attitudeleer

Question 1

rode draad

Answer 1

1. intro
2. ontstaan en (ver)vorming van attitude
3. in-group versus out-group
4. attitudes als een gestalt
5. de Yale Attitude Change Approach
6. van attitude naar gedrag

Question 2

wat zijn attitudes?

Answer 2

1. definitie
   - een attitude is een door ervaring gevormde, duurzame en georganiseerde wijze waarop iemand gericht is op een bepaald object
   - houdt een oordeel in (altijd evaluatief)
2. mening
   - ≠ attitude
   - persoonlijke uitspraken, ideeën of hypothesen met vaak evaluatief karakter

Question 3

kenmerken attitudes

Answer 3

1. ervaring als basis = attitudes zijn aangeleerd
2. duurzaamheid
   - attitudes veranderen moeilijk
   - nuancering: kunnen wijzigen (vooroordelen aanpassen)
3. georganiseerd
   - attitudes vormen ‘liefst logisch’ netwerk
   - samenhangend geheel (oordelen elkaar niet tegenspreken)
4. object = zowel levenloze objecten als op levende

Question 4

de tripartite van attributie

Answer 4

1. cognitieve component
   - gedachten en overtuigingen over object of situatie
   - vb. voorkeur soort wasverzachter (rationele argumenten zoals effect op milieu) > kennis beïnvloedt attitude en omgekeerd
2. affectieve component
   - gevoelens ten opzichte van object of situatie
   - reclamebureaus spelen hier op in (vb. wasverzachter en blij kind)
3. conatieve of gedragsmatige component
   - neiging tot handelen op basis van onze attitude
   - zogenaamde hypothetische constructen (intelligentie, persoonlijkheid)
   - onrechtstreeks te achterhalen: verraden zich via ons gedrag (vb. stemgedrag)

Question 5

ontstaan en vervorming van attitudes

Answer 5

1. algemeen
   - meeste gevallen: door ervaringen
   - hoe geven de ervaringen uit je leven attitudes mee richting?
2. oneindig veel manieren
   - cognitieve invloeden
   - attitudeverandering door conditionering
   - habituatie, het aanbiedingseffect en het nabijheidseffect
   - onbewuste vorming van attitudes

Question 6

cognitieve invloeden

Answer 6

1. algemeen
   - objecten die ons hinderen = negatieve attitude en objecten die ons helpen = positieve attitude
   - ook naar de toekomst gericht (positief naar successen)
2. middel-doeltheorie
   - rationele afweging vooraleer we tot attitude komen
   - rationeel = niet noodzakelijk bewust >(on)bewust pro’s en contra’s afwegen (in achtergrond geest)

Question 7

cognitieve attitudebepaling (Ajzen en Fishbein)

Answer 7

1. algemeen
   - visie: bij bepalen (en creëren) van onze attitude rekening houden met alle mogelijke gedragsuitkomsten
   - vb. afweging van alle gevolgen van een staking
2. kritiek
   - zekere zin intuïtief acceptabel
   - maar moeilijk voorspellen hoeveel gedragsgevolgen volgen
   - verschillend van persoon tot persoon
   - welke waarde geven mensen aan die evaluatie?

Question 8

irrationele oorzaken van het ontstaan van attitudes

Answer 8

1. algemeen
   - irrationele instelling in collectief geheugen of collectief bewustzijn (door Carl Gustav Jung)
2. morele verstomming
   - principe: morele kwesties die hevige emotionele reactie uitlokt, zonder enkele mogelijke rationele verklaring
   - feit: stomverbaasd en perplex staan (= wanneer men vraag voor een argument voor ons gedrag)
   - verklaring “omdat het verkeerd is” (vb. kannibalisme)

Question 9

actief voorbeeld attitudevorming: reclame

Answer 9

1. algemeen
   - reclame en consumentengedrag
   - S-O-R-schema (enkel R (aankoopgedrag) verandert onder invloed van S (advertentie)) > tijdelijk effect
   - doel reclame: tussenliggende reacties of mediating responses binnen organisme veranderen (attitudes tegenover product liefst positief beïnvloed)
2. impact
   - onmisbaar in de economie en maatschappij
   - ook bij controversiële advertenties (vb. voor sigaretten of goksites)

