Bioleg 1.1 Elfennau Cemegol a Chyfansoddion Biolegol Flashcards
1
Q
Os yw’r atomau yn y moleciwl yr un fath…
A
Elfen yw’r moleciwl
2
Q
Os yw’r atomau yn y moleciwl yn wahanol…
A
Cyfansoddyn yw’r moleciwl
3
Q
Gall ionau fod:
A
A gwefr positif - wedi colli un neu fwy o electronau
A gwefr negatif - wedi ennill un neu fwy o electronau
4
Q
Dim gwefr?
A
Amholar
5
Q
Gwefr?
A
Polar
6
Q
Beth ydy ionau a chyfansoddion polar yn wneud?
A
Denu gronynnau a gwefr cyferbyniol ac yn chwarae rol pwysig hyn adeiledd moleciwlau
7
Q
Bydd ydy cyfansoddion amholar yn wneud?
A
Ddim yn toddi mewn dwr ond byddant yn toddi mewn lipidau (brasterau/olew) - dywedir eu bod yn lipid-hydawdd.
8
Q
Swyddogaeth ocsigen, carbon, hydrogen a nitrogen?
A
Prif gydrannau’r holl foleciwlau organig. Caiff ei ganfod mewn asidau amino/ asidau niwcleig.
9
Q
Swyddogaeth calsiwm?
A
Cryfhau dannedd, esgyrn a nerfau mewn anifeiliaid, a waliau celloedd mewn planhigion.
10
Q
Swyddogaeth ffosfforws (fel ffosffad)?
A
Yn bresennol mewn cellbilenni/ ATP/ asidau niwcleig.a
11
Q
Swyddogaeth potasiwm?
A
Trosglwyddo ysgogiadau nerfol
12
Q
Swyddogaeth Sylffwr?
A
Yn bresennol mewn rhai asidau amino
13
Q
Swyddogaeth Clorin?
A
Cludo CO2
14
Q
Swyddogaeth Sodiwm?
A
Trosgwlyddo impylsau nerfol/
15
Q
Swyddogaeth Magnesiwm?
A
Cefnogi gweithrediad ensymau
16
Q
Swyddogaeth Haearn?
A
Cludo Ocsigen
17
Q
Swyddogaeth Copr?
A
Cefnogi gweithrediad ensymau
18
Q
Swyddogaeth Manganis?
A
Cefnogi gweithrediad ensymau
19
Q
Swyddogaeth Sinc?
A
Cefnogi gweithrediad ensymau
20
Q
Swyddogaeth Iodin?
A
Cefnogi gweithrediad ensymau
21
Q
Beth ydy cyfansoddion organig wastad yn cynnwys?
A
Elfennau carbon a hydrogen, ac mae llawer yn cynnwys ocsigen a/ neu nitrogen
22
Q
Faint o dwr sy’n bresennol mewn bodau dynol?
A
60-70% o fas ffres bodau dynol
23
Q
Pam ydy dwr yn hanfodol?
A
Gan fod yr holl adweithiau biocemegol yn digwydd mewn hydoddiant dyfrllyd h.y wedi’i hydoddi mewn dwr
24
Q
Pa fath o foleciwl yw dwr?
A
Moleciwl polar - nid oes ganddo wefr gyffredinol (Hydrogen yn bositif ac Ocsigen yn negatif)
25
Sut ydym yn cynrychioli moleciwl dwr?
Trwy defnyddio llinellau solet ar gyfer y bondiau rhwng yr hydrogen a'r atomau ocsigen
26
Sut ydym yn dangos y gwefrau rhannol?
Delta positif a Delta negatif
27
Oherwydd eu polaredd...?
...mae moleciwlau dwr yn denu ei gilydd drwy ffurfio bondiau hydrogen gwan.
28
Sut ydym yn cynrychioli y bondiau Hydrogen?
Cyfres o linellau fertigol.
29
Pam ydynt yn cyfeirio at ddwr fel yr hydoddydd cyffredinol?
Oherwydd eu polaredd, mae moleciwlau dwr yn cael eu denu at foleciwlau dwreraill a gronynnau a gwefr, sy'n helpu gronynnau a gwefr i hydoddi mewn dwr.
