9. Elektriciteit en straling Flashcards
Electriciteit - wat is stroom en veilige spanning
9.1
er staat stroom op = er staat spanning op
* huis = 230 V
* laagspanning = 400 V (werkplaats)
* hoogspanning = 1000 V / 1500 (transformatorhuisje of bovenleiding trein)
veilig = 50 V wisselspanning (50V ~) = 120 V gelijkspanning (120V =)
-> gelijke spanning is minder gevaarlijk dan wisselspanning
als je stroom krijgt is er een spanningsverschil
maar materiaal moet ook stroom geleiden:
* goede stroomgeleider = weinig weerstand tegen stroomdoorgang
* isolator = veel weerstand tegen stroomdoorgang
Risico:
* hogere spanning = grotere stroom
* lagere weerstand = grotere stroom (nat = lagere weerstand)
Elektriciteit - risico factoren en risico’s
9.1
Risico’s van stroom door menselijk lichaam hangt af van volgende factoren:
* soort spanning (wissel ~ groter risico dan gelijk =) en hoogte spanning (V)
* stroomsterkte (A)
* tijd van stroomdoorgang
* weg die stroom door lichaam kiest
* aanrakingsoppervlak (groter oppervlak = meer stroom)
* weerstand van ondergrond (kies rubbermat)
Risico stroom door menselijk lichaam:
* elektrische schok
* reactie lichaam op elektrische schok (door schrik van ladder afvallen)
* kortsluiting (= als twee onder verschillende spanning staande delen in contact komen): vonken en vlammen gevolgd door brand (gelijkspanning geeft grotere vlambogen dan wisselspanning)
* kortsluiting: geraakt door rondvliegend materiaal of drukgolf
Elektriciteit - oorzaak risico’s en veiligheidsmaatregelen
9.1
Oorzaken risico’s :
* kortsluiting doordat twee onder verschillende spanning staande delen direct met elkaar in verbinding komen
* in aanraking komen met open spanning door onderdelen die niet goed afgeschermd zijn
* defecte en ondeugdelijke machines
* defecten aan toestellen en leidingen
* slechte of ontbrekende aardverbinding of foute aanleg of montage
* ondoordacht gebruiken van elektrische installaties
* onoplettendheid, onachtzaamheid en onwetenheid is groot risico
Maatregelen:
* gebruik dubbel geisoleerd materiaal (vierkantje)
* werken met isolerende materialen (rubberen handschoenen, schoenzolen, matten)
* goed apparatuur
* geschoolde werknemers
Elektriciteit - personeel
9.1
leek: geen elektrotechnisch deskundig persoon, mag geen werkzaamheden uitvoeren op installaties
voldoende onddericht persoon (VOP): mag onder voorwaarden beperkte elektrotechnische werkzaamheden verrichten aan elektrische installaties en apparaten.
* Bijv iemand die is geinstrueerd door vakbekwaam persoon (instructie moet aantoonbaar zijn door bijv certificaat)
* Werk dient eenvoudig te zijn en zorgvuldig beschreven, toezicht is nodig
vakbekwaam persoon (VP): enige die werkzaamheden mogen verrichten aan onder spanning staande installaties.
* iemand die een (elektrotechnische) opleiding heeft gehad en ervaring heeft
Veilig werken elektriciteit - arbowet: basiseisen (3) en maatregelen (4)
9.2
Basiseisen arbowet omtrent elektriciteit:
* elektrische installaties en gereedschappen moeten veilig zijn -> gekeurd volgens NEN EN 50110 / NEN 3140
* werken aan of vlakbij elektrische installaties die onder spanning staan is verboden
* werkzaamheden of reparaties aan elektrische installaties en gereedschap moet worden gedaan door vakbekwaam persoon
veiligheidsmaatregelen elektriciteit
* dubbel geisoleerd (hand)gereedschap
* persoonlijke beschermingsmiddelen (rubberen handschoenen, schoenen en matten) en fysieke afscherming (schakelkast, omkasting apparaat (bijv wasmachine))
* zekeringen (smeltveiligheden) -> bij te grote stroomdoorgang smelt de zekering en wordt stroomkring uitgeschakeld
* veiligheidsaarding: voorkomt dat machines niet onbedoeld onder spanning komt te staan. UItwendige en geleidende onderdelen worden aangesloten op aarde die is aangesloten op bestaande aardnet
* aardlekschakelaar: detecteert lekstroom die wegvloeit naar aarde en schakelt spanning uit zodra lekstroom boven 30mA komt. Moet regelmatig getest worden
Elektriciteit: regels voor goed aarden en gebruik tijdelijk elektrisch materiaal
9.2
Goed aarden steigers en leidingen:
* aanbrengen van aarelektrode in grond maakt werkt op steigerminder gevaarlijk voor bijv bliksem of hoogspanningslijn -> spanning lekt weg naar aarde
