tenau o DNA a phrotein, yng nghnewyllyn celloedd ewcaryotig, sy’n cludo’r genynnau.
Beth yw cromatid?
Un o’r ddau gopi unfath o gromosom, wedi’u huno yn y centromer cyn cellraniad.
Beth yw centromer?
Rhan arbenigol o gromosom lle mae dau gromatid yn uno a lle mae microdiwbynnau’r werthyd yn glynu yn ystod cellraniad.
Beth yw diploid?
Yn cynnwys dwy set gyflawn o gromosomau.
Beth yw haploid?
Yn cynnwys un set gyflawn o gromosomau.
Beth yw homologaidd?
Mae’r cromosomau mewn par homologaidd yn unfath o ran siap a maint ac maen nhw’n cludo’r un loci genyn gyda genynnau ar gyfer yr un nodweddion.
Beth yw mitosis?
Math o gellraniad lle mae gan y ddwy epilgell yr un nifer o gromosomau, ac maen nhw’n enetig unfath i’w gilydd a’r rhiant gell.
Beth yw oncogenyn?
Genyn sydd a’r potensial i achosi canser.
Beth yw meiosis?
Cellraniad dau gam mewn organebau sy’n atgenhedlu’n rhywiol lle caiff pedair epilgell a genynnau gwahanol eu cynhyrchu a phob un yn cynnwys hanner nifer cromosomau’r rhiant-gell.
Beth yw deufalent?
Cyfuniad dau gromosom par homologaidd yn ystod profas 1 meiosis.
Beth yw ciasma/ciasmata?
Y safle sydd i’w weld dan y microsgop glau lle mae’r cromosomau’n cyfnewid DNA yn ystod trawsgroesiad genetig.
Beth yw rhydd-dosraniad?
Mae un neu’r llall bar o gromosomau homologaidd yn symud at y naill begwn neu’r llall yn ystod anaffas 1 meiosis, yn annibynnol ar gromosomau parau homologaidd.
Beth ydy cromosomau wedi cael ei wneud o?
DNA, sy’n cael ei glwyfo o amgylch proteinau histon.
Beth sy’n digwydd mewn cell nad yw’n rhannu?
Mae’r cromosomau’n strwythurau sengl dad-ddirwyn ac nid ydynt yn weladwy. Gelwir hyn yn gromatin.
Beth sy’n digwydd ar ddechrau’r cellraniad?
Mae’r cromatin yn cywasgu - coiliau cromatin mor dynn fel bod y cromosomau’n dod i’r amlwg.
Pam ydynt yn galw parau o gromosomau yn homologaidd?
Am eu bod yr un maint a siap ac yn cario’r un genynnau yn yr un drefn ar yr un locws gennyn. Gall yr alelau fod yr un fath neu gall fod yn wahanol.
Beth yw celloedd lle mae cromosomau’n cael eu paru?
Diploid.
Beth yw celloedd lle mae’r cromosomau heb eu paru?
Haploid.
Sut gall celloedd diploid rhannu?
Mitosis neu feiosis.
Sut gall celloedd haploid rhannu?
Mitosis.
Beth yw camau G1, S a G2?
Rhyngffas.
Beth yw y cam S?
Lle mae dyblygiad DNA yn digwydd a dim ond os yw’r gell yn mynd i symud ymlaen i fitosis neu feiosis y bydd yn digwydd.
Ble ydy celloedd sy’n cyflawni eu swyddogaethau?
Yng ngham 1 am eu hoes.
Beth yw’r camau mewn cylchred y gell?
G1 (twf), S (synthesis), G2 (twf a pharatoi ar gyfer mitosis), M (mitosis) a C (cytocinesis)
Beth ydy mitosis yn disgrifio?
Pan fydd cromosomau’n symud i gnewyllyn newydd.
Beth yw cytocinesis?
Rhannu cytoplasm i ffurfio dwy gell newydd, pob un a chnewyllyn.
Mewn rhyngffas, y gell yw…?
> Synthesis ATP,
gwneud organynnau newydd,
cynnal synthesis protein,
cynyddu o ran maint,
dyblygu DNA.
Beth yw pedwar cam mitosis?
Proffas, metaffas, anaffas a theloffas (PMAT).
Beth sy’n digwydd mewn proffas cynnar?
