6. czy warto badać do bólu? o replikacjach w kontekście posłuszeństwa Flashcards
Świątynia Ludu - sekta Jima Jonesa
Zbiorowe samobójstwo poprzez zażycie trucizny, którą kazał im zażyć Jones
Jones sprawdzał posłuszeństwo swoich wyznawców
Those who cannot remember the past are condemned to repeat it. - George Santanaya 1905
Wczesne badania nad skrajnymi poleceniami
70% badanych mimo obrzydzenia odcinało głowę szczura
Milgram - badania nad mechanizmem posłuszeństwa
Dobór próby - kontrola wieku, poziomu wykształcenia - 100 osób
Wariant badania w grupie (2 badanych) osłabia efekt posłuszeństwa - jeśli jeden rezygnuje, chwilę później również drugi
Razem przebadano 780 osób w różnych warunkach eksperymentalnych uległość wyniosła od 0% do 10%, najczęściej około 60%
Co właściwie odkrył Milgram?
Warunki, w których posłuszeństwo rośnie i maleje
Przewidywania są skrajnie niezgodne z rzeczywistością
Kluczowe znaczenie ma bliskość względem ofiary (bliskość redukuje uległość)
Uczestnicy kontynuują działania pomimo własnego dyskomfortu
Znaczenie bliskości względem ofiary
liniowy spadek uległości wraz ze zwiększaniem się bliskości między nauczycielem a uczniem; bliskość redukuje uległość!
Replikacje badań Milgrama poza USA
Procent uległości wszędzie był wysoki. Gdzieniegdzie nawet wyższy (Południowa Afryka, Włochy, Niemcy) niż w Stanach, gdzieniegdzie niższy (Australia). Fenomen ten jest raczej powszechny w świecie.
Techniki sekwencyjne:
Stopa w drzwiach - Freedman i Fraser 1996
Drzwi zatrzaśnięte przed nosem - Cialdini, Vincent, Lewis, Catalan, Wheeler, Darby, 1975
Niska piłka - Cialdini, Cacioppo, Basset, Miller 1978
Wielokrotna stopa w drzwiach - o tym pisał Milgram
Hipoteza Stevensa Gilberta (1981)
wielokrotna stopa w drzwiach; gdyby ktoś poprosił o jednorazowe porażenie prądem 450V nie doszłoby do tego, zupełnie inny wpływ społeczny
Gilbert zaproponował, że uczestnicy nie podejmują świadomej decyzji o kontynuacji działań wbrew swojemu dyskomfortowi, lecz działają automatycznie, pod wpływem dynamicznie zmieniających się okoliczności i presji sytuacyjnej.
nieudane replikacje: W wariancie Gilberta wszyscy zgadzali się na wykonywanie poleceń. Eksperyment polski charateryzował się małą trafnością wewnętrzną.
Jerry Burger (2009)
metoda obedience light - istnieje punkt, w którym osoby badane zachowują się bardzo konsekwentnie (jeśli osoby przekroczą 10 przycisk, rzadko kiedy przerywają uczestnictwo w badaniu - PUNKT BEZ POWROTU!)
Kluczowe założenie hipotezy Gilberta w kontekście Milgrama:
Automatyczna reakcja na autorytet: Gilbert sugerował, że uczestnicy eksperymentu odczuwają konflikt moralny, ale działają automatycznie pod wpływem silnego autorytetu eksperymentatora, zamiast angażować świadomą refleksję nad swoimi działaniami. Decyzje są podejmowane na poziomie intuicyjnym, z minimalną kontrolą poznawczą.
Hipoteza „momentu stop”: Gilbert uważał, że momenty, w których uczestnicy mogliby przemyśleć swoje działania i przerwać, są pomijane, ponieważ kontekst eksperymentu (np. sekwencyjne zwiększanie wstrząsów, spokojne zachowanie eksperymentatora) utrzymuje ich w stanie posłuszeństwa.
Replikacje eksperymentów Milgrama z hipotezą Gilberta w tle koncentrują się na zmiennych, które mogą zakłócić automatyczne posłuszeństwo i zmusić uczestników do świadomej refleksji:
- Zatrzymanie procedury w kluczowych momentach:
W replikacjach eksperymentator celowo wprowadza przerwy w sekwencji poleceń (np. przed zadaniem wyższego wstrząsu).
Uczestnicy mają wtedy czas na zastanowienie się nad swoimi działaniami, co pozwala sprawdzić, czy wprowadzenie refleksji zmniejsza posłuszeństwo.
- Zmniejszenie presji autorytetu:
Eksperymentator przyjmuje mniej dominującą rolę, co może zakłócić automatyczny mechanizm podporządkowania.
Zamiast wyraźnych poleceń (“Proszę kontynuować”), używa bardziej subtelnych sugestii.
- Manipulacja percepcją konsekwencji:
Wprowadza się zmienne, które sprawiają, że uczestnik bardziej świadomie odczuwa skutki swoich działań (np. bardziej realistyczne krzyki ofiary, dodatkowe komentarze ofiary po każdym wstrząsie).
- Zmiana dynamiki sekwencji:
Zamiast stopniowego zwiększania intensywności wstrząsów (co jest łatwe do zracjonalizowania przez uczestnika), wprowadzano losowe lub skokowe zmiany, by sprawdzić, jak wpłynie to na refleksyjność uczestników.
Badania sugerują, że gdy uczestnicy mają więcej czasu na refleksję lub gdy presja autorytetu jest zmniejszona, odsetek osób osiągających maksymalne napięcie (450 V) znacząco spada. To wspiera hipotezę Gilberta, że posłuszeństwo w badaniach Milgrama wynikało z automatycznych reakcji na silny autorytet i presję sytuacyjną, a nie z przemyślanej decyzji o kontynuacji działań.
zastrzeżenia wobec Gilberta
- zbyt duże skupienie na automatyzmie
- niedocenienie roli moralnych konfliktów
- pomijanie wpływu norm społecznych
- uproszczenie mechanizmu “momentu stop”
- ignorowanie indywidualnych różnic