30
Pam ydy dwr yn bwysig mewn adweithiau cemegol?
Gellir cyfuno llawer o foleciwlau organig bach a cholli moleciwl dwr
31
Priodwedd 1: Mae ia yn llai dwys na dwr.
Ffurfio haen dros wyneb cynefinoedd dyfrol; nid yw pyllau a chynefinoedd dyfrol eraill yn rhewi'n solet, felly gall anifeiliaid symud/ nofio o hyd.
32
Priodwedd 2: Mae dwr yn hylif ar y rhan fwyaf o dymhereddau ar y Ddaear.
Gellir ei ddefnyddio fel cyfrwng trafnidiaeth e.e yn y gwaed mewn mamaliaid, ac mae dwr yn cludo ionau wedi'u hydoddi fyny'r xylem mewn planhigion.
33
Priodwedd 3: Mae dwr yn ddi-liw/ tryloyw.
Gallgolau fynd gyrraedd planhigiob dyfrol i ffotosyntheseiddio; gall golau fynd drwy cytoplasm celloedd planhigion fel y gall gyrraedd y cloroplastau.
34
Priodwedd 4: Mae gan ddwr dyniant arwyneb uchel.
Gall arwyneb y dwr gefnogi'r mas llawer o organebau a dod yn gynefin iddynt.
35
Priodwedd 5: Mae gan ddwr gynhwysedd gwres sbesiffig uchel - gall amsugno llawer o egni gyda chynnydd bach yn unig yn y tymheredd.
Nid yw tymheredd celloedd a chynefinoedd dyfrol yn newid yn gyflym - mae amodau'n parhau'n sefydlog. Defnyddiol tu mewn i gelloedd gan fod tymheredd y cytoplasm yn sefydlog felly nid yw ensymau'n dadnatureiddio.
36
Priodwedd 6: Mae gan ddwr wres cudd anweddu uchel.
Mae angen llawer o egni i anweddu dwr fel bod organebau'n defnyddio anweddiad dwr i oeri ac nid yw cynefinoedd dyfrol yn diflannu'n hawdd trwy anweddiad. Mae trydarthiad mewn planhigion hefyd yn cael effaith oeri ar ddail.
37
Priodwedd 7: Mae gan ddwr briodweddau cydlynol ac adlynol cryf.
Oherwydd bondiau hydrogen, mae moleciwlau dwr yn glynu gyda'i gilydd (cydlyniad) ac yn glynu gyda sylweddau a gwefr neu amholar eraill (adlyniad) - felly gellir gosod moleciwlau dwr o dan rymoedd tynnol uchel a'u tynnu drwy blanhigion yn ystod trydarthiad.
38
Beth yw diffiniad organig?
Moleciwlau â chyfran
uchel o atomau carbon a hydrogen.
39
Beth yw diffiniad anorganig?
Moleciwl neu ïon sydd
ddim yn cynnwys mwy nag un atom carbon.
40
Beth yw Carbohydradau?
Gyfansoddion organig sy’n cynnwys yr atomau carbon, hydrogen ac ocsigen.
41
Beth yw Monosacaridau?
Monomerau - siwgrau sengl a enwir yn ol nifer yr atomau carbon yn y moleciwl. Maent yn felys ac yn hydawdd.
42
Beth ydy dau fonosacarid yn ffurfio?
Deusacarid.
43
Beth ydy sawl foleciwl monosacarid yn ffurfio?
Polysacarid.
44
Beth yw fformiwla gyffredinol monosacaridau?
CnH2nOn
45
Sut ydym yn grwpio Monosacaridau?
Gallwn ni eu grwpio nhw yn ôl nifer yr atomau carbon sydd ganddynt. Mae tri atom carbon mewn siwgr trios; mae pump
atom carbon mewn siwgr pentos ac mae chwech atom carbon mewn siwgr hecsos.
46
Beth yw swyddogaeth Trios?
Pwysig i fetabolaeth. Mae siwgrau trios yn rhyngolynnau yn adweithiau resbiradaeth a ffotosynthesis.
47
Beth yw swyddogaeth Pentos?
