Bioleg 2.1: Mae pob organeb yn perthyn i'w gilydd ddrwy eu hanes esblybiadol Flashcards
Beth yw diffiniad syml dosbarthu?
Sortio pethau mewn i grwpiau.
Sut ydym yn grwpio organebau?
Yn ol eu perthnasoedd esblygiadol, sy’n golygu bod organebau yn yr un grwp yn perthyn yn agosach gan fod nhw yn rhannu cyd-hynafiad mwy diweddar.
Sut ydym yn gallu gynrychioli’r perthynas esblygol rhwng organebau?
Coeden ffylogenetig.
Y pellaf i fyny’r diagram ewch chi…?
…y pellaf ymlaen mewn amser.
Beth ydy hyd y canghennau yn dynodi?
Yr amser rhwng pwyntiau’r canghennau.
Beth ydy pwyntiau’r canghennau yn cynrychioli?
Cyd-hynafiad i’r organebau ar y canghennau uwch.
Ble ydy organebau byw wedi’u dangos ar y goeden?
Ar bennau cangennau.
Ble ydy rhywogaethau hynafol i’w weld?
Yn y boncyff.
Beth ydy’r pwynt cangen gynharaf yng nghoeden esblygol pob organeb fyr yn cynrychioli?
Cyd-hynafiad diwethaf pob peth byw, sef y cyd-hynafiad cyffredinol diwethaf.
Beth ydy dosbarthiad hierarchaidd yn golygu?
Caiff grwpiau mawr eu rhannu’n grwpiau o feintiau sy’n gostwng.
Beth yw arwyddocad fod y grwpiau’n arwahanol?
Ni all organeb berthyn i fwy nag un grwp ar yr un lefel dacsonomaidd.
Beth ydy pob grwp yn cael ei galw?
Tacson.
Beth yw’r grwp tasconomaidd mwyaf a’r lleiaf?
Mwyaf: Parthau
Lleiaf: Rhywogaeth
Beth yw’r trefn?
Parth, Teyrnas, Ffylwm, Dosbarth, Urdd, Teulu, Genws, Rhywogaeth.
Beth yw’r tuedd wrth symud lawr y grwp?
Mae’r berthynas rhwng organebau yn agosau a maent yn ddod yn fwy tebyg.
Beth yw diffiniad rhywogaeth?
Grwp o organebau sy’n gallu rhyngfridioi gynhyrchu epil ffrwythlon.
Beth yw’r pump teyrnas?
Prokaryota, protoctista, fungi, planta ac animalia.
Sut ydy organebau yn cael ei dosbarthu i fewn i un o’r pum teyrnas?
Seiliedig ar debygrwydd morffolegol.
Beth yw prif nodweddion prokaryota?
Mae’r rhain yn cynnwys y bacteria a’r cyanobacteria i gyd. Organebau microsgopig, ungellog heb organynnau pilennog. Mae’r cellfur wedi’i wneud o beptidoglycan neu fwrein (nid cellwlos).
Beth yw prif nodweddion protoctista?
Organebau ewcaryotig ungellog. Dim gwahaniaethiad meinweoedd.
Beth yw prif nodweddion fungi?
Ewcaryotau heterotroffig a chellfur citin. Maent yn defnyddio sborau i atgynhyrchu.
Beth yw prif nodweddion planta?
Ewcaryotau amlgellog ffotosynthetig. Cellfuriau cellwlos.
Beth yw prif nodweddion animalia?
Ewcaryotau amlgellog heterotroffig. Dim cellfur. Cyflyniad nerfol.
Beth ydy rhan fwyaf o ffwng wedi’u ffurfio o?
Edafedd tenau o’r enw HYFFAE.
Beth yw’r tri parth?
Eubacteria, Archaea ac Eukaryota.
Beth yw disgrifiad o Eubacteria?
Mae’r rhain yn facteria cyfarwydd fel E.coli a Salmonella. Procaryotau yw’r rhain.
Beth yw disgrifiad o Archaea?
Bacteria yw’r rhain, ac yn aml mae ganddynt fetabolaeth anarferol; er enghraifft, mae rhai’n cynhyrchu methan. Maent yn byw mewn cynefinoedd ymylol, ac mae’r rhain yn brocaryotau hefyd.
