21) páitrúin d'fhorbairt gheilleagrach

Question 1

Is féidir an Domhan a roinnt i dtrí ó thaobh eacnamaíochta de:

Answer 1

An Domhan forbartha​

An Domhan atá ag forbairt go tapa​

An Domhan atá ag forbairt go mall/ an Domhan I​ mbéal forbairt

Question 2

Tír Forbartha

Answer 2

Tá caighdéan ard maireachtála ann, le geilleagar forbartha agus bonneagar teicneolaíochta maith ann.​

m.sh an Ghearmáin

Question 2

Tír atá ag forbairt

Answer 2

Tír nach bhfuil leibheál ard tionsclaíochta bainte amach acu, le daonra atá ag fás. De gnáth tá caighdéan maireachtála meánach go íseal ann.​

m.sh An Bhrasáil

Question 2

Tír i mbeál forbartha:

Answer 2

Tír ina bhfuil leibheál íseal ioncam ann agus tá mór bacanna ann chun forbairt a dhéanamh, ar nós caighdéan íseal maireachtála, córás sláinte neamhforbairte nó ioncam íseal.​

m.sh an Aetóip

Question 3

Ollioncam Náisiúnta

Answer 3

ioncam iomláin a tuilleann muintir na tíre

Question 4

An tInnéasc um Fhobairt Dhaonna

Answer 4

is tomhas gairbh é ar cé comh saibhir agus atá tír
déanann sé caighdán na beatha daoine a taifead
oin in ghaidh an duine
oideachas
ionchas saoil
comhionannas inscine

Question 5

An Bearna idir an Tuaisceart agus Deisceart

Answer 5

Ta roinnt tíortha an-shaibhir, fad is atá cinn eile an bhocht. Dá bharr is féidir an Domhain a roinnt ina dhá réigiúin eacnamaíochta. ​

Tá formhór na dtíortha i mbéal forbairt sa Leathsféir Theas. Tugtar An Deisceart ar an gceantar seo. ​

Tá formhór na tíortha saibhre sa Leathféir Thuaidh. Tugtar An Tuaisceart ar an gceantar seo.

Question 5

Gnéithe a théann i bhfeidhm ar phatrúin d’fhorbairt gheilleagrach

Answer 5

Coilíneachas
Trádáil Éagothrom
Fiacha
domhandú

Question 5

Coilíneachas

Answer 5

Smacht a fháil ar thír agus í a rialú.​

Coilíneacht = an tír a bhfuil tír níos cumhachtaí i gceannais uirthi. Cumhacht coilíneach = an tír a fhaigheann smacht ar thíortha eile.​

Fadó, rinne tíortha san Eoraip, ar nós an Phortaingéill, Spáinn agus Bhreatain tíortha a chur faoi smacht.​

Rinne said dúshaothrú ar a gcoilíneachtaí, ag baint shaibhreas mianraí, ag úsáid talamh feirmeoireachta agus ag cruthú córas trádála éagothroime.​

Toisc seo d’éirigh na cumhachtaí coilíneach saibhir agus forbairte, fad is a d’fhan an coilíneacht bocht agus neamhforbairte.

Question 5

Trádáil Éagothrom

Answer 5

Thosaigh an trádáil éagothrom leis an gcoilíneachas.​

Dhéantaí dúshaothrú ar amhábhair agus barraí na gcoilíneachtaí. Déanadh iad a easportáil go dtí na cumhachtaí. M.sh tae, caife agus siúcra​

Fástar barra margaidh sna coilíneachtaí. Barra a fhástar don easportáil amháin.​

San lá inniú tá tíortha spleách ar barraí a dhíol leis an Tuaisceart ar phraghas íseal. ​

Uaireanta, déantar earraí a dhíol go dtí an Tuaisceart, áit a dheantar phroiseáil orthu chun díol thar n-ais don Deisceart ar praghas níos airde. Cruthaíonn sé seo fiacha I measc tíortha an Deisceart

Question 5

An Trádáil Éagothrom a leasú

Answer 5

Is eagraíocht í an Foras Chóir-Thrádála a n-oibríonn chun a chinntiú go bhfaigheann tíortha atá ag forabirt prahgas cóir ar a gcuid easportála. ​

Tugann siad a stampa d’earraí a leanann rialacha chóir-thrádála.​

Question 5

Cás Staidéar: Uachtar Reoite Cóir-Thrádála Ben & Jerry’s

Answer 5

I 2005, rinne an cumhlacht Ben & Jerry’s Ice Cream geallúint go mbeadh deimhniú Cóir-Thrádála ag a cuig príomh comhábhair​

Caife​

Siúcra ​

Fanaile (vanilla) ​

Cócó ​

Bananaí

Question 5

Pónairí Caife

Answer 5

Faighte ón Comharchumann Caife Huatusco i Meicsiceo ó 2010.​

Úsáideadh an íocaíocht cóir-thrádála i 2017 chun ionad leigheas, leabharlann agus scoileanna a thógáil. ​

Tugtar íocaíocht breise d’oibrithe agus feirmeoiri, a théann go coiste commónta chun coinniollacha sóisialta, eacnamaíochta agus timpeallachta an phobal a fheabhsú.

Question 5

Siúcra

Answer 5

Faighte ón Bheilís i Mheiriceá Láir, ceann do tairgeoirí agus easpórtálaí is mó den siúcra ar domhain.​

Úsáideadh an íocaíocht cóir-thrádála i 2017 chun traenáil a dhéanamh ar feirmeoirí chun modhanna nua a dhéanann tairgíocht a ardú agus damáiste don timpeallacht a laghdú a n-úsáid

Question 5

Fanaile​

Answer 5

Faighte ó Madagascar agus Uganda.​

Feirmeoirí ag stracailt ann toisc trádáil éagothrom.​

D’úsáid feirmeoirí an íocaíocht cóir-thrádála chun ionad sláinte a dheisiú agus Oifig a thógáil.