Ansoddion niwcleotidau, e.e. deocsiribos mewn DNA, ribos mewn RNA, ATP ac ADP.
48
Beth yw swyddogaeth Hecsos?
Mae glwcos yn siwgr hecsos. Mae glwcos yn ffynhonnell egni mewn resbiradaeth. Mae bondiau carbon–hydrogen a bondiau carbon– carbon yn cael eu torri i ryddhau egni, sy’n cael ei drosglwyddo i wneud adenosin triffosffad (ATP).
49
Beth yw Isomerau Adeileddol?
Moleciwlau gyda'r un fformiwla foleciwlaidd ond gyda gwahanol drefniadau o'u hatomau yn isomerau adeileddol.
50
Beth yw enghraifft o isomer adeileddol?
Galactos a Ffrwctos.
51
Beth yw dau isomer Glwcos?
Glwcos Alffa a Glwcos Beta.
52
Beth yw'r unig gwahaniaeth rhwng y ddau?
Atomau H ac OH wedi’u trefnu’n wahanol ar atom carbon 1.
53
Sut ydym yn cofio y drefn?
Alpha OH Below Beta OH Above (ABBA()
54
Beth sy'n digwydd ar atom carbon 1 yn Alffa glwcos?
Atom hydrogen uwch ei ben a grŵp hydrocsyl (OH)
oddi tano.
55
Beth sy'n digwydd ar atom carbon 1 yn Beta glwcos?
Atom carbon 1 grŵp hydrocsyl uwch ei ben ac atom hydrogen oddi tano.
56
Beth yw Deusacaridau?
Siwgrau a wneir o ddwy uned monosacarid.
57
Sut ydym yn ffurfio Deusacaridau?
Adwaith cyddwysiad - o grwpiau OH ar dau fonosacarid.
58
Beth yw enw'r bond sy'n dal at ei gilydd?
Bond Glycosidaidd.
59
Sut ydym yn torri bond Glycosidaidd?
Mewnosod dwr yn gemegol - mae hyn yn diwygio'r grwpiau OH ac fe'i gelwir yn adwaith Hydrolysis. Ffurfio dau monosacarid.
60
Beth ydy enw'r bond yn dibynnu ar?
Alffa neu Beta.
Nifer yr atomau carbon y mae'r grwpiau OH ynghlwm wrthynt, e.e yn Maltos mae'r bond yn gorwedd islaw C1 ac mae dwr yn cael ei golli o C1 ar un glwcos a C4 ar yr ail. Felly, enw'r bond yw Alffa 1-4 glycosidaidd.
61
Beth ydy Glwcos alffa a Glwcos alffa yn ffurfio, betn yw enw'r bond a beth yw ei swyddogaeth fiolegol?
Maltos, gyda dim ond ocsigen ar ol yn y canol.
Enw'r bond: Alffa 1-4 bond glycosidaidd.
Mewn hadau sy’n egino.
62
Beth ydy Glwcos alffa a Ffrwctos yn ffurfio, beth yw enw'r bond a beth yw ei swyddogaeth fiolegol?
Swcros.
Enw'r bond: Alffa 1-2 bond glycosidig.
Un o gynhyrchion
ffotosynthesis sy’n cael ei
gludo yn y ffloem.
63
Beth ydy Glwcos alffa a Galactos beta yn ffurfio, beth yw enw'r bond a beth yw ei swyddogaeth fiolegol?
Lactos.
Enw'r bond: Beta 1-4 bond glycosidig.
Mae’n bodoli mewn llefrith
mamolion
64
Sut ydym yn brofi am siwgrau rhydwythol?
Adweithydd Benedict - Mae
angen gwres ar gyfer yr adwaith hwn (80C neu uwch). Mae siwgrau rhydwythol yn
rhydwytho copr ll sylffad glas i ffurfio copr l sylffad, sy’n waddod lliw brics coch. Mae
enghreifftiau’n cynnwys pob monosacarid a’r deusacaridau lactos a maltos.
65
Beth yw Polysacaridau?
3 neu fwy o monosacaridau wedi cyfuno. Carbohydradau cymhleth sy'n cynnwys cadwyni o fonosacaridau sy'n gysylltiedig a bondiau glycosidaidd.
