ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20ο ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΣΑΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΡΩΣΙΑ. ΝΕΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΔΙΑ- ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Flashcards
Ποια ήταν η σημασία της Οκτωβριανής Επανάστασης;
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος επέδρασε καταλυτικά στη ριζοσπαστικοποίηση των ευρωπαϊ- κών κοινωνιών, με αποκορύφωμα την έκρηξη και την επικράτηση της σοσιαλιστικής Επα- νάστασης στη Ρωσία. Η Οκτωβριανή Επανάσταση καθόρισε αποφασιστικά την πορεία της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα. Δημιούργησε ένα ε- ναλλακτικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα.
Περισσότερο και από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, η κομμουνιστική ι- δεολογία σε όλες τις πτυχές και τις αποχρώσεις της εξελίχθηκε σε μια οικονομική ιδεολο- γία, την πρώτη που ξεπέρασε κάθε γεωγραφικό και εθνοφυλετικό όριο.
Πώς σκιαγραφείται η επαναστατική πορεία της Ρωσίας από το Φεβρουάριο ως τον Οκτώβρη του 1917;
Το αυταρχικό, διεφθαρμένο και ανίκανο τσαρικό καθεστώς είχε πλέον ελάχιστα ερείσματα στον ρωσικό πληθυσμό και οι περισσότερες επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες προ- σέβλεπαν στην πτώση του τσάρου και στη λειτουργία αντιπροσωπευτικών δημοκρατικών θεσμών.
Ο πόλεμος έδωσε το οριστικό πλήγμα στην τσαρική εξουσία. Τον Μάρτιο του 1917 ο τσά- ρος αναγκάστηκε να παραιτηθεί, ανίσχυρος να αντιμετωπίσει το επαναστατικό κύμα που εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα εξ’ αιτίας:
α) της οικονομικής κατάρρευσης,
β) τριών εκατομμυρίων νεκρών,
γ) της ακυβερνησίας,
δ) των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων: αθρόες λιποταξίες από τον στρατό, μα- ζικές απεργίες στα αστικά κέντρα, αναβρασμός και καταλήψεις κτημάτων στην ύπαιθρο συνέθεταν ένα εκρηκτικό μείγμα.
Η προσωρινή κυβέρνηση που σχηματίστηκε τον Μάρτιο του 1917 ανέλαβε το τεράστιο έργο να βγάλει τη χώρα από το χάος.
Τι είναι τα Σοβιέτ;
Τα σοβιέτ ήταν συμβούλια εργατών και στρατιωτών που είχαν συγκροτηθεί σε συνθήκες γενικής κατάρρευσης στις μεγάλες πόλεις και ουσιαστικά κυβερνούσαν τη χώρα, αφού είχαν αναλάβει τη διανομή των τροφίμων και τη διεύθυνση των εργοστασίων, συντόνιζαν την παραγωγή, έλεγχαν τον σιδηρόδρομο και τις τηλεπικοινωνίες.
Δυστυχώς οι συνθήκες και οι συσχετισμοί δυνάμεων δεν ευνοούσαν την εγκαθίδρυση φι- λελεύθερου κοινοβουλευτικού συστήματος. Η αστική τάξη στη Ρωσία δεν είχε την οι- κονομική δύναμη, την αυτονομία και την πολιτική εκπροσώπηση που διέθεταν τα αστικά
200
στρώματα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το Συνταγματικό Δημοκρατικό Κόμμα που εκπροσω- πούσε τα συμφέροντα των αστών ήταν αναγκασμένο να μοιραστεί την εξουσία με τα δύο ισχυρότερα κόμματα της σοσιαλιστικής παράταξης: τους μενσεβίκους και τους σοσιαλε- παναστάτες. Οι πρώτοι είχαν ερείσματα στους εργάτες, οι δεύτεροι στους αγρότες ενώ οι Μπολσεβίκοι ήταν ακόμα μειοψηφία.
Για ποιους λόγους επικράτησαν οι Μπολσεβίκοι;
α) Οι φιλελεύθεροι αστοί διέπραξαν το μοιραίο λάθος να συνεχίσουν τον καταστροφικό για τη Ρωσία πόλεμο, ενώ τόσο οι μενσεβίκοι όσο και οι σοσιαλεπαναστάτες δεν αντιτά- χθηκαν στη συνέχιση του πολέμου. Η φιλειρηνική πολιτική των μπολσεβίκοι σε συνδυα- σμό με τις ριζοσπαστικές αλλαγές που επαγγέλλονταν αύξησαν κατακόρυφα την επιρροή τους στους εργάτες και στους αγρότες.