> Cromosomau’n cyddwsyo.
Centriolau yn bresennol mewn celloedd anifail; mae’r parau’n gwahanu ac yn symud i ddau ben y gell.
Microdiwbynnau protein yn ffurfio, gan belydru o bob centriole, i wneud werthyd (spindle fibres)
Amlen gnewyllol yn ymddatod ac mae’r cnewyllan yn diflannu.
Beth sy’n digwydd mewn metaffas?
> Cromosomau’n glynu at ffibrau’r werthyd gerfydd eu centromerau ac yn eu trefnu eu hunain ar y cyhydedd.
Cromosomau’n rhesu lan yn ganol y gell.
Beth sy’n digwydd mewn anaffas?
> Cyfnod gyflym iawn.
Centromer yn gwahanu ac mae’r ffibrau werthyd yn mynd yn fyrrach, gan dynnu’r cromatidau sydd nawr wedi gwahanu at y pegynnau, y centromer yn gyntaf.
Beth sy’n digwydd mewn teloffas?
> Cam olaf mitosis.
Mae’r cromatidau wedi cyrraedd pegynau’r celloedd ac rydym ni’n eu galw nhw’n gromosomau unwaith eto.
Mae’r cromosomau’n dad-dorchi ac yn ymestyn.
Mae’r ffibrau werthyd yn ymddatod (dim ond mewn celloedd anifail).
Mae’r amlen gnewyllol yn ailffurfio.
Mae’r cnewyllan yn ailymddangos.
Beth sy’n digwydd mewn cytocinesis?
> Mewn celloedd anifail mae cytocinesis yn digwydd wrth i ganol y rhiant-gell ddarwasgu o’r tu allan tuag i mewn.
Mewn celloedd planhigyn, mae cellblat yn ffurfio ar draws y cyhydedd y rhiant-gell o’r canol tuag allan, ac mae cellfur newydd yn cael ei adeiladu.
Beth sydd ddim gan celloedd planhigyn yn ystod mitosis?
Dim centriolau, felly er bod ganddynt werthyd, nid yw’n cael ei gynhyrchu gan gentriolau.
Beth yw’r wahaniaeth mewn werthyd rhwng celloedd anifeiliaid a phlanhigion?
Anifeiliaid - Werthyd yn dirywio wrth deloffas.
Planhigion - Aros wrth i’r cellfuriau newydd gael ei ffurfio.
Beth yw’r wahaniaeth mewn cytocinesis rhwng celloedd anifeiliaid a phlanhigion?
Anifeiliaid - Ffurfio ymraniad cwys lle mae’r cytoplasm yn mewnoli.
Planhigion - Cell blat yn ffurfio rhwng y ddau gnewyllyn newydd ac mae hyn yn datblygu i’r cellfur newydd.
Beth ydym yn defnyddio mitosis ar gyfer?
> Twf trwy wneud celloedd newydd.
Trwsio meinweoedd drwy ddisodli celloedd sydd wedi’u difrodi.
Atgenhedlu anrhywiol
Ble ydy mitosis yn digwydd mewn planhigion?
Wedi gyfyngu i feinwe meristematig fel blaenwreiddyn a’r cambiwm mewn coesyn.
Beth sy’n rheoli hyd cylchred y gell?
Genynnau.
Beth sy’n digwydd os caiff y genynnau hyn eu difrodi?
Gall y cylchred cell fod yn fyrrach ac mae’r mitosis yn afreolus.
Beth ydy mitosis afreolus yn gallu arwain at?
Tiwmorau’n ffurfio a chanserau.
Meiosis - beth ydy ymraniad lleihaol yn golygu?
Y rhif cromosom yn cael ei leihau o ddiploid (2n) i haploid (n).
Beth yw cynnyrch meiosis?
Gamet.
Beth sy’n digwydd i gametau wrth ffrwythloni?
Ffiwsio, gan adfer y rhif diploid.
Beth ydy meiosis yn sicrhau?
Bod nifer y cromosomau o unigolion yn aros yr un fath o genhedlaeth i genhedlaeth mewn poblogaethau sy’n atgenhedlu’n rhywiol.
Sut ydy’r gostyngiad hwn yn digwydd?