Question 5

Cócó

Answer 5

Faighte ón gCósta Eabhair, a thairgíonn beagnach 40% do cócó an domhain.​

Úsáideadh an íocaíocht cóir-thrádála i 2017 chun ionad leighis a thógáil, altra a fhostú, grianphanéil agus pumpa uisce a chur isteach.

Question 5

Bananaí

Answer 5

Faighte ó Eacuadór.​

Ceannaíodh breis is 50 tonna banana i 2014.​

Úsáideadh an íocaíocht cóir-thrádála i 2017 chun scoláireachtaí a chur ar fáil do leanaí agus aire sláinte a chur ar fail do feirmeoirí, oibrithe agus a clainne.

Question 5

Fiacha

Answer 5

An méid airgid a chaithfidh tír a íoc ag deireadh na bliana.​

​

Tá fadhb ag roinnt tíortha sa Deisceart le fiacha. Uaireanta caithtear airgead ar airm in ionad cúram sláinte agus oideachas.​

​

Gearann bainc idirnáisiúnta ús ard ar iasachtaí agus bíonn sé deacair ar thíortha bochta na fiacha a íoc. Cruthaíonn sé seo fainne fí fiacha (debt cycle)

Question 6

Domhandú

Answer 6

Is feidir le Domhandú tionchar dearfach nó diúltach a bheith aige ar forbairt eacnamaíochta.​

Cruthaíonn cuideachtaí ilnáisiúnta (MNCs) postanna. M.sh i 2021 bhí 275,000 duine in Éire fostaithe san earnáil seo.​

​

Ach cuireann siad leis an ‘Brain Drain’ agus is feidir le tíortha braith iniomad orthu. Is féidir leis an MNC fágaint gan foláireamh má ardaíonn costasaí. Uaireanta lonnaíonn siad i dtíortha áirithe mar níl rialacha comh dian ann maidir leis an dtimpeallacht srl.

Question 6

Spriocanna Domhanda um Fhorbairt Inbhunaithe

Answer 6

Comhionannas inscne
cúram sláinte
fostaíocht
deiseanna oideachas

Question 6

Comhionannas inscne éire

Answer 6

Tá stádas níos airde ag cailíní sa tsochaí. Tá pá comhionann agus cearta na mban ann. Tá oideachas maith ar a bhformhór. Caitear mar a gcéanna le fir ar an iomlán. Oibríonn go leor ban taobh amuigh den bhaile. Déantar clainne a phleanáil agus bíonn níos lú ná beirt pháistí ar an meán

Question 6

An Domhan i mbéal forbartha – An Tansáin comhionnanas inscine

Answer 6

I 2017 cuireadh dlí i bhfeidhm a deir go gcaithfidh cailín atá ag súil le leanbh an t-oideachas a fhágáil agus nach bhfuil cead filleadh. Le deich mbliana anuas tá os cionn 55,000 cailín scoil a bhí a iompar curtha as. Tá rátaí liteararthacha na gcailíní tar éis titim ó 61% go 51%

Question 6

Cúram Sláinte éire

Answer 6

Tá uisce glan ar fáil go forleathan. Tá fáil ag formhór ar chúram sláinte den scoth. Tá cláir vacsaíní cuimsitheach ann. Tá oideachas faoi ghnéas sábháilt

Question 7

Cúram Sláinte tansáin

Answer 7

Tá iarrachtaí cúram sláinte a chur ar fáil do chách ach ní na háiseanna ar fáil. Is fadhb mhór í ailse cheirbheacs (cervical cancer). Tá rátaí básmhaireachta an ard ann. ​

Tá maláire mar chúis mhór a bhfaigheann páistí faoi bhun 5 bás. Tá easpa eangacha muiscítí (mosquito nets) i mheasc mhuintir na tuaithe.​

Tá vacsaín ag formhór páistí ach bíonn fadhbanna móra maidir le chothú páistí. Meastar go bhfuil 42% díobh siúd faoi bhun 5 faoi bhun a bhfáis

Question 7

Fostaíocht éire

Answer 7

Fostaíocht lán aimseartha i bpoist éagsúla sa earnáil threasach ag formhór daoine óga. Tá réimse leathan deiseanna fostaíochta. Tá tuarastail ard i gcomparáid le tíortha eile an domhain. Bíonn coinníollacha oibre an mhaith, le dlíthe láidre fostaíochta chun cearta a chinntiú

Question 8

Fostaíocht tansáin

Answer 8

Tá an tír ag forabirt ach fós tá tuarastail an-íseal ann. Tá droch-coinniollacha oibre ann agus is beag rialachán sábháilteacha atá ann.​

Tá teacht ar amhábhair sa tír, m.sh gás nádúrtha, ach beidh blianta ann sular mbeidh aon toradh airgeadais ar seo.

Question 9

Deiseanna oideachas éire

Answer 9

Caithfidh gach dalta faoi 16 freastal ar scoil. Fanann formhór páistí go dtí 18 chun an Ardteist a dhéanamh. Téann 70% ar aghaidh go dtí an triú leibheál. Tá léamh agus scríobh ag formhór daoine

Question 10

Deiseanna oideachas tansáin

Answer 10

Tá córas oideachais stáit agus córas oideachas príobháideach ann. Sna scoileanna stáit ní féidir ach le scoláirí a n-éiríonn leo sna scrúdaithe dul ar aghaidh go dtí an leibheál sinsearach. Tá bearna idir an dhá chóras. Éiríonn go maith le daoine sa chóras príobháideach ach tá sé an costasach