β) Η επάνοδος του χαρισματικού ηγέτη τους, του Λένιν, από την εξορία τον Απρίλιο του 1917 έδωσε νέα πνοή στο κόμμα των μπολσεβίκων, το οποίο αύξησε τη δύναμη του με ραγδαίους ρυθμούς. Ο Λένιν κέρδισε την υποστήριξη τον περισσότερων αγροτών, άρα της συντριπτικής πλειοψηφίας του ρωσικού πληθυσμού, με συνθήματα:
i) για διανομή της γης στους ακτήμονες χωρικούς και άμεση ειρήνη,
ii) ψωμί στους φτωχούς των πόλεων,
iii) υψηλότερα ημερομίσθια και λιγότερες ώρες εργασίας στους εργάτες.
γ) Η επαναστατική ιδιοφυΐα του Λένιν είχε διαμορφώσει ένα «κόμμα νέου τύπου», έναν αυστηρά συγκεντρωτικό, άρτια οργανωμένο και πειθαρχημένο μηχανισμό, τον οποίο συ- γκροτούσαν μικρές αποτελεσματικές οργανώσεις. Το κόμμα απαιτούσε από τα μέλη του απόλυτη αφοσίωση και αυταπάρνηση, αναβιώνοντας κατά κάποιο τρόπο το πνεύμα των μοναστικών ταγμάτων του Μεσαίωνα.
δ) Καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης έπαιξε η εκτεταμένη απείθεια στις τάξεις των οπλιτών και των αξιωματικών του Ρωσικού στρατού, οι οποίοι έβλεπαν τους μπολσεβίκους ως εγγύηση για την ενότητα της Ρωσίας. Τέθηκαν στην υπη- ρέσια της Επανάστασης, αποτελώντας το πρόπλασμα για τη συγκρότηση ενός επαναστα- τικού τακτικού στρατού από τον Τρότσκι στα τέλη του 1917, του «Κόκκινου Στρατού». Εδραίωση της εξουσίας του Λένιν
Η εξουσία περιήλθε εύκολα στα χέρια των μπολσεβίκων του Λένιν, χωρίς αντιστάσεις και σχετικά αναίμακτα στις 25 Οκτωβρίου του 1917. Από τις 17 του μηνός η Πετρούπολη ε- λεγχόταν από τη «Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή». Καταλήφθηκαν τα χειμερινά ανάκτορα της Πετρούπολης, το σύμβολο του τσαρικού καθεστώτος.
Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισε το επαναστατικό καθεστώς κατά την περίοδο 1917- 1920 και πως τις αντιμετώπισε η ηγεσία των Μπολσεβίκων;
Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε το Μπολσεβικικό καθεστώς ήταν:
α) η διακυβέρνηση μιας αχανούς χώρας, η οποία βρισκόταν στα όρια της διάλυσης, από ένα επαναστατικό καθεστώς με πολλούς και ισχυρούς εσωτερικούς και εξωτερικούς ε- χθρούς.
Το Συνέδριο των Σοβιέτ διόρισε συμβούλιο λαϊκών αντιπροσώπων με πρόεδρο τον Λένιν, υπεύθυνο εξωτερικών υποθέσεων τον Τρότσκι και υπεύθυνο επί των εθνών τον Στάλιν. Ψήφισε τα «Νοεμβριανά Διατάγματα», που μιλούσε για κατάσχεση της γης των γαιοκτη-
201
μόνων από τους ακτήμονες χωρικούς και την ανάληψη της διεύθυνσης των εργοστασίων από τους ίδιους τους εργάτες.
