ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21ο Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ, ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗ- ΡΩΤΙΣΜΟΥ Flashcards
Για ποιους λόγους κατέρρευσε το κοινοβουλευτικό σύστημα και επικράτησε το αυ- ταρχικό πρότυπο στις περισσότερες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης;
Την επαύριο του πολέμου φαινόταν ότι το φιλελεύθερο κοινοβουλευτικό πολίτευμα που είχε εδραιωθεί στη Δυτική Ευρώπη ήταν έτοιμο να θριαμβεύσει και σε περιοχές της ηπει- ρωτικής Ευρώπης. Όμως η δημοκρατία αποδείχτηκε ευάλωτη και βραχύβια σε χώρες με βραχύχρονη δημοκρατική παράδοση ή με απουσία κεντρικών εθνικών θεσμών και με τε- ράστιο αγροτικό πληθυσμό στην πλειοψηφία του αγράμματο και συντηρητικό.
Τα τεράστια οικονομικά προβλήματα, οι οξύτατες κοινωνικές αντιθέσεις και το πληγωμέ- νο εθνικό γόητρο (Γερμανία. Ιταλία) δεν αντιμετωπίστηκαν με το δημοκρατικό σύστημα, το οποίο καταλύθηκε από ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Η μεγάλη απειλή για τους φιλελεύθερους θεσμούς προήλθε από την Ακροδεξιά, αφού
- η κοινωνική Επανάσταση έπαψε να εξαπλώνεται,
- οι σοσιαλδημοκράτες μετά τη διάσπαση του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος
μετατράπηκαν σε στυλοβάτες του κοινοβουλευτικού συστήματος υιοθετώντας μετριο-
παθείς θέσεις,
- ενώ οι κομμουνιστές αποτελούσαν μειοψηφία και βρίσκονταν υπό διωγμό στις περισ-
σότερες χώρες.
Οι δυνάμεις που ανέτρεπαν τα κοινοβουλευτικά καθεστώτα ήταν αυταρχικές και αντιφιλε- λεύθερες,
χαρακτηρίζονταν από εθνικισμό,
προωθούσαν τη βίαιη καταστολή και
διαδήλωναν την πίστη τους στις παραδοσιακές αξίες της θρησκείας, της έννομης τάξης και της οικογένειας.
Η ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων και η μετατροπή τους σε κινήματα εξουσίας κατά τη μεσοπολεμική περίοδο οφείλεται
στην κατάρρευση των παλαιών αυτοκρατορικών καθεστώτων,
στην εξασθένηση των κυρίαρχων κοινωνικών τάξεων,
στην υποστήριξη και αποδοχή τους από τα μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα.
Η οικονομική κρίση, γονάτισε τις ευρωπαϊκές οικονομίες και κοινωνίες τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930, κατάφερε αποφασιστικό πλήγμα στην αξιοπιστία της κοινοβου- λευτικής δημοκρατίας και του φιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο, μετά τον καταστροφικό Παγκόσμιο Πόλεμο και την οικονομική κρίση του 1929 στις περισσό- τερες χώρες θεωρούνταν χρεοκοπημένο.
Ποια είναι τα αίτια ίδρυσης του ιταλικού καθεστώτος;
α) Η ανέχεια της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού,
β) η έντονη δυσαρέσκεια απέναντι σε ανίκανη και διεφθαρμένη ηγεσία και η απογοήτευση για τα ελάχιστα κέρδη που είχε αποκομίσει η Ιταλία από τον πόλεμο
δημιούργησαν ένα κλίμα αναταραχής από το οποίο επωφελούνταν οι σοσιαλιστές, οι οποί- οι έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια προς τον μπολσεβικισμό και αναδείχτηκαν τρίτο κόμμα στις εκλογές του 1919.
Με την πολιτική κάλυψη και την ενθάρρυνση των σοσιαλιστών, ενώσεις εργατών προχω- ρούσαν σε καταλήψεις εργοστασίων στις πόλεις, ενώ στην ύπαιθρο ομάδες ακτημόνων χωρικών και μικροκαλλιεργητών καταπατούσαν τα μεγάλα αγροκτήματα και διεκδι- κούσαν τη διανομή τους.