66
Beth ydy Startsh yn caniatau?
Mae'n caniatau i blanhigion storio glwcos.
67
Beth ydy Startsh wedi wneud o?
Monomerau Alffa Glwcos, wedi’u hychwanegu un ar y tro mewn adwaith cyddwyso.
68
Beth yw'r dau Polysacarid mewn Startsh?
Amylos ac Ampylopectin.
69
Priodweddau Amylos?
Nid yw'n ganghennog.
Yn torchi hyd at ffurfio helics, gan taw moleciwl polar yw Glwcos
Mae pob monomer α
glwcos sy’n cael ei ychwanegu’n ffurfio bond glycosidaidd C1 – C4 â’r moleciwl glwcos
cyfagos.
70
Priodweddau Amylopectin?
Ganghennog gan ei fod yn ffurfio bondiau glycosidaidd C1 -
C4 a bondiau glycosidaidd C1 – C6.
71
Beth ydy'r priodweddau yma yn ei olygu?
Creu moleciwl startsh cryno sy'n llai hydawdd mewn dwr (gwell ar gyfer storio glwcos)
Startsh yn anhydawdd ac felly ddim yn effeithio ar botensial dwr y celloedd y mae'n cael ei storio ynddynt.
Startsh yn anadweithiol o safbwynt osmosis.
72
Beth ydy Glycogen?
Prif gynnyrch storio yn anifeiliaid, gyda adeiledd tebyg i amylopectin.
73
Disgrifwich y bondiau yn Glycogen?
Mewn glycogen, mae’r moleciwlau α glwcos wedi’u huno â bondiau glycosidaidd C1 – C4 a C1 – C6.
74
Beth yw'r prif wahaniaeth rhwng amylopectin a glycogen?
Mae gan glycogen gadwynau α glwcos C1 – C4 byrrach a mwy o bwyntiau canghennu C1 – C6.
Mae glycogen yn fwy canghennog nag amylopectin.
75
Pam ydy'r canghennau yn Glycogen ac Amylopectin yn well ar gyfer rhyddhau Glwcos?
Mae mwy o 'bennau' lle gellir hydrolysu bondiau glycosidaidd a rhyddhau glwcos, y gellir ei ddefnyddio yn ystod resbiradaeth i gynhyrchu ATP.
76
Beth yw Cellwlos?
Polysacarid adeileddol, cymhleth sy'n bodoli yng nghellfuriau planhigion. Wedi'i wneud o bolymer o foleciwlau Beta Glwcos.
77
Beth ydy Cellwlos yn cynnwys?
Llawer o gadwynau hir, paralel o unedau β glwcos.
78
Ble ydy'r bondiau Glycosidaidd?
Mae’r monomerau β glwcos wedi’u huno â bondiau glycosidaidd C1 – C4.
79
Beth ydy'r bond Beta yn wneud?
Mae’r bond β yn
cylchdroi moleciwlau glwcos cyfagos drwy 180 gradd; mae hyn yn golygu bod bondiau
hydrogen yn gallu ffurfio rhwng grwpiau OH cadwynau cellwlos cyfagos ac wedi trefnu mewn rhes a gellir tynnu moleciwl dwr i ffurfio bond Glycosidaidd.
80
Ble ydy'r bondiau Hydrogen yn ffurfio felly?
Ffurfio rhwng moleciwlau Glwcos mewn gwahanol gadwyni.
81
Beth ydy'r bondiau Hydrogen yn ffurfio?
Croesgysylltiadau sy'n dal y cadwyni gyda'i gilydd, sy'n gwneud ffurf cellwlos yn edafedd hir o'r enw microffibrolion.
82
Beth ydy'r Microffibrolion yn wneud?
Celloedd yn gwbwl anhydawdd ac mae'r Microffibrolion wedi'u gosod mewn haenau sy'n gorgyffwrdd mewn waliau celloedd planhigion.
83
Pam ydy Cellwlos yn anodd i dreulio?
Oherwydd y niferoedd uchel iawn o fondiau Hydrogen rhwng cadwyni Glwcos Beta.
Mae hyn hefyd yn rhoi cryfder tynnol uchel iawn i cellwlos; mae'n anodd ei dorri pan gaiff ei ymestyn.