Beth yw disgrifiad o Eukaryota?
Mae’r parth hwn yn cynnwys Plantae, Animalia, Fungi a Protoctista. Maent i gyd yn organebau ewcaryotig.
Beth ydy’r archaea yn cael ei adnabod fel?
Eithafoffiliau.
Ble ydy Eithafoffiliau’n byw?
Lle mae amodau’r amgylchedd yn galed iawn e.e mewn tymhereddau uchel neu isel iawn, amgylcheddau asidaidd neu alcalinaidd iawn ac ardaloedd uchel eu halwynedd neu wasgedd uchel.
Pam ydy dosbarthu yn bwysig?
Helpu i deall perthnasoedd esblygiadol.
Haws trafod rhwng biolegwyr.
Haws deall ecosystem neu ddiflaniad.
Beth ydy morffoleg yn golygu?
Edrych ar siap a ffurf organeb.
Beth yw nodweddion homologaidd?
Nodweddion sydd wedi esblygu o’r un ffurfiad gwreiddiol a gyda’r un strwythur ond sy’n cyflawni swyddogaethau gwahanol.
Beth ydy nodweddion homologaidd yn enghraifft o?
Esblygiad dargyfeiriol gan fod yr organebau gyda’r nodwedd wedi esblygu o gyd-hynafiad cyffredin.
Pam ydy camgymeriadau dosbarthu yn gallu digwydd?
Oherwydd esblygiad cydgyfeiriol.
Beth ydy esblygiad cyfgyfeiriol yn ei olygu?
Nodwedd debyg wedi esblygu’n annibynnol mewn gwahanol organebau fel ymateb i bwysau dethol tebyg.
Beth ydy hyn yn golygu?
Orhanebau’n gallu bod a nodweddion tebyg, ond dydy hyn ddim yn dystiolaeth o berthynas esblygol.
Beth yw nodweddion analogaidd?
Nodweddion tebyg sy’n gwneud yr un swyddogaeth ond sydd ddim wedi esblygu o gyd-hynafiad a felly gyda strwythurau gwahanol.
Pam ydy nodweddion analogaidd yn enghraifft o esblygiad cydgyfeiriol?
Gan fod yr organebau gyda’r nodwedd heb esblygu o gyd-hynafiad diweddar.
Beth yw tystioleth biocemegol?
Cymharu dilyniannau basau DNA neu dilyniannau asidau amino proteinau.
Beth yw un fantais o defnyddio dull dadansoddi biocemegol fel dilyniannau DNA?
Mae’n gallu goresgyn materion a achoswyd gan esblygiad cydgyfeiriol.
Beth gallwn ddefnyddio i gadarnhau perthynasrwydd?
Polymerau biolegol sydd ag is-unedau gwahanol, fel DNA, RNA neu brotein i gadarnhau perthynasrwydd.
Pam oes gwahaniaethaumewn dilyniant?
O ganlyniad i fwtaniadau.
Beth gall mwtaniadau mewn DNA arwain at?
Wahaniaethau yn nilyniant asidau amino proteinau.
Beth ydy cloc moleciwlaidd yn dangos?
Pa mor hir yn ol ddigwyddodd mwtaniad.
Sut ydy cloc moleciwlaidd yn gweithio?
- Echdynnu DNA a phroteinau drwy gel ELECTROFFORESIS.
- Torri i darnau bach gan defnyddio ensymau o’r enw endoniwcleasau cyfyngu.
- Llwytho i un ochr y gel a troi’r cerrynt trydanol ymlaen.
- Darnau o DNA yn symud i’r electrod positif, darnau llai yn symud pellter fwy.
- Patrwm o fandiau yn ffurfio.
Beth gallwn wneud o gel electrofforesis?
Cymharu patrwm bandiau.
Beth ydy croesrywedd DNA yn ei olygu?
Cymharu dilyniant basau DNA dwy rywogaeth.
Beth yw imiwnoleg a beth gallwn ei ddefnyddio ar gyfer?
Cymharu proteinau gwahanol rywogaethau.
Beth yw’r 4 dull o fesur perthynasrwydd?
> DIlyniant basau DNA.
Croesrywedd DNA.
Dilyniant asidau amino.
Imiwnoleg.
Beth yw diffiniad bioamrywiaeth?