Τέτοια κατάσταση πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής αναταραχής εκμεταλλεύτηκε ο Μουσολίνι, αναδείχτηκε σε εμπνευστή και ηγέτη του φασιστικού κινήματος της Ιταλί
Ποια η πορεία εγκαθίδρυσης φασιστικού κράτους στην Ιταλία;
Ιδρυτικό πρόγραμμα:
Ήταν ριζοσπαστικό και φιλολαϊκό,
απαιτούσε εφαρμογή της οκτάωρης εργασία,
βαριά φορολογία του κεφαλαίου και των κληρονομιών.
Ένα χρόνο αργότερα αντικαταστάθηκε από ένα σαφώς πιο συντηρητικό κείμενο με έντονα εθνικιστικό λεξιλόγιο.
Υποστηρικτές του φασισμού:
Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι βιομήχανοι εξασφάλισαν τον κοινωνικό συντηρητισμό χρηματοδοτώντας το. Έτσι ο φασισμός εξελίχθηκε από κίνημα αμφισβήτησης του αστικού καθεστώτος σε ένοπλο όργανο της «αντεπανάστασης», δηλαδή της αντίδρασης του κατε- στημένου στον κίνδυνο της κομμουνιστικής Επανάστασης.
Η δράση του Μουσολίνι:
Το 1921 ο Μουσολίνι οργάνωσε σε ολόκληρη την Ιταλία τοπικές παραστρατιωτικές ομά- δες.
Ίδρυσε το στρατό των μελανοχιτώνων, τον πιστό στρατό του Μουσολίνι και βασικό όπλο της τρομοκρατίας κατά των αντιπάλων του, οι οποίοι διακρίνονταν για την πειθαρχία, την οργάνωση και τη βίαιη δράση τους. Εξαπέλυσαν κύμα διώξεων, κακοποιήσεων και δολο- φονιών, συνδικαλιστών, σοσιαλιστών, κομμουνιστών, ακόμα και φιλελευθέρων και καθο- λικών, οι οποίοι στην πολιτική του Μουσολίνι.
Το φθινόπωρο του 1921 το Εθνικό Φασιστικό Κόμματου Μουσολίνι αριθμούσε ήδη 300.000 μέλη.
Ένα χρόνο μετά, μέσα σε συνθήκες κατάρρευσης του παλιού πολιτικού συστήματος, ο Μουσολίνι αποφάσισε να διεκδικήσει δυναμικά την πρωθυπουργία και να κηρύξει τη φα- σιστική επανάσταση.
Μετά από μια μεγαλειώδη πορεία προς τη Ρώμη, κατέλαβαν την ιταλική πρωτεύουσα, ε- ξανάγκασαν τον πρωθυπουργό σε παραίτηση ενώ ο Αυτοκράτορας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ’ ανέθεσε στον Μουσολίνι την ευθύνη σχηματισμού κυβέρνησης.
Μέχρι το 1925 ο Μουσολίνι είχε κατορθώσει να επιβάλει ένα δικτατορικό καθεστώς ενώ απαγορεύτηκε η λειτουργία των άλλων κόμματων. Το κοινοβούλιο έπαιζε το ρόλο επικύ- ρωσης των διαταγμάτων του Ιταλού δικτάτορα.
206
Ίδρυσε σωματειακό κράτος, στο οποίο τον συντονισμό και τη διεύθυνση της οικονομίας ανέλαβε ένα συμβούλιο 22 σωματείων. Τα μελή των συνδικάτων ήταν μέλη του φασιστι- κού κόμματος, όπως εξάλλου και οι εκπαιδευτικοί.
Αξιοποίησε στο έπακρο τις δυνατότητες προπαγάνδας που πρόσφεραν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, όπως ο Τύπος, το ραδιόφωνο, τα κινηματογραφικά επίκαιρα, η γιγαντοαφίσα και ο αθλητισμός.
Το 1938 καταλύθηκε και το τελευταίο απομεινάρι δημοκρατίας. Τη Βουλή αντικατέστησε το «Συμβούλιο των fasci και των συντεχνιών».
Ο Μουσολίνι αποτέλεσε πρότυπο για τον Χίτλερ και τους Γερμανούς ναζί.
Ποιες συνθήκες οδήγησαν στο Σύνταγμα της Βαϊμάρης;
Οι τραγικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στη Γερμανία το φθινόπωρο του 1918,
το πολιτικό κενό που δημιουργήθηκε από την παραίτηση του αυτοκράτορα στις 9 Νοεμ- βρίου του 1918 και
η ανάγκη διπλωματικής εκπροσώπησης της χώρας για την υπογραφή της οδυνηρής για τη Γερμανία ανακωχής
υποχρέωσαν τις κυριότερες πολιτικές δυνάμεις της χώρας να στηρίξουν μια κυβέρνηση συνεργασίας σοσιαλδημοκρατών, εκπροσώπων του καθολικού Κέντρου και μετριοπαθών αστών.
Έτσι το 1919 ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Βαϊμάρης με φιλελεύθερες και σοσιαλδημοκρα- τικές αντιλήψεις.
Η Γερμανία απέκτησε πολίτευμα αβασίλευτης δημοκρατίας:
θεσπίστηκε η καθολική ψηφοφορία ανδρών και γυναικών,
η υπουργική ευθύνη έναντι του Κοινοβουλίου,
αναγνωρίστηκαν πολιτικές ελευθερίες,
συντάχθηκε χάρτης κοινωνικών δικαιωμάτων που θα προστάτευαν τον πολίτη από τους κινδύνους της βιομηχανικής κοινωνίας.
Αρνητικό: Το Σύνταγμα αναγνώριζε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας δικαίωμα ανάκλη- σης ελευθεριών, ακόμα και χρήσης βίας σε περιόδους έκτακτης ανάγκης.
Που οφείλεται η πτώση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης;
Η δημοκρατία άντεξε τις κομμουνιστικές εξεγέρσεις, τα κινήματα εθνικιστών και στρα- τιωτικών καθώς και μια πληθωριστική κρίση.
Η βιομηχανική ανάκαμψη που επιτεύχθηκε με τη βοήθεια των αμερικανικών δανείων, οι διευκολύνσεις πληρωμής των επανορθώσεων στους νικητές και το ευνοϊκό διεθνές περι- βάλλον συντέλεσαν στη βιωσιμότητα του δημοκρατικού καθεστώτος και στην σχετική σταθερότητα του κατά την περίοδο 1924-1929.
Όμως λόγοι των συνθηκών γέννησης του ήταν η ανακωχή και οι ταπεινωτικές συνθήκες ειρήνης που υπαγορεύτηκαν από τις νικήτριες δυνάμεις. Δεν είχε νομιμοποιηθεί στη συ- νείδηση σημαντικού τμήματος του γερμανικού πληθυσμού και κυρίως πολλών απογοητευ- μένων απόστρατων αξιωματικών και οπλιτών που είχαν πολεμήσει στο μέτωπο. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Αδόλφος Χίτλερ.
Ποιοι παράγοντες ευνόησαν την ενίσχυση του ναζιστικού κόμματος;
Το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ βάσισε την εθνικιστική ρητορική του στο πλη- γωμένο γόητρο των Γερμανών, οι οποίοι έβλεπαν την άλλοτε μεγάλη Γερμανία να βρίσκε- ται στο έλεος των εχθρών της.
Επικράτησε η άποψη ότι η Γερμανία ήταν θύμα συμπαιγνίας των πολιτικών, των σοσιαλι- στών, και των Εβραίων.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 το ναζιστικό κόμμα είχε αποκτήσει ένα σταθερό πυρήνα οπαδών και επίλεκτες ομάδες ένστολων πολιτοφυλάκων που προπηλάκιζαν και δολοφονούσαν τους πολιτικούς τους αντιπάλους προπάντων τους κομμουνιστές και τους σοσιαλιστές.
Λόγοι ενίσχυσης του ναζιστικού κινήματος:
α) Η οικονομική κρίση που έπληξε τη γερμανική οικονομία,
β) Η τεράστια δυσφορία των αγροτών λόγω της κατακόρυφης πτώσης των τιμών των α-
γροτικών προϊόντων και της επιβάρυνσης τους με χρέη και φόρους,
- Η δυσφορία των μισθωτών, συνταξιούχων, μικροεπιχειρηματιών και καταστηματαρχών,
οι οποίοι συμπιέζονταν οικονομικά και κοινωνικά,
- Η αντίδραση των φοιτητών με τις μικρές ευκαιρίες που είχαν για επαγγελματική αποκα-
τάσταση,
- Η αντίδραση των εργατών και των έξι εκατομμυρίων ανέργων λόγω της εξαθλίωσης τους ευνόησε τις δυνάμεις που κινούνταν στα άκρα του πολιτικού φάσματος, τους κομμουνι- στές και τους ναζιστές.
γ) Ο φόβος των μεσαίων στρωμάτων για το ενδεχόμενο μιας κομμουνιστικής Επανάστα-
σης.
Μετέτρεψαν το κόμμα του Χίτλερ σε μαζικό κόμμα με πλατιά απήχηση.
Το πρόγραμμα του Χίτλερ:
Υποσχόταν ανατροπή των διεθνών περιορισμών της Γερμανίας,
επέκταση της Γερμανίας στο ζωτικό της χώρο
απελευθέρωση γερμανόφωνων που ζούσαν εκτός Γερμανίας,
εκδίωξη των Εβραίων,
οικονομική ανόρθωση και πλήρη απασχόληση,
κοινωνική εξασφάλιση και εργασιακή ειρήνη.
Έτσι κέρδισε την εμπιστοσύνη των μεσαίων στρωμάτων και την ανοχή της μεγαλοαστικής τάξης, τουλάχιστον της μη εβραϊκής.
Πως ο Χίτλερ επικράτησε στην εξουσία;
Η άνοδος του ναζιστικού κόμματος υπήρξε ραγδαία την τριετία 1929-1932:
Στις προεδρικές εκλογές του 1932 ο Χίτλερ απέσπασε το 36% των ψήφων.
Την επόμενη χρονιά το κόμμα του κατέλαβε την πρώτη θέση με το 37% των ψήφων.
Στις 28 Ιανουαρίου 1933 ο πρόεδρος Χίντενμπουργκ τον διόρισε πρωθυπουργό, υποκύ- πτοντας στις πιέσεις ενός κύκλου μεγαλοβιομήχανων, Πρώσων γαιοκτημόνων και τραπε- ζιτών, οι οποίοι έβλεπαν τον Χίτλερ ως τη μόνη λύση για να βγει η χώρα από την ακυβερ- νησία. Την άνοδο του Χίτλερ διευκόλυνε ασφαλώς και η αδυναμία των σοσιαλδημοκρα- τών να σχηματίσουν κυβέρνηση, καθώς οι κομμουνιστές.
Στις 27 Φεβρουαρίου σκηνοθέτησε την πυρπόληση του κτιρίου του γερμανικού Κοινο- βουλίου (Ράιγσταγκ). για την οποία κατηγόρησε τους κομμουνιστές.
208
Με τον φόβο μιας κομμουνιστικής επανάστασης ο Χίτλερ ανάγκασε τον πρόεδρο Χίντεν- μπουργκ να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να άρει τις πολιτικές ελευθερίες, «προσωρινό» μέτρο που διατηρήθηκε μέχρι το 1945.
Εξαπέλυσε κύμα συλλήψεων κατά των κομμουνιστών και αξίωσε νέες εκλογές, οι οποίες έγιναν μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας.
Με το 44% των ψήφων ο Χίτλερ εκβίασε την εκχώρηση απόλυτων εξουσιών και κήρυξε έκπτωτους 81 βουλευτές του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Μέσα σε ένα χρόνο διαλύθηκαν όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός του ναζιστικού, καταρ- γήθηκαν τα συνδικάτα και αντικαταστάθηκαν από το Εθνικό Μέτωπο Εργασίας ενώ κα- τασχέθηκαν οι οικονομικοί πόροι τους.
Όλοι τέθηκαν κάτω από την παρακολούθηση της μυστικής αστυνομίας («Γκεστάπο»). Εξαπολύθηκε διωγμός κατά των Εβραίων, των κομμουνιστών, των αντιφρονούντων δια- νοουμένων, των τσιγγάνων και των ομοφυλόφυλων.
Στις 29-30 Ιουνίου 1934 ο Χίτλερ προχώρησε σε μαζικές εκκαθαρίσεις εσωκομματικών του αντιπάλων με αριστερίζουσες θέσεις και στη διάλυση των Ταγμάτων Εφόδου. Δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Επιβλήθηκε αυστηρή λογοκρισία και ασφυκτικός έλεγχος σε όλες τις βαθμίδες της εκπαί- δευσης και υποχρέωνε τους νέους και τις νέες να οργανώνονται στη χιτλερική νεολαία με στόχο τη δημιουργία τυφλών υπηκόων.
Ο ναζισμός είχε μεγάλη λαϊκή αποδοχή. Κατόρθωσε να δαμάσει την ανεργία και να αντι- μετωπίσει τη μεγάλη οικονομική ύφεση χάρη σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα στρατιωτικών εξοπλισμών και δημόσιων έργων, καθώς και στις διώξεις των Εβραίων. Εφάρμοσε ευρύ κοινωνικό πρόγραμμα, το οποίο περιλάμβανε διακοπές, αθλητισμό και τη διάδοση του «αυτοκινήτου του λαού.
Τέλος ικανοποιούσε τον αναγεννημένο γερμανικό εθνικισμό με την εθνικιστική ρητορική του και τη δυναμική εξωτερική πολιτική του.
Ποιες ομοιότητες ή διαφορές εντοπίζετε ανάμεσα στον ιταλικό φασισμό και στον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό;
Κοινά στοιχεία του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού :
α) υπήρξαν τα αρχέτυπα μιας νέας μορφής δικτατορίας που χρησιμοποιούσε όλα τα μέσα της μαζικής προπαγάνδας και της μαζικής καταστολής που ήταν διαθέσιμα στον 20ό αιώ- να για να πετύχει σχεδόν ολοκληρωτικό έλεγχο όλων των πλευρών της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής.
β) Ικανοποιήθηκαν βασικά αιτήματα των μεσαίων τάξεων με τις υποσχέσεις για αποσόβη- ση της κομμουνιστικής επανάστασης, για οικονομική ασφάλεια και για εθνικούς θριάμ- βους.
γ) Χαρακτηρίζονταν από τον κορπορατισμός, τον αυταρχισμό, τον εθνικισμό, το μιλιταρι- σμό, το κόμμα-κράτος, το συγκεντρωτισμό, τη λογοκρισία και την εχθρότητα προς τους διανοούμενους.
δ) Αξιοποίησαν την κινητοποίηση των μαζών και κυνήγησαν σοσιαλιστές και κομμουνι- στές.
ε) Θεοποιήθηκε η προσωπικότητα του ηγέτη, ενώ προβλήθηκε έντονα η ιδέα της δημιουρ- γίας ενός νέου ανθρώπου.
Διαφορές ανάμεσα στο φασισμό και το ναζισμό:
Ο ναζισμός διακρινόταν από ακραίο ρατσισμό και απόλυτο αντισημιτισμό.
ο ιταλικός φασισμός δεν διακρινόταν για τέτοιου είδους αποκλεισμούς.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των αυταρχικών καθεστώτων στη μεσοπολεμική Ευ- ρώπη;
Ο αυταρχισμός στην Ευρώπη πήρε διάφορες μορφές,
Στην Πολωνία, ο στρατηγός σοσιαλιστικών ιδεολογικών καταβολών Ρilsudski οργάνωσε πραξικόπημα το 1926 και επέβαλε αυταρχικό καθεστώς με την υποστήριξη της Αριστεράς. Τα αυταρχικά καθεστώτα στα Βαλκάνια επιβλήθηκαν ως μοναρχικές δικτατορίες με υπο- στήριξη των μοναρχών.
Συντηρητικά και αυταρχικά καθεστώτα. προσηλωμένα στις αρχές του έθνους, της καθολι- κής θρησκείας και της οικογένειας επικράτησαν στην Κεντρική Ευρώπη (Αυστρία και Ουγγαρία}και στην Ιβηρική Χερσόνησο (Ισπανία - Πορτογαλία).
Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν τα κοινοβουλευτικά πολιτικά συστήματα της Βρε- τανίας και της Γαλλίας;
Λόγοι επικράτησης των δημοκρατικών καθεστώτων στη Δύση:
α) Οι φιλελεύθερες παραδόσεις,
β) η σταθερότητα του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και του πολιτικού συστήματος,
γ) η ισχύς των αστικών στρωμάτων
απέτρεψαν την επικράτηση φασιστικών κινημάτων στις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης.
Προβλήματα των κοινοβουλευτικών αστικών δημοκρατιών:
Οι αντιπαραθέσεις βιομηχάνων και εργατών, εργοδοτών και εργαζομένων, συντηρητικών και αριστερών κομμάτων σφράγισαν την πολιτική ζωή των περισσοτέρων χωρών.
Τα επαναστατικά μηνύματα που έρχονταν από τη μακρινή Ρωσία διατηρούσαν ζωντανές τις ελπίδες των εργατών για χειραφέτηση και βελτίωση της ζωής τους και ενίσχυαν τα ι- σχυρά αντικομμουνιστικά, αντισοσιαλιστικά και αντεργατικά ανακλαστικά των αστικών στρωμάτων.
Οι κυβερνήσεις των νικητών του πολέμου για να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος στις πα- γκόσμιες αγορές και για να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, υιοθέτησαν αντιπληθωριστική πολιτική, η οποία θα διατηρούσε τα βιομηχανικά προϊόντα τους σε χαμηλές τιμές και θα τα καθιστούσε ανταγωνιστικά. Όμως αυτή η πολιτική σήμαι- νε καθηλωμένα ημερομίσθια και χειροτέρευση του άθλιου βιοτικού επιπέδου των Βρετα- νών και των Γάλλων εργατών.
Αυτό οδήγησε στο ξέσπασμα εργατικών απεργιακών κινητοποιήσεων στη Βρετανία με αποκορύφωμα την πανεθνική απεργία που οργάνωσαν τα συνδικάτα το 1925. Η άνοδος του Εργατικού Κόμματος στην εξουσία το 1924 και το 1929 δεν άλλαζε και πολλά πράγματα. αφού η εργατική κυβέρνηση στηρίχτηκε σε κοινοβουλευτική μειοψηφία και δεν κατόρθωσε να υλοποιήσει τη φιλεργατική πολιτική της.
Στη Γαλλία, η οικονομική κρίση των αρχών της δεκαετίας του 1930 και η άνοδος του φα- σισμού στην ηπειρωτική Ευρώπη συνέβαλε στην ανάπτυξη ενός ισχυρού φασιστικού κι- νήματος. Για να προλάβουν τον κίνδυνο επιβολής ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος ιταλι- κού ή γερμανικού τύπου οι σοσιαλιστές, οι ριζοσπάστες και οι κομμουνιστές με την έ- γκριση της Κομμουνιστικής Διεθνούς συγκρότησαν το λεγόμενο «Λαϊκό Μέτωπο.
Στην Ισπανία ήρθε σε σύγκρουση ο φασισμός με τον κομμουνισμό και τη δημοκρατία. στο πλαίσιο του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.
Ποιες διπλωματικές εξελίξεις σημειώθηκαν την περίοδο 1919-1923, 1924-1929 και 1933-1938;
Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια της Ευρώπη σημαδεύτηκαν από ρευστότητα και βαριά ατμόσφαιρα στις σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών.
α) Το γεωπολιτικό καθεστώς της προ 1914 Ευρώπης είχε ανατραπεί λόγω του πολέμου: η δυσαρέσκεια των ηττημένων ήταν μεγάλη, εξ αιτίας σημαντικών εδαφικών απωλειών, οι- κονομικών κυρώσεων και συχνά συμπαγών μειονοτήτων ομοεθνών τους εκτός εθνικών συνόρων.
β) Η διαφωνία των νικητών για την πολιτική που έπρεπε να εφαρμόσουν απέναντι στους ηττημένους, καθώς, μετά την εξάλειψη του κοινού κινδύνου άρχισαν και πάλι να πρυτα- νεύουν στην εσωτερική πολιτική τα στενά εθνικά συμφέροντα της κάθε χώρας.
i) Έτσι η Γαλλία με τον φόβο της μελλοντικής ενίσχυσης της Γερμανίας και την επιθυμία της να καταστεί ηγετική βιομηχανική δύναμη στην Ευρώπη, αξίωνε την αυστηρή τήρηση των όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών.
ii) Η Βρετανία και οι ΗΠΑ προέκριναν μια πιο ελαστική εφαρμογή των Συνθηκών, ώστε να μην αποσταθεροποιηθεί η ηπειρωτική Ευρώπη και να μην ενισχυθεί υπέρμετρα η Γαλλία, ι- σχυρός ανταγωνιστής της Βρετανίας κατά τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη και στον κόσμο.
iii) Οι Γερμανοί προσπάθησαν να αναθεωρήσουν τους όρους των Συνθηκών του Παρισιού καθώς τους θεωρούσαν ταπεινωτικούς και άδικους.
Διπλωματικές εξελίξεις:
Το 1923 Γαλλοβελγικά στρατεύματα κατέλαβαν τη Ρηνανία και την περιοχή του Ρουρ για να εκβιάσουν την κανονική καταβολή των επανορθώσεων.
Τη λύση στο αδιέξοδο έδωσαν τα αμερικανικά κεφάλαια από φόβο προσέγγισης της Γερμανί- ας με τη Ρωσία. Τα αμερικανικά δάνεια διευκόλυναν τη Γερμανία στην καταβολή σημαντικού μέρους των επανορθώσεων προς τη Γαλλία και αντίστοιχα διευκόλυναν τη Γαλλία στην απο- πληρωμή των δανείων που είχε συνάψει κατά τη διάρκεια του πολέμου με τις ΗΠΑ. Η Γαλλία, απογοητευμένη από τη στάση των πρώην συμμάχων της αναζήτησε με επιτυχία διπλωματικά ερείσματα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Η απαρχή του ακανθώδους ζητήματος των επανορθώσεων, η απαρχή δυναμικής ανάπτυ- ξης της γερμανικής βιομηχανίας και οικονομίας, η ευνοϊκή πολιτική συγκυρία και η προ- σωπική συμβολή των υπουργών Εσωτερικών της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμα- νίας, διαμόρφωσαν ένα τυπικό πλαίσιο ειρήνης, συλλογικής ασφάλειας και συνεργασίας στην Ευρώπη.
Κορυφαίο διπλωματικό γεγονός αυτής της περιόδου, το οποίο δημιούργησε υπερβολική αισιοδοξία ήταν η Συνθήκη του Λοκάρνο το 1925, η οποία επισφράγισε τη γαλλο- γερμανική προσέγγιση. Η αναγνώριση των μεταπολεμικών συνόρων από την πλευρά της Γερμανίας καθησύχασε τη Γαλλία, ενώ άνοιξε ο δρόμος για την άρση της διπλωματικής απομόνωσης της Γερμανίας, αφού το 1926 έγινε δεκτή στην Κοινωνία τον Εθνών.
Η οικονομική κρίση των ετών 1929-1933, ευνόησε την εσωστρέφεια των χωρών και ανα- θέρμανε προβλήματα και εντάσεις.
Όμως το γεγονός που ανέτρεψε άρδην τα δεδομένα της ευρωπαϊκής διπλωματίας ήταν η επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία, με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933, ο οποίος πρωταγωνίστησε στην αποσταθεροποίηση της Ευρώπης οδηγώντας την στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ενέργειες του Χίτλερ:
Το 1933 η Γερμανία αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών, το 1934 οι ναζί υποκίνησαν πραξικόπημα στην Αυστρία,
211
ενώ το 1935 οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών για την αποστρατιωτικοποίηση της Γερμανίας παραβιάστηκαν κατάφωρα, με την επιβολή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θη- τείας των Γερμανών και τη στρατιωτικοποίηση της Ρηνανίας.
Το 1936 υπογράφτηκε πρωτόκολλο συνεργασίας της ναζιστικής Γερμανίας με τη φασιστι- κή Ιταλία,
το 1937 ο Χίτλερ έλαβε την ιστορική απόφαση να προχωρήσει στη συγκρότηση της «Με- γάλης Γερμανίας», προσαρτώντας τις γερμανικές κοινότητες της Κεντρικής και Ανατολι- κής Ευρώπης στο γερμανικό Ράιχ και διεκδικώντας τον ζωτικό χώρο που πίστευε ότι ανα- λογούσε στη Γερμανία.
Τον Μάρτιο του 1938 τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Αυστρία επιβάλλοντας με τη συγκατάθεση της πλειοψηφίας των Αυστριακών, την πραξικοπηματική προσάρτηση της χώρας στη Γερμανία.
Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, με τη συγκατάθεση μάλιστα της Γαλλίας και της Βρετα- νίας, ο γερμανικός στρατός εισέβαλλε στην Τσεχοσλοβακία προσαρτώντας τη Σουδητία. Περιοχή που ζούσαν πολλοί Γερμανοί.