84
Beth yw arwyddocad cryfder tynnol uchel Cellwlos?
Cellfuriau yn fwy gwrthwynebus i lysis osmotig.
85
Beth yw Citin?
Mae’n bolysacarid adeileddol sy’n bodoli yn sgerbwd allanol arthropodau, fel pryfed, ac yng nghellfuriau ffyngau.
86
Beth ydy Citin wedi wneud o?
Mae citin wedi’i
wneud o gadwynau hir o foleciwlau β glwcos wedi’u cysylltu â bondiau glycosidaidd C1 –C4.
87
Sut ydy Citin yn wahanol i Gellwlos?
Cynnwys grwpiau ochr sy'n cynnyws Nitrogen, felly gall fwy o bondiau Hydrogen ffurfio. Felly mae gan Citin gryfder tynnol uwch na Cellwlos.
88
Sut ydy Citin yn debyg i Cellwlos?
Fel cellwlos, mae pob yn ail foleciwl glwcos wedi’i
gylchdroi drwy 180 gradd; mae hyn yn golygu bod bondiau hydrogen yn gallu ffurfio rhwng
grwpiau OH cadwynau citin cyfagos.
89
Beth ydy 3 priodwedd o Citin?
Mae citin yn gryf, yn wrth-ddŵr ac yn ysgafn.
90
Beth yw Triglyseridau?
Triglyseridau yw’r math mwyaf cyffredin o lipid; y rhain yw’r brasterau a’r olewau.
91
Beth ydy'r 3 elfen sydd yn Triglyseridau?
Cynnwys atomau carbon, hydrogen ac ocsigen
92
Pam ydy Triglyseridau yn anhydawdd mewn dwr?
Mae triglyseridau’n anhydawdd mewn dŵr gan eu bod
nhw’n amholar.
93
Beth ydy Triglyseridau yn hydawdd mewn?
Maent yn hydawdd mewn hydoddyddion eraill fel ethanol, clorofform ac ether.
94
Y mwyaf o atomau carbon...?
...Yr uchaf yw'r ymdoddbwynt oherwydd bod y grymoedd cyfryngol yn gryfach ac mae angen mwy o egni i'w goresgyn.
95
Sut ydy Triglyseridau yn ffurfio?
Mae triglyseridau yn ffurfio mewn adwaith cyddwyso rhwng glyserol ac asidau
brasterog.
Mae asidau brasterog yn foleciwlau organig sy’n
cynnwys grŵp -COOH wedi’i fondio â chadwyn hydrocarbon hir. Mae’r broses yn rhyddhau tri moleciwl dŵr.
96
Beth yw enw'r bond sy'n ffurfio a sawl un sydd mewn Triglyserid?
3 Bond ester
97
Sut ysym yn torri bond ester?
Gallwn ni dorri’r bond ester drwy hydrolysis (ychwanegu tri moleciwl dwr).
98
Beth yw swyddogaeth triglyseridau?
Moleciwlau storio egni effeithlon yw Triglyseridau, sy'n fwy effeithlon na charbohydradau.
99
Beth yw 2 priodwedd Triglyseridau?
Maent yn ynysyddion thermol da ac yn darparu amddiffyniad mecanyddol ar gyfer organau sensitif.
100
Pam ydy rhai anifeiliad yn taenu olew ar eu ffwr neu eu plu?
Gwneud yn gwrth-ddwr, gan fid brasterau'n hydroffobig ac yn gwrthyrru dwr.
101
Beth yw priodweddau asidau brasterog dirlawn?
Bondiau sengl rhwng atomau carbon.
Cynnwys uchafwsm nifer yr atomau Hydrogen.
Mae asidau brasterog dirlawn yn solid.
102
Pryd ydy lipidau gyda asidau brasterog yn ffurfio brasterau?
Ar dymheredd ystafell, oherwydd mae cynffonau'r aid brasterog yn syth ac yn gallu pacio'n agos at ei gilydd.
103
Beth yw priodweddau asidau brasterog annirlawn?
Mae gan asidau brasterog annirlawn fondiau dwbl rhwng atomau carbon cyfagos.