Question 10

het domein propaganda

Answer 10

1. algemeen
   - politieke propaganda
   - ook boodschappen van algemeen nut = inspelen op affectieve en attitudes veranderen
2. effecten van emotionele boodschappen
   - uit onderzoek: effecten zijn tijdelijk (vb. choquerende foto sigarettenpak > denken, maar invloed niet sterk genoeg)
   - rollenspel: veel langduriger effect
   - vb. coronavaccin van AstraZeneca: verhoogd risico bloedklonters (puur feiten = risico verwaarloosbaar)

Question 11

sociale media

Answer 11

1. algemeen = sociale media beïnvloed onze attitudes (politieke voorkeur of stemgedrag beïnvloeden)
2. ‘filter bubble’= manier waarop persoonlijke algoritmes ingezet worden om verhalen in feed te laten verschijnen > in lijn met interessegebied gebruiker
3. ‘cherrypicking’
   - data kiezen die ons standpunt bevestigt (vertekend beeld werkelijkheid)
   - versterkt ‘confirmation bias’ (of bevestigingstendens) = belang hechte aan info of evidentie die ons idee bevestigt

Question 12

het Dunning-Krugereffect

Answer 12

1. algemeen
   - geneigd eigen opvattingen overschatten
   - centraal idee: sommige door gebrekkige metacognitie (= denken over het denken) vermogen ontbreken om over eigen visie te reflecteren
2. veralgemenend
   - mensen kunnen eigen incompetentie of onwetendheid niet naar behoren inschatten
   - eigen visie overschatten = moeilijk kritisch manier omgaan met propaganda op sociale media

Question 13

centrale versus perifere route naar overtuiging

Answer 13

1. centrale route
   - leiden door rationele, inhoudelijke afwegingen
   - kwesties die belangrijk voor je zijn, zoals de aankoop van een auto, een huis (dus weloverwogen beslissingen)
2. perifere route
   - oppervlakkige impulsen en uiterlijke kenmerken en prikkels
   - minder ingrijpende beslissingen (vb. beroemdheid die kledinglijn promoot)

Question 14

attitudeverandering door klassieke conditionering

Answer 14

1. opfrissing
   - klassieke conditionering = link tussen 2 prikkels (onvoorwaardelijke prikkel)
2. link met evaluatieve conditionering of affectieve overdracht
   - neutrale prikkel contigu of contingent gekoppeld aan onvoorwaardelijke prikkel > die positief respectievelijk negatief gevoel uitlokt
   - vb. leerkracht die leuk vak geeft, bijgevolg ook vaak leuk
   - het ‘Three Amigos-effect’ = wanneer acteurs worden verward met de rol

Question 15

attitudeverandering door operante conditinering

Answer 15

1. opfrissing
   - operante conditionering = nieuw gedrag aanleren (of afleren) door beloning (of straf)
2. invloed op attitudes
   - gedragingen beloond = positieve attitude creëren
   - extrinsieke motivatie: gedrag enkel omwille van beloning
   - zelfbekrachtiging: jezelf belonen (innerlijk belonen: trots voelen) of zelfbestraffing: schaamte

Question 16

reclame en modeling

Answer 16

1. reclame
   - zowel klassieke als operante conditionering > product associëren met positieve gevoelens
   - evaluatieve conditionering tot stand
2. modeling
   - Albert Bandura: Bobo-doll experiment
   - belangrijke voorwaarden voor modeling = verwachten van een beloning

Question 17

habituatie

Answer 17

1. algemeen
   - ‘primitief’ proces, zo eenvoudig en niet-inzichtelijk (ook ongewervelde dieren)
   - plots vreemd onbekend geluid = oriënteringsreactie
   - prikkel aanhoudt en weinig variatie = negeren
   - realiseren prikkel gehabitueerd wanneer die plots weer opduikt
2. verklaring
   - vermijden van energieverspilling
   - ook omgekeerd: prikkel die blijft aanhouden tot irritatie > moeilijk aan habitueren