Nifer y rhywogaethau a nifer yr unigolion ym mhob rhywogaeth mewn amgylchedd penodol.
Sut ydy bioamrywiaeth yn amrywio yn ofodol?
Amrywio dros y byd gyda lledred, hydred ac uchder.
Sut ydy bioamrywiaeth yn amrywio dros amser?
Olyniaeth - dros amser, mae cymuned o organebau’n newid ei chynefin, gan ei gwneud hi’n fwy addas i rhywogaethau eraill.
Beth yw olyniaeth?
Y newid yng nghyfansoddiad cymuned dros amser. Mae’n cynyddu bioamrywiaeth anifeiliad, ond yn y pen draw mae’n lleihau biomrywiaeth planhigion.
Beth yw detholiad naturiol?
Gallu cynhyrchu bioamrywiaeth a newid amrywiaeth o ganlyniad i esblygiad rhywogaethau newydd a difodiant rhywogaethau oedd yn bodoli yn barod.
Beth yw difodiant?
Colli rhywogaethau.
Beth sy’n arwain at newid hinsawdd?
> Arferion amaethyddiaeth ddwys, gorbysgota, datgoedwigo a llygri.
Beth yw 4 rheswm pam mae bioamrywiaeth yn bwysig?
> Ffymhonnel fwyd posibl.
Defnyddiau crai hanfodol fel cotwm, rwber a phren.
Cemegion a defnyddiau fferyllol defnyddiol e.e gwrthfiotigau ac asbirin.
Genynnau sy’n gwrthsefyll clefydau.
Beth yw’r tri lefel o fesur bioamrywiaeth?
Lefel genetig
Lefel moleciwlaidd
Lefel cynefin
Beth ydy’r dull lefel genetig yn ffocysu ar?
Yr holl alelau sy’n bresennol yng nghyfanswm genynnol poblogaeth, nid ar unigolion.
Beth yw locws?
Safle genyn ar gromosom.
Beth sydd gan loci polymorffig?
Dau neu fwy o alelau ar amlder uwch nag fyddai’n digwydd o ganlyniad i fwtaniad yn unig.
Beth yw polymorffedd?
Presenoldeb mathau gwahanol o unigolion o fewn rhywogaeth.
Beth yw’r 2 dull?
1) Mesur nifer yr alelau ar locws polymorffig
2) Mesur cyfran y boblogaeth sydd ag alel penodol.
Beth yw enghraifft o indecs amrywiaeth?
Indecs amrywiaeth Simson.
Beth yw’r fformiwla ar gyfer indecs amrywiaeth Simpson?
D/S = 1 - Σn(n-1) / n(n-1).
Beth yw’r amrywiaeth Simpson mwyaf?
1.0.
Sut ydym yn gallu asesu bioamrywiaeth infertebratau?
Techneg dal - marcio - ail-ddal (mynegai Lincoln).
Beth yw’r fformiwla ar gyfer maint poblogaeth?
Nifer sampl 1 x Nifer sampl 2 / Nifer wedi’i marcio yn yr ail sampl.
Beth yw Esblygiad?
Y broses lle mae rhywogaethau newydd yn ffurfio o rai sy’n bodoli eisoes dros gyfnodau hir iawn.
Beth yw’r 3 cam cyntaf i’r broses o esblygiad?
- Mwtaniad - newidiadau DNA yn ffurfio genyn newydd.
- Amrywiad genynnol - edrychiad corfforol neu ymddygiad gwahanol.
- Mantais gystadleuol - Mae rhai organebau’n gweddu’n well i’r amgylchedd nag eraill ac yn cystadlu’n well na nhw am adnoddau.
Beth yw’r 3 cam olaf i’r broses o esblygiad?
- Goroesiad y cymhwysaf - mae’r rhai sy’n gweddu’n well i’r amgylchedd yn fwy tebygol o oroesi.
- Atgenhedlu - mae’r rhai sy’n gweddu’n well i’r amgylchedd yn cael mwy o epil.
- Trosglwyddo genynnau ffafriol i epil - mae’r epil yn etifeddu’r alelau manteisiol, felly maen nhw hefyd yn gweddu’n well i’r amgylchedd.
Beth yw’r tri math o addasiadau?
Morffolegol
Ffisiolegol
Ymddygiadol