Dydy asidau brasterog annirlawn ddim yn cynnwys y nifer mwyaf posibl o
atomau hydrogen.
104
Pam ydy rhan fwyaf o olewau yn annirlawn?
Mae bondiau dwbl yn gwneud i asidau brasterog a lipidau doddi’n rhwyddach.
105
Os mai dim ond un bond dwbl sydd rhwng atomau carbon?
Mae’r asid brasterog yn un monoannirlawn.
106
Os oes dau neu fwy
o fondiau dwbl rhwng atomau carbon?
Mae’r asid brasterog yn un polyannirlawn.
107
Beth ydy'r bondiau dwbwl yn wneud?
Gwneud y cynffonau asid brasterog yn llai syth ac felly ddim yn pacio'n agos i'w gilydd.
108
Beth ydy arwyddocad yr atyniad wannach rhwng yr asidau brasterog?
Yn asidau brasterog annirlawn, mae angen llai o egni i dorri'r bondiau a thoddi'r braster - mae ganddynt ymdoddbwynt is.
109
Beth yw'r prif bethau sy'n achosi clefyd y galon?
Dyddodiadau brasterog yn y rhydwelïau coronaidd (atherosglerosis) a phwysedd gwaed uchel (gorbwysedd).
Mae deiet sy’n
cynnwys llawer o asidau brasterog dirlawn, ysmygu, diffyg ymarfer corff a heneiddio i gyd yn gallu cyfrannu.
110
Beth yw braster Polyannirlawn?
Braster hanfodol achos ni all y corff ei gynhyrchu.
Mae'n gostwng LDL.
Wedi'i gweld olew coginio, hadau pwmpen a pysgod brasterog.
111
Beth yw braster Monoannirlawn?
Ystyrir yn fraster iach; mae'n gostwng LDL ac yn cynnal HDL.
Wedi'i ganfod mewn: olew olewydd, olew afocado a cnau.
112
Beth yw braster Dirlawn?
Cynyddu cyfanswm colesterol ac LDL, dylid ei fwyta yn gymedrol.
Wedi'i canfod yn: cig goch, llaeth cyflawn, caws a coconyt.
113
Beth yw braster Traws?
Isgynnyrch prosesu brasterau iachach i roi bywyd silff hirach iddynt.
Mae'n cynyddu lefelau LDL ac yn lleihau HDL. Dylid ei fwyta yn gymedrol.
Hefyd gelwir yn olew rhannol hydrogenedig.
114
Beth yw Ffosffolipidau?
Elfennau hanfodol o gellbilenni.
115
Beth ydy pob moleciwl Ffosffolipid yn cynnwys?
Moleciwl o glyserol a:
Pen ffosffad sy'n cynnwys ffosffafd (hyddroffilig).
Dwy cadwyn ochr asid brasterog (hydroffobig).
116
Beth ydy ystyr hydroffilig a hydroffobig?
Hydroffilig - Denu dwr.
Hydroffobig - Gwrthyrru dwr.
117
Beth sy'n digwydd os caiff ffosffolipidau eu harllwys i mewn i ddwr?
Mae moleciwlau'n trefnu eu hunain mewn un haen.
Grwpiau Ffosffad hydroffilig yn cael eu denu i foleciwlau dwr yn y cytoplasm a'r tu allan i'r gell.
Mae cynffonnau hydroffobig yn cael eu gwrthyrru gan foleciwlau dwr ac yn 'cuddio' o'r dwr yn y cytoplasm a tu allan i'r gell.
Cellbilenni - Ffosffolipidau yn ffurfio haen ddeuol.
118
Beth ydy Ffosffolipidau yn cynnwys?
Asidau brasterog dirlawn ac annirlawn, sy'n effeithio ar lifedd y pilenni.
Dirlawn: lleiaf hylifol.
Annirlawn: mwyaf hylifol.
Mae llifedd y gellbilen yn effeithio ar ba mor hawdd ydyw i'r gellbilen symud.
119
Beth yw Proteinau?
Polymerau yw proteinau sy'n cynnwys tua 20 o is-unedau naturiol o'r enw asidau amino. Mae yna filoedd o wahanol broteinau ac mae eu siâp yn dibynnu ar ddilyniant penodol yr asidau amino yn y gadwyn. Mae swyddogaeth protein yn dibynnu ar ei siâp.