Question 18

het aanbiedingseffect

Answer 18

1. betekenis
   - of blootstellingseffect (of ‘attitudinal effects of mere exposure’)
   - constante confrontatie zal leiden tot bewust meer appreciëren of waarderen
   - vb. liedje op de radio, modeverschijnselen (kapsel, kledingontwerpen en productplacement)
   - ook politici: veel publieke optredens = meer stemmen
2. tweefactorentheorie
   - na tijdje = vervelingseffect optreden
   - liedje vaker op de radio, leuker en leuker vinden (eerste factor) en verloop van tijd beu wordt (tweede factor)

Question 19

‘smirting’

Answer 19

1. betekenis
   - combinatie aanbiedingseffect en klassieke conditionering
   - veel Europese landen: rookverbod > rokers verplicht buiten
   - gevolg: socializen en flirtgedrag

Question 20

responscompetitietheorie

Answer 20

1. algemeen
   - confrontatie nieuw object = ontstaan soort strijd tussen verschillende gedragsantwoorden (en gevoel van onzekerheid en twijfel)
   - gevolg: object minder aangenaam
   - oplossing: hoe vaker in contact, hoe aangenamer
2. extra: onszelf niet fotogeniek vinden
   - gewend aan ons spiegelbeeld
   - of onze eigen stem ervaren via opname = onaangenaam (gewend te horen vanuit lichaam)

Question 21

factoren die het aanbiedingseffect beperkingen geven

Answer 21

1. effect het sterkst bij nieuwe prikkel
   - stijging in attitude = logaritmisch verloop
   - plafond-effect: hoger dan welbepaald maximum lijkt waardering niet toe te nemen
2. neutrale prikkel
   - fase 1: desensitisatie = minder gevoelig aan worden, vb. gewend aan aandacht van aanbidder (stalker)
   - fase 2: gedragscontrole (gedrag beheersen = vrees gaat dalen)
   - fase 3: vermijdingsgedrag (vluchten)
   - fase 4: sensitisatie = gevoeliger aan prikkel of je bent voortdurend op hoede
3. neutrale context
   - positieve context = positieve appreciatie door context alleen al
   - hetzelfde bij negatieve context (vb. politici vernoemd bij louche zaken)
   - nabijheidseffect = mensen liever hebben naarmate ze dichter bij ons ‘staan’

Question 22

onbewuste vorming van attitudes

Answer 22

1. algemeen
   - terrein dieptepsychologie en freudiaanse erfenis
   - attitudes controversieel = niet observeerbaar en niet meetbaar
   - grootste deel gedragingen = onbewuste, verdrongen en vanuit conflictueuze motieven gestuurd
2. verdringing
   - omdat ze beschamend zijn en oorzaak te pijnlijk
   - of attitude soms onderwerp van verdringing

Question 23

psychische apparaat van Freud

Answer 23

1. betekenis
   - conflict tussen 3 tegenstrijdige instanties
   - Es = lustprincipe (zoeken naar lust en vermijden onlust)
   - Uber-Ich = moraliteitsprincipe (geweten, ik-ideaal) (Es wil verliefdheid omzetten in daden > Uber-Ich zet hier verbod)
   - Ich = beslissingen nemen (basis gegeven omstandigheden)
2. uitlaatklep psychische spanningen
   - verspreking, dromen, gedragsmatige vergissingen en psychische stoornissen
   - defensie- en afweermechanismen

Question 24

soorten afweermechanismen

Answer 24

1. sublimatie
   - aanvaardbare manier uiting geven aan verdrongen wensen (of attitudes)
   - vb. racistische houding omzetten in humor als stand-upcomedian
2. reactievorming
   - omgekeerde uiten van wat men werkelijk wil of waar men naar verlangt
   - vb. iemand die vijandig is tegenover homobeweging, is zelf homo
3. rationalisatie
   - eigen attitude zo confronterend dat men deze via rationele argumenten probeert te verdoezelen of ontkennen
   - vb. de vos die niet aan de druifjes kan: “ze zijn toch te zuur”