* aarde van steiger verplicht als op of aan steiger elektrische kabels, leidingen of materiaal bevind
* aarde van werk- en opslagpresentatie is verplicht als men er met elektrisch gereedschap werkt
* werk met lage spanning: 50V~ en 120V=
* in ziekenhuis en zwembad: werk met zeer lage spanning 12 V
Gebruik tijdelijk elektrisch materiaal:
* controleer eerst op beschadigingen en afwijkingen
* indien beschadiging: maak melding leidinggevende of vakbekwaam persoon
* controleer altijd kabelhaspel en verlengkabels op max toelaatbaar vermogen en beschadigingen
* rol kabelhaspel helemaal uit (bij overbelasting kan overhitting en brand ontstaan)
Gevaren elektriciteit - statische elektriciteit: wat + risico’s (3) + maatregelen (7)
9.3
statische elektriciteit ontstaat als twee verschillende slecht geleidende stoffen wrijving van elkaar ondervinden -> stoffen worden elektrisch opgeladen
* kan elektrische schok geven
* vonkoverslag kan brand veroorzaken
* gevoelige apparatuur kan defect raken
maatregelen
* leidingen, tanks en apparatuur moet goed geaard zijn, en de aard moet zo veel mogelijk op aardleidingennet aangesloten zijn
* beperk stroomsnelheid stof
* beperk valhoogte stof (minder kans op vonken)
* voeg antistatische dope toe (ASA)
* voeg inert gas toe (stikstof) -> verlaagt zuurstofpercentage, reageert niet en brandt niet
* verhoog luchtvochtigheid (bij stof als houtmeel)
* draag antistatische schoeisel en kleding
voorbeelden
* opstijgende gas- of dampbellen die turbulentie veroorzaken
* verfspuiten of vergelijkbare activiteiten
* wrijven over kunststof
* (pneumatisch) transport van poeders en korrels in mengers, doseersluizen, etc
* overpompen van brandstof uit tankautos
* wrijving door kleding over de huid
* aandrijfriemen
* bij sommige vloeistoffen: bij stroming door kunststof leiding of door roeren
* lopen over synthetische vloerbedekking
Gevaren elektriciteit - vonken en temperatuurverhoging + lassen of snijden
9.3
vonken en temperatuurverhoging:
* brand en/of explosie kan ontstaan door draaiende apparaten en schakelaars die vonken afgeven
* brand en/of explosie kan ontstaan naar aanleiding van temperatuurverhoging die elektrische installatie genereert
elektrisch lassen of snijden
* tijdens dit werk wordt bewust en gecontroleerd kortsluiting gemaakt met vlamboog
* grootte vlamboog is afhankelijk van hoogte spanning tussen delen en stroomsterkte
* er kan stroomstoot worden geven en er kunnen vonken ontstaan -> beide geven verwondingen
-> draag altijd overal met juiste beschermingsgraad (laskleding + vlamvertragend + antistatisch + vlambogen beschermend)
Straling: twee soorten
9.4
Ioniserende straling: straling die elektrische geladen deeltjes in bestraalde materiaal laat ontstaan en daardoor structuur verandert (er ontstaan ionen) (ook cellen in menselijk lichaam). Schade hangt af van:
* afstand tot stralingsbron
* soort radiactieve stof
voorbeelden: radioactieve stof, aardgaswinning, geneeskunde (rontgen), kerncentrales, detectieapparaten, materiaalcontrole, meetapparatuur processindustrie
Niet-ioneserende straling straling te zwak om structuur materiaal te veranderen (er onstaan geen ionen). Gevaarlijk in hoge dosis en lange blootstellingsduur doordat straling wordt omgezet in warmte met verbranding tot gevolg. Nevenklachten zijn vermoeidheid, hoofdpijn en slaperigheid
* microgolven
* ultraviolete straling
* zonlicht
* laserstralen
* infrarood straling
* radiogolven
Straling - veiligheidsmaatregelen
9.4
veiligheidsmaatregelen voor werken met straling of in omgeving waar straling vrijkomt
* werk zo ver mogelijk van bron
* vermijd besmetting met radioactieve stof door goede hygiëne en verpakking radioactieve stof heel te laten
* gebied rond bron afzetten
* juiste PBMs dragen
* waarschuwingsborden plaatsen
* (permanente) metingen uitvoeren
Medewerkers zijn verplicht om
* persoonlijke dosis straling die opgenomen is te laten meten en vaststellen
* alle voorschriften nauwkeurig te volgen
* medische keuring te ondergaan
bij werkzaamheden waar straling vrijkomt moet stralingsdeskundige aanwezig zijn -> controleert op besmetting van werknemers, gereedschappen en materialen