Drwy gael dau gellraniad o’r cromosomau. Mae cynnwys DNA celloedd yn cael ei leihau hanner yn y cellraniad gyntaf ac eto yn yr ail gellraniad.
Ar gyfer pob cell sy’n cael meiosis, sawl epilgell sy’n cael ei gynhyrchu?
4.
Pam ydy pob gell yn enynnol wahanol?
Oherwydd trawsgroesi a threfniant ar hap yn ystod meiosis.
Beth yw ystyr ymasiad ar hap o gametau?
Sygotau a’r epil sy’n datblygu ohonynt i gyd yn enynnol wahanol.
Beth ydy’r amrywiad hyn yn golygu?
Os bydd amodau amgylcheddol yn newid, y bydd gan rai o’r plant hynny amrywiadau sy’n eu galluogi i oroesi, gan gynyddu’r siawns o oroesi’r rhywogaeth.
Beth sy’n digwydd mewn proffas 1 cynnar?
Centriolau yn symud i’r begynnau.
Ffurfio werthyd.
Cromatin —> cromosomau.
Cromosomau homologaidd yn paru i ffurfio deufalent.
Beth sy’n digwydd mewn proffas 1 hwyr?
Amrywiad 1 - cromosomau mewn deufalent yn gallu cyfnewid genynnau mewn proses o’r enw trawsgroesi.
Cynnwys ciasma.
Beth sy’n digwydd mewn metaffas 1?
Amrywiad 2;
> Deufalentau (cromosomau homologaidd) yn trefnu ei hun ar hap ar y cyhydedd.
> Rhydd-ddosraniad.
Beth sy’n digwydd mewn anaffas 1 cynnar?
Caiff un cromosom o bob par ei dynnu at bol dirgroes.
Dydy’r centromer yn hollti.
Beth sy’n digwydd mewn teloffas 1 cynnar?
Dim ond un o bob par o gromosomau homologaidd sydd gan bob epilgell.
Cromosomau yn y pegynnau.
Beth sy’n digwydd mewn teloffas 1 hwyr?
Cynnwys centriolau, cnewyllan ac amlen gnewyllol.
Beth ydy meiosis 2 yn tebyg i?
Mitosis.
Sawl cellraniad ydy mitosis a meiosis yn digwydd mewn?
Mitosis: Un cellraniad.
Meiosis: Dau cellraniad dilynol.
Sawl cell ydy mitosis yn cynhyrchu?
Dwy gell sy’n enynnol unfath.
Sawl cell ydy meiosis yn cynhyrchu?
Pedair cell nad ydynt yn enynnol unfath oherwydd trawsgroesi mewn proffas 1 a threfniant ar hap mewn metaffas 1 a 2.
Pam ydy meiosis dim ond yn digwydd mewn celloedd diploid?
Gan fod y parau homologaidd yn ffurfio deufalennau mewn proffas 1.
Ble ydy mitosis yn gallu digwydd?
Mewn celloedd diploid neu haploid gan fod y chwaer-gromatidau a bob cromosom wedi’u gwahanu’n gelloedd newydd.
Proffas - dilyn dyblygu DNA a trawsgroesiad?
Meiosis 1 am y ddau.
Metaffas - trefnu ar y cyhydedd a rhydd-ddosraniad?
Meisos 1 a meiosis 2 am y ddau.
Anaffas - gwahanu, nifer yr epilgelloedd a ploidedd yr epilgelloedd?
Meiosis 1;
> Cromosomau
> 2
> Haploid
Meiosis 2;
> Cromatidau
> 4
> Haploid
Beth sy’n digwydd mewn meisois sydd ddim yn digwydd mewn mitosis?
Ciasmata, trawsgroesiad genynnol a rhydd-ddosraniad.
Beth sy’n cael ei staenio yn yr arbrawf i weld camau mitosis?
Cromosomau - staenio asidau niwcleig (DNA).
Pam ydy’r sleid yn cael ei gwasgu i lawr?
I wahanu’r celloedd oddi ar eu gilydd yn y meinwe i fewn i haen o gelloedd.
Beth yw indecs mitotig?
Canran y celloedd mewn cyfnod mitotig.
Beth yw’r fformiwla ar gyfer indecs mitotig?
Nifer y celloedd mewn proffas + metaffas + anaffas + teloffas
Dros
Cyfanswm nifer y celloedd x 100