Question 25

in-group versus out-group

Answer 25

1. in-group
   - groep waartoe iemand behoort en zich mee identificeert
   - interesses, overtuigingen, etniciteit, religie, geslacht/gender, seksuele voorkeur
   - generen vaak gevoel van behoren en identiteit
2. out-group
   - elke groep waar iemand niet toe behoort
   - verleidelijk om over te gaan tot polarisatie tussen in-group en out-group
   - vaak (onbewust en/of bewust) minder empathie of positieve gevoelens voor out-group leden
   - door in-group-out-group mechanismen en biases negatief beoordelen

Question 26

twee invullingen van ras

Answer 26

1. ras als biologisch afgebakende groep, 1 ras: homo sapiens
2. ras als sociale constructie
   - groep vormen op basis van gelijkenissen in zichtbare uiterlijke kenmerken (zoals lichaamskleur, lichaamsbouw, stijl van haar)
3. etniciteit
   - de maatschappelijk veronderstelde gemeenschappelijke afkomst van een groep mensen
   - multidimensionaal vb. nationale/regionale origine, moedertaal, religie en ras als sociaal construct

Question 27

voorbeelden binnen onze gemeenschap

Answer 27

1. ageism
   - een stereotiep beeld van ouderen
   - assimilatie (idee dat wij veel verschillen van de ander) en out-group-homogeniteit
2. de inleefoefening van Jane Elliott
   - blue eyes/brown eyes exercise
   - idee dat kinderen met bruine ogen ‘beter’ zijn dan leerlingen met blauwe ogen
   - conclusie: wanneer je discriminatie hebt ondervonden, minder geneigd om zelf discriminerend gedrag te stellen

Question 28

de Nieuw-Gentse Alliantie

Answer 28

1. algemeen
   - jonge Gentenaars: ludieke en maatschappelijke actie
   - politieke partij N-GA: Gentse onafhankelijkheid (te veel West-Vlaamse studenten ‘bleven hangen’)
2. gevolgen
   - polariserend gedrag: bakkers weigerden West-Vlamingen te bedienen
   - doodbrave burgers werden gediscrimineerd

Question 29

minimale groepssituatie

Answer 29

1. algemeen
   - ‘minimale groepssituatie-experimenten’
   - ‘in-group-favoritisme’ en ‘out-group-ondermijning’
2. twee niveaus van attitudevorming
   - de bewuste oordelen (waar we zelf over beslissen en nadenken)
   - het onbewuste niveau (de automatische, impulsieve associaties die we maken)

Question 30

attitudes als een gestalt

Answer 30

1. de balanstheorie
   - zinvol, logisch samenhangend geheel
   - mensen willen dat hun attitudes in logische balans staan ten opzichte van elkaar (vb. vriend van mijn vriend, moet ook mijn vriend zijn)
   - uit balans: mentale aanpassingen om negatieve relatie positiever te maken

Question 31

de cognitieve dissonantietheorie

Answer 31

1. Festinger, Schachter en Riecken:
   - onderzoek bij religieuze sekte van Doroty Martin
   - Heaven’s Gate sekte = meer vertrouwen in het geloof dan de krachtige telescoop die overtuigingen tegensprak
   - collectieve zelfdoding in maart 1997
2. andere voorbeelden
   - ‘er zijn fouten gemaakt (maar niet door mij)’ van Tavris en Aronson
   - als kind misbruikt volgen psychotherapeut = niet écht waar !!

Question 32

dissonantiereductie

Answer 32

1. betekenis
   - mensen hebben niet graag dat hun cognities elkaar tegenspreken
2. cognities verhouden zich op 3 manieren:
   - consonant: gelijkluidend
   - dissonant: botsend
   - irrelevant: geen invloed op elkaar, staan los van elkaar