β) Ο εμφύλιος πόλεμος και οι ξένες επεμβάσεις γονάτισαν κυριολεκτικά την επαναστατική Ρωσία. Το καλοκαίρι του 1918 τα περιφερειακά εδάφη της Ρωσίας είχαν καταληφθεί από αγγλικές, γαλλικές, αμερικανικές και ιαπωνικές δυνάμεις, οι οποίες εξοργισμένες από την προδοσία της, την αποχώρηση της από τον πόλεμο, αλλά και από τα ανατρεπτικά κελεύ- σματα των Ρώσων επαναστατών, οργάνωσαν εκστρατευτικά σώματα που εισέβαλαν στο ρωσικό έδαφος για να δημιουργήσουν αντιπερισπασμό στα γερμανικά στρατεύματα και στη συνέχεια ενεπλάκησαν στον ρωσικό εμφύλιο στο πλευρό των αντεπαναστατών. Επι- δίωξη τους ήταν να ανατρέψουν το καθεστώς των μπολσεβίκων ή να το αποσταθεροποιή- σουν με την απόσχιση της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας από τη Ρωσία. Η ξένη επέμ- βαση απέτυχε να αποσπάσει την υποστήριξη της πλειοψηφίας του ρωσικού λαού και να ανατρέψει το επαναστατικό καθεστώς. Στα τέλη του 1919 οι ξένες δυνάμεις είχαν εγκατα- λείψει το ρωσικό έδαφος, αφού δημιούργησαν εχθρότητα στις σχέσεις του επαναστατικού καθεστώτος με τη Δύση και αφού πρόσφεραν ένα άλλοθι στη στροφή του τελευταίου προς τον αυταρχισμό.
Πως αντιμετώπισε το καθεστώς των Μπολσεβίκων τα προβλήματα της χώρας;
α) Οι μπολσεβίκοι επέβαλαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης για να αντιμετωπίσουν την πείνα, τις ανταρσίες και την αντεπανάσταση. Εξαπολύθηκε κύμα διώξεων κατά των πλού- σιων αγροτών (κουλάκων), οι οποίοι κατηγορούνταν για απόκρυψη τροφίμων, ενώ τον Ιούλιο του 1918 εκτελέστηκαν τα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Τελικά η επανα- στατική τρομοκρατία αποδείχτηκε αποτελεσματική. Τον Οκτώβριο του 1920, η Επανά- σταση μπορούσε είχε κυριαρχήσεις.
β) Το νεοσύστατο κομμουνιστικό καθεστώς ξεπέρασε την οικονομική κρίση και την πείνα, καθώς και την απόσχιση της Φινλανδίας, της Πολωνίας και των βαλτικών χωρών από τη Ρωσία.
γ) Το 1921 ο Λένιν εγκαινίασε την «Νέα Οικονομική Πολιτική» για να τόνωσει την παρα- γωγή και το εμπόριο.
δ) Τον επόμενο χρόνο απαγορεύτηκε η λειτουργία όλων των κομμάτων εκτός του Κομ- μουνιστικού Κόμματος και η Ρωσία απέκτησε και τυπικά μονοκομματικό καθεστώς.
ε) Το 1923 ένα χρόνο πριν από τον θάνατο του Λένιν, η Ρωσία απέκτησε ομοσπονδιακή δομή και μετονομάστηκε Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ), γνω- στή και ως Σοβιετική Ένωση.
Ποια είναι η πολιτική του Στάλιν;
Η οικοδόμηση, η πορεία και η φυσιογνωμία του νέου κράτους για την περίοδο 1924-1953 καθορίστηκαν από τον διάδοχο του Λένιν, Ιωσήφ Στάλιν, ο οποίος επέβαλε ένα καθεστώς μονοκρατορίας στο κόμμα και στη χώρα, με γνωρίσματα την προσωπολατρία του ίδιου, τον ασφυκτικό έλεγχο της πολιτικής εξουσίας και την εξόντωση όλων των πολιτικών αντι- πάλων του. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 εξαπέλυσε πραγματικό πογκρόμ εναντίον των αντιπάλων του εντός και εκτός Κομμουνιστικού Κόμματος.
Σύγκριση Λένιν – Στάλιν:
Ενώ ο Λένιν αγωνιζόταν για την εξάπλωση της σοσιαλιστικής Επανάστασης σε ολόκληρο τον κόσμο, ο διάδοχος του Στάλιν υιοθέτησε την πολιτική της οικοδόμησης του σοσιαλι-
202
σμού σε μία χώρα. Ο Στάλιν έθεσε ως στόχο την αυτοδύναμη βιομηχανική ανάπτυξη, την οικονομική αυτάρκεια και τελικά την ευμάρεια της Σοβιετικής Ένωσης. Για να πετύχει τους στόχους του ακολούθησε πολιτική βίαιης κολεκτιβοποίησης της αγροτικής παραγω- γής και μεγάλης έκτασης εκβιομηχάνισης με δύο πενταετή σχέδια οικονομικής ανάπτυξης. Εκατομμύρια αγρότες που αντιτάχθηκαν στον αναγκαστικό ξεριζωμό τους ή στην αφαίρε- ση της ιδιοκτησίας τους εκτοπίστηκαν στη Σιβηρία ή θανατώθηκαν. Έτσι εξολοθρεύτηκε η μεσαία αγροτική τάξη.