120
Beth yw'r enw ar gadwyn o asidau amino?
Yr enw ar gadwyn o asidau amino yw polypeptid.
121
Beth sydd yn pob asid amino (4 rhan)?
Atom carbon canolog gyda phedwar grwp swyddogaethol gwahanol.
Grŵp amino (-NH2), sy’n fasig neu’n alcalïaidd.
Grŵp carbocsyl (-COOH), sy’n asidig.
Atom hydrogen.
Y grŵp-R, sy’n grŵp newidiol o atomau.
122
Beth yw'r 2 fath o asid amino?
Mae asidau amino yn gallu bod yn hanfodol neu’n ddianghenraid. Mae ein cyrff yn gallu syntheseiddio asidau amino dianghenraid.
123
Pam ydy'r grwp 'R' yn bwysig?
Mae adeiledd sylfaenol pob asid amino yr un fath. Mae’r grŵp-R yn amrywio ac rydyn ni’n ei alw’n grŵp newidiol o atomau. Peidiwch â drysu rhwng grŵp-R asid amino a grŵp-R asid brasterog, sy’n gadwyn hydrocarbon hir.
124
Sut ydy asidau amino yn gallu Polymereiddio?
Adwaith cyddwysiad i rhoi deupeptidau a polypeptidau.
125
Sut ydy deupeptid yn ffurfio?
Mae grŵp amino un asid amino yn adweithio â grŵp carbocsyl un arall mewn adwaith cyddwyso; mae dŵr yn cael ei ddileu ac mae bond peptid yn ffurfio. Mae hyn yn creu cyfansoddyn deupeptid.
126
Beth yw adeiledd cynradd?
Dilyniant asidau amino mewn cadwyn polypeptid.
Yr adeiledd cynradd yw dilyniant yr asidau amino mewn
cadwyn polypeptid. Mae’r dilyniant asidau amino yn dibynnu
ar DNA; mae un genyn yn codio ar gyfer un polypeptid.
Bond peptid yw’r bond rhwng pob asid amino.
127
Beth yw adeiledd eilradd?
Yr adeiledd eilaidd yw’r siâp sydd gan y gadwyn polypeptid
oherwydd bondiau hydrogen (sy'n ffurfio pan mae'r grwp amino a'r grwp asid carbocsylig yn denu ei gilydd). Mae bondiau hydrogen yn dirdroi ac yn plygu’r polypeptid i ffurfio helics alffa neu, yn llai cyffredin, llen edafedd beta.
128
Beth yw'r dau fath mwyaf cyffredin o adeiledd eilradd?
Alffa helics a dalen bletiog beta.
129
Beth ydy helics alffa yn wneud?
Arwain at broteinau ffibraidd lle gellir torchi sawl llinyn o helics alffa gyda'i gilydd i roi trefniant tebyg i raff.
130
Beth yw arwyddocad bod helics alffa yn anhydawdd mewn dwr?
Mae ganddynt swyddogaeth adeilyddol yn organebau.
131
Beth yw adeiledd trydyddol?
Mae helics alffa adeiledd protein eilaidd yn cael ei blygu a’i
ddirdroi eto i roi adeiledd 3D mwy cymhleth a chryno. Mae’r
siâp yn cael ei gynnal gan fondiau deusylffid, ïonig, cofalent hydroffobig a hydrogen.
Mae gan ensymau adeiledd protein trydyddol. Mae’r bondiau’n cynnal siâp safle actif yr ensym.
132
Beth ydy adeiledd trydyddol protein ney bolypeptid yn dibynnu?
Briodweddau'r grwpiau R.
133
Pa fath o bondiau sydd mewn adeiledd trydyddol?
Hydrogen, pont deusylffid, ionig, peptid a rhyngweithiau hydroffobig.
134
Sut ydy bondiau ionig yn ffurfio?
Grwpiau amrywiol a gwefr a gallant ryngweithio a dwr, sy'n helpu protein i ddiddymu.
135
Sut ydy bondiau cofalent yn ffurfio?
Grwpiau amrywiol sy'n cwynnwys atomau sylffwr - gall dau o'r rhain fondio gyda'i gilydd i ffurfio pont deusylffid.
136
Beth w priodwedd pont deusylffid?
Gan eu bod yn fondiau cofalent, mae pontydd deusylffid yn gryf ac yn fwy anodd eu torri.
137
Beth sydd angen i dorri'r bondiau pont deusylffid?
Byddai angen tymheredd uwch neu pH mwy eithafol i dorri'r bondiau hyn.
138
Ble ydy'r bondiau Hydrogen yn ffurfio?
Ffurfio rhwng grwpiau amrywiol polar.
139
Pryd ydy rhyngweithiadau hydroffobig yn digwydd?
Pan nad yw'r grwpiau amrywiol yn bolar. Cant eu gwrthyrru gan ddwr ac fel arfer fe'u ceir ar y tu mewn i'r protein mor bell i ffwrdd o ddwr a phosibl; bydd protein sy'n cynnwys llawer o grwpiau ochr amholar yn llai hydawdd mewn dwr.
140
Beth ydy plygu'r protein ymhellach yn wneud?
Arwain at siap crwn, cryno, tri dimensiwn sy'n gwneud y protein yn hydawdd mewn dwr - mae'r grwpiau a gwefr yn allanol a'r rhai hydroffobig ar y tu mewn.
141
Beth ydy'r adeiledd trydyddol yn wneud?
Rhoi siap 3D penodol i broteinau crwn sy'n rhoi swyddogaeth i'r protein.
142
Beth yw swyddogaethau brotestiadau crwn?
Ensymau - safleoedd actif i rwymo swbstrad.
Gwrthgyrff - safleoedd ar gyfer rhwymo ag antigenau.
Hormonau - safleoedd ar gyfer rhwymo a derbynyddion penodol.
143
Beth sy'n digwydd wrth fynd o adeiledd i adeiledd?
Mae'r nifer o bondiau gwahanol yn cynyddu.
144
Beth yw trefn y bondiau yn nhermau gryfder?
1. Bond peptid
2. Bond deusylffid (cofalent)
3. Bond ionig
4. Bond hydrogen
5. Rhyngweithiadau hydroffobig
145
Beth yw adeiledd cwaternaidd?
Mae’r adeiledd cwaternaidd yn deillio o gyfuniad o ddwy neu
fwy o gadwynau polypeptid ar ffurf drydyddol. Mae’r rhain yn gysylltiedig â grwpiau heblaw proteinau ac yn ffurfio moleciwlau mawr cymhleth fel haemoglobin. Mae gan haemoglobin bedair cadwyn polypeptid. Mae angen pedwar genyn i godio ar gyfer haemoglobin; un genyn i bob polypeptid.
146
Beth yw enghreifftiau o protein gyda adeiledd cwaternaidd?
Inswlin.
Haemoglobin.
Imiwnoglobwlinau.
I gyd yn proteinau crwn sydd a swyddogaethau metabolig yn y corff.
147
Beth yw enghreifftiau o protein lle mae'r bondiau hydrogen yn rhwymo'r polypeptidau gyda'i gilydd?
Colagen.
Sidan.
Proteinau ffibrog yw rhain sy'n chwarae rol adeileddol yn y corff.
148
Beth ydy'r nifer uchel o fondiau Hydrogen yn Colagen yn atal?
Atal y cadwyni rhag llithro heibio i'w gilydd ac yn gwneud Colagen yn gryf.
149
Sut ydym yn profi am siwgrau rhydwythol?
Defnyddio adweithydd benedict.
Angen gwres (80 gradd neu uwch).
Mae siwgrau rhydwythol yn rhydwytho copr ll sylffad glas i ffurfio copr l sylffad, sy’n waddod lliw brics coch.
150
Sut ydym yn profi am Glwcos?
Rhaid i ni hydrolysu swcros yn gyntaf drwy ei ferwi mewn asid hydroclorig gwanedig. Mae hyn yn ffurfio glwcos a ffrwctos. Rhaid i ni niwtralu’r asid
â sodiwm hydrocsid gwanedig cyn ei brofi ag adweithydd Benedict.