Question 33

drie stellingen van Festinger

Answer 33

1. stelling 1 = globale dissonantie is een functie van de verhouding tussen dissonante en consonante cognities
2. stelling 2
   - hoe groter de globale dissonantie, hoe sterker de neiging om globale dissonantie te reduceren
   - ofwel dissonante cognities verkleinen (vb. cognitie minimaliseren die dissonant is, ‘minder belang aan hechten’)
   - ofwel consonante cognities verhogen
3. stelling 3
   - bij reduceren van globale dissonantie zullen we vooraf die cognities aanpassen die het minst goed bestand zijn tegen verandering
   - vooral die cognities aanpassen die het makkelijkst te veranderen zijn

Question 34

kenmerkende toepassingen (1-2)

Answer 34

1. dissonantie na het maken van een keuze
   - dissonante cognitie = vele mankementen en kosten en zwakke prestaties van de auto
   - consonante cognities = pluspunten verantwoorden
   - doel = dissonante cognitie minimaliseren
   - cognitieve dissonantie = enkel optreden als keuze gevolgen heeft
2. dissonantie bij het contra-attitudinaal pleidooi
   - experiment: saaie proef (vleugelmoer vast en los draaien)
   - vervolgens: pleidooi houden tegen PsPp. dat experiment héél leuk is
   - conclusie = hoe meer gewicht consonante cognitie heeft, hoe meer globale dissonantie naar beneden
   - attitudeverandering stijgt recht evenredig met dissonantie

Question 35

kenmerkende toepassingen (3-5)

Answer 35

3. dissonantie bij verleiding en de dreiging van straf
   - dissonante cognitie = het speelgoed leuk vinden en consonante cognitie = de straf
   - principe: wat verboden is, wordt aantrekkelijker
4. strengheid vd toetredingsvoorwaarden
   - globale dissonantie gecreëerd door dissonantie tussen twee cognities
5. dissonantie bij de voet-tussen-de-deur-techniek
   - “deur in het gezicht”: beginnen met veel te ambitieuze vraag (daarna toegankelijkere wens)
   - low-ball: ook bij experiment van Milgram
   - that’s not all: allerlei extra’s beloven voor dezelfde prijs of ‘stuntprijs’ aanbieden

Question 36

proef met pleidooi

Answer 36

1. algemeen
   - saaie taak als leuke taak omschrijven
   - wanneer pleidooi niet publiek = geen dissonantie
   - vaststelling: misschien rationaliseren we gewoon ons gestelde gedrag wanneer attitudes veranderden (i.p.v. dissonantie)
2. enkele beperkingen van cognitieve dissonantietheorie
   - aanwezigheid dissonantie ongewenst en negatieve consequenties
   - enkel bij persoonlijke verantwoordelijkheid voor gedrag (en voorzien van bepaalde negatieve gevolgen) ervaar je dissonantie
   - sprake van fysiologische arousal
   - fysiologische arousal gelinkt aan het eigen gedrag

Question 37

de Yale Attitude Change Approach - WHO

Answer 37

1. wat zorgt voor attitudeverandering? of ‘WHO says what to whom?’
   - geloofwaardigheid: deskundigheid, maar niet altijd tegenover een leek
   - aantrekkelijk: fysiek voorkomen
   - gelaatsuitdrukking: ernstig kijken bij positieve boodschappen
2. persoonlijkheid
   - vooral extraverte sprekers en openheid voor ervaring
   - neurotisch of overtuigd van eigen gelijk = tegenindicatie

Question 38

de Yale Attitude Change Approach - WHAT

Answer 38

1. algemeen
   - vooral boodschappen die niet bedoeld lijken om te beïnvloeden
   - pro-, maar ook contra-argumentaties aanbrengen
   - primacy-effect: veel sprekers op korte tijd
   - recency-effect: indien lezingen over enkele dagen gespreid zijn

Question 39

de Yale Attitude Change Approach - WHOM

Answer 39

1. propaganda
   - vooral als je afgeleid wordt tijden het krijgen van een boodschap (of propaganda) = onthoud je er minder van en ben je meer beïnvloedbaar (> minder alert om kritische tegenwerping te bieden)
2. vastelling
   - jongeren tussen 18 en 25: meest bereid tot attitudeverandering
   - mensen met minder zelfvertrouwen en lage/gemiddelde intelligentie zijn beïnvloedbaarder