Πως δικαιολογείται η επίδραση του σοβιετικού προτύπου;
Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 η Σοβιετική Ένωση:
α) είχε μειώσει τον αναλφαβητισμό από το 50% στο 20% του πληθυσμού,
β) είχε συμβάλλει i) στην αλματώδη βιομηχανική ανάπτυξη και τον εξηλεκτρισμό της χώ- ρας, ii) στην πλήρη απασχόληση των πολιτών,
γ) είχε δώσει παροχές στις εργαζόμενες μητέρες, για τη δωρεάν στέγαση και ιατροφαρμα- κευτική περίθαλψη,
δ) παρείχε εκπαιδευτικές και μορφωτικές δυνατότητες σε όλους χωρίς κοινωνικές διακρίσεις.
Ποιος είναι ο μηχανισμός εξάπλωσης της κομμουνιστικής ιδεολογίας και του σοβιετι- κού προτύπου στην υπόλοιπη Ευρώπη;
Η επαναστατική φλόγα της Ρωσίας εξαπλώθηκε γρήγορα στην Κεντρική Ευρώπη. Έτσι μια σειρά επαναστατικά κινήματα ξέσπασαν στις ηττημένες και ταπεινωμένες Κεντρικές Δυνάμεις: τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία.
Τα κυρία επαναστατικά κέντρα στη Γερμανία ήταν το Μόναχο και το Βερολίνο. Οι επα- ναστάτες στη Γερμανία αποτελούσαν μειονότητα και δεν κατόρθωσαν να διατηρήσουν την εξουσία τους. Οι Σπαρτακιστές, το πιο επαναστατικό κίνημα, ηττήθηκαν από τις συνασπι- σμένες δυνάμεις των σοσιαλδημοκρατών και των εθνικιστών ενώ οι δύο ηγέτες τους ο Καρλ Λίμπκνεχτ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκαν κατά την εξέγερση του Βε- ρολίνου.
Σοβιετικού τύπου καθεστώτα εγκαθιδρύθηκαν τον Μάρτιο του 1919 στη Βαυαρία και τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου στην Ουγγαρία. Αυτά τα κινήματα κατεστάλησαν με παραδειγ- ματική αγριότητα. Στην Ουγγαρία μάλιστα επιβλήθηκε ένα φιλομοναρχικό και αντικοινο- βουλευτικό καθεστώς.
Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στον κομμουνιστικό κίνδυνο;
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο αντέδρασε στα επαναστατικά κινήματα, στις απεργίες και στις κινητοποιήσεις.
α) ανελέητη καταστολή των κινημάτων στη Γερμανία και στην Ουγγαρία,
β) συλλήψεις συνδικαλιστών, κήρυξη Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών στη Γαλλία ως παράνομης,
γ) υποστήριξη του φασιστικού κόμματος του Μουσολίνι από μεγαλογαιοκτήμονες και βι- ομηχάνους στην Ιταλία,
δ) επέμβαση του στρατού στην Ισπανία για να καταπνίξει το απεργιακό κίνημα που έπαιρ- νε ανησυχητικές διαστάσεις.
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο αντέδρασε στα επαναστατικά κινήματα, στις απεργίες και στις κινητοποιήσεις.
α) ανελέητη καταστολή των κινημάτων στη Γερμανία και στην Ουγγαρία,
β) συλλήψεις συνδικαλιστών, κήρυξη Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών στη Γαλλία ως παράνομης,
γ) υποστήριξη του φασιστικού κόμματος του Μουσολίνι από μεγαλογαιοκτήμονες και βι- ομηχάνους στην Ιταλία,
δ) επέμβαση του στρατού στην Ισπανία για να καταπνίξει το απεργιακό κίνημα που έπαιρ- νε ανησυχητικές διαστάσεις.
Ποια ήταν η δράση των κομμουνιστικών κομμάτων