Bespreking in details van de grondwet Flashcards
Definitie
In het Belgisch recht kunnen we de Grondwet omschrijven als een geheel van fundamentele
rechtsregels die:
1° de werking en de organisatie van de instellingen bepalen;
2° de verhouding bepalen tussen de instellingen en de burger;
en
3° de verhouding bepalen tussen de instellingen onderling.
= de fundamentele wet die de inrichting, de werking en de onderlinge verhouding van de
staatsmachten regelt, alsmede de essentiële grondrechten en vrijheden van de burgers vastlegt.
Belang
De begrippen “staat” en “grondwet” zijn nauw met elkaar verbonden.
Een staat ontstaat en evolueert met haar grondwet. Bij de oprichting van een nieuwe staat (bv. na
verklaring tot onafhankelijkheid) zal men meteen overgaan tot het opstellen van een eigen
grondwet.
De Grondwet wordt beschouwd als het referentiekader, de stabiele en hoogste rechtsnorm die het institutioneel kader, instellingen en bevoegdheden van de staat regelt. Het is de juridische
hoeksteen van de staat.
Bespreking art 187
Luidens artikel 187 Gw. kan de Grondwet nooit worden geschorst, geheel noch ten dele (art. 187
Gw.) Deze bepaling heeft een algemene draagwijdte en verbiedt in wezen dat de overheid de
waarborgen die de Grondwet biedt (waaronder de grondrechten, zoals de vrijheid van
meningsuiting en de vrijheid van vergadering) buiten werking zou stellen. Het Nationaal Congres
wou aldus verhinderen dat de machthebbers een uitzonderingsregime zouden instellen dat, het
weze tijdelijk, de grondrechten en de normale, democratische werking van de instellingen zou
uitschakelen, zogenaamd in het belang van de Natie. De Belgische geschiedenis toont evenwel aan
dat dit principe meermaals onder druk is komen te staan.
- Onderscheid grondwet in de formele zin en grondwet in de materiële zin.: Bespreking van de formele grondwet
Formele grondwet – geschreven grondwet: hoe krijgt de grondwet vorm:
De grondwet in de formele zin omvat het geheel van regels die als dermate belangrijk worden
geacht dat het opstellen en de wijziging ervan aan speciale procedures worden onderworpen.
Het geschreven karakter vormt een wezenskenmerk van het grondwetsbegrip vanuit vormelijk
oogpunt.
Opdat er sprake zou kunnen zijn van een staatsrechtelijk kader of grondwettelijk systeem, hoeft er niet noodzakelijk een geschreven grondwet te zijn. Een staat moet dus niet noodzakelijk over een
geschreven grondwet te beschikken.
Vb.: Er is in het Verenigd Koninkrijk geen document dat de naam Britse grondwet draagt.
Het constitutioneel recht ligt er vast in wetten, gewoontes en rechtspraak
BWHI IS OOK EEN DEEL VAN GRONDWETTELIJK SYSTEEM
Onderscheid grondwet in de formele zin en grondwet in de materiële zin.: Bespreking van de materiele grondwet
Materiële grondwet (het materieel grondwettelijk recht):
welke inhoud heeft de grondwet.
De Grondwet in materiële zin is het geheel van fundamentele (geschreven en ongeschreven) regels
die de bevoegdheden, de organisatie en de werking van de hogere openbare instellingen, alsook de
rechten en vrijheden toegekend aan de burger bepaalt.
De materiële grondwet is een ruimer begrip dan de formele, geschreven grondwet, omdat het ook
andere wetteksten omvat (bv. de bijzondere wetten betreffende de institutionele hervormingen, de
Bestuurstaalwet – deze behoren niet tot de formele grondwet, maar voor zover ze fundamentele
beginselen over de werking van de instellingen vastleggen, behoren ze tot het materieel
grondwettelijk recht), evenals andere normen en beginselen van grondwettelijke aard omvat, die
niet zijn neergeschreven.
Het betreft meer bepaald de grondwettelijke gewoonte (bv. leer van de
lopende zaken) en de algemene rechtsbeginselen van grondwettelijke aard (bv. scheiding van de
machten)
3 kenmerken van de grondwet
- Algemeenheid
- Hoogste rechtsnorm
- Stabiliteit
Algemeenheid
De Grondwet bevat algemeen geldende bepalingen, de basisprincipes van het staatsbestel. Ze wordt
gekenmerkt door algemene begrippen en open normen (bv. federale loyauteit)
De bepalingen van de Grondwet laten het vaak aan de wetgever over om, binnen de door de
Grondwet bepaalde grenzen, de modaliteiten betreffende de werking van de instellingen en de
rechten en vrijheden te bepalen. (vb. art. 8, eerste lid Gw.: “De staat van Belg wordt verkregen,
behouden en verloren volgens de regelen bij de burgerlijke wet gesteld.”)
De vage en algemene bepalingen van de Grondwet laten ook ruimte voor wijzigende interpretaties
rekening houdend met evoluties in de maatschappij.
Hoogste norm
De Grondwet bevat de fundamentele regels die de wil van de Natie uitdrukken → de Grondwet
staat aan de top van de hiërarchie van de interne rechtsnormen.
In theorie was de wil van de Natie gelijk aan de wil van het volk. In werkelijkheid bleek dat niet
het geval te zijn.
De Belgische Grondwet werd opgesteld door edelen en gegoede burgerij en bevat geen enkele
bepaling betreffende de wil van het volk.
De primauteit van de Grondwet steunt op het postulaat dat senatoren en volksvertegenwoordigers
de effectieve vertegenwoordigers zijn van de Natie.
Stabiliteit
Er is voorzien in een bijzondere, complexe procedure om de Grondwet te herzien.
Deze houdt garanties in om veelvuldige of haastige wijzigingen tegen te gaan; het kan niet de
bedoeling zijn om de Grondwet om de haverklap te wijzigen.
Het doel van de complexe procedure is de stabiliteit van de Grondwet verzekeren. Dit wordt gezien
als een verzekering voor het overleven van de Natie.
Verhouding grondwet en andere rechtsnormen, namelijk internationale rechtsnormen?
De Grondwet zelf biedt geen oplossing voor dergelijke
conflicten.
HvJ en HvC hebben beide in het smeerkaasarrest bevestigt dat internationale rechtsnormen voor grondwet komen, namelijk grondwet staat onder hen.
Argumenten pro de voorrang van de internationale normen met directe werking op de Grondwet
Het Verdrag van Wenen van 23 mei 1969 inzake het verdragenrecht:
-Artikel 27,Artikel 46
Kort samengevat: Zo de toepassing van een nationale wettelijke bepaling in een bepaald geval in
strijd is met een rechtstreeks werkende internationale rechtsregel, moet de rechter weigeren de wet
toe te passen. Een internationale rechtsregel met rechtstreekse werking prevaleert dus op de
wettelijke bepalingen en staat als rechtsbron in de hiërarchie boven de wet.
Het Hof van Cassatie maakt gewag van een internationaalrechtelijke norm met rechtstreekse
gevolgen in de nationale rechtsorde die voorrang heeft op de nationaalrechtelijke norm. Ook de
Grondwet is een nationaalrechtelijke norm.
Argumenten contra de voorrang van de internationale normen met directe werking op de Grondwe
- Artikel 195 Gw. regelt de procedure van de grondwetsherziening,
Hieruit blijkt dat het herzien van de Grondwet onderworpen is aan strikte procedureregels. Zo men
ervan uitgaat dat de internationale normen primeren op de Grondwet, zou de strakke procedure van
artikel 195 Gw. buiten spel kunnen worden gezet door eenvoudigweg een wet houdende
goedkeuring van een verdrag te stemmen. - Artikel 187 Gw.: “De Grondwet kan noch geheel, noch ten dele worden geschorst.”
Aangezien de Grondwet noch geheel noch ten dele kan worden geschorst, kan dit ook niet middels
een internationaal verdrag gebeuren.
Wat is de standpunt van de rechtspraak over de voorrang van internationaal recht op de grondwet
- Het Hof van Cassatie heeft in een aantal meer recente arresten duidelijk standpunt ingenomen en
uitdrukkelijk gesteld dat een verdrag met rechtstreekse werking, zoals het EVRM, voorrang heeft
op de Grondwet. Het Hof van Cassatie neemt deze voorrang aan zowel wat het EU-recht betreft,
als wat het overige internationaal recht aangaat. - Het Grondwettelijk Hof lijkt zich op het standpunt te stellen dat de Grondwet boven het
internationale recht staat.Behalve dan wat het Europese Unierecht betreft: het Grondwettelijk
Hof lijkt de principiële voorrang van het Unierecht op de Grondwet wel te aanvaarden.
In het inmiddels befaamde “Stabiliteitsverdrag-arrest” van 28 april 2016 gaat het Hof dieper in op
de delicate verhouding tussen de Grondwet en een verdrag en stelt het grenzen aan de voorrang
van het Europese Unierecht op de Grondwet op grond van artikel 34 Gw
Het Hof voegt daaraan toe dat artikel 34 Gw. niet kan worden geacht een veralgemeende vrijbrief te verlenen, noch aan de wetgever, wanneer hij zijn instemming verleent met het verdrag,
noch aan de betrokken instellingen, wanneer zij de hun toegewezen bevoegdheden uitoefenen. In
geen geval staat artikel 34 Gw. toe dat op discriminerende wijze afbreuk wordt gedaan aan de
nationale identiteit die besloten ligt in de politieke en constitutionele basisstructuren of aan de
kernwaarden van de bescherming die de Grondwet aan de rechtsonderhorigen verleent
Wat specifiek het recht van de Europese Unie betreft, heeft het Hof van Justitie duidelijk gesteld
dat dit recht voorrang heeft op de grondwetten van de verschillende lidstaten
De rechtspraak van het Hof van Justitie laat zich als volgt samenvattten:
- Duidelijke en onvoorwaardelijke bepalingen van EU-recht hebben directe werking en
maken automatisch deel uit van de nationale rechtsorde (arrest Van Gend & Loos, 1963)
- Absolute en onvoorwaardelijke voorrang van het Europees recht op het interne recht van
de Lidstaten (arrest Costa t. ENEL, 1964)
- Ook voorrang van het Europees recht op de nationale Grondwet (arrest Internationale
Handelsgesellschaft, 1970)
- Elke nationale rechter moet strijdig nationaal recht buiten toepassing kunnen laten (arrest
Simmenthal, 1978
De grondwetsconforme interpretatie van wetgeving.
Volgens de rechtspraak van het Hof van Cassatie moet de wet, indien hij onduidelijk is, door de
rechter conform de Grondwet worden geïnterpreteerd. De wet moet dus zo worden geïnterpreteerd dat hij overeenstemt met de Grondwet.
Dit standpunt werd ontwikkeld in het zogenoemde arrest Waleffe van het Hof van Cassatie van 20
april 1950.
INDIEN DE GW ONDUIDELIJK IS MOET DE RECHTER INTERPRETATIE KIEZEN DAT CONFORM DE GW IS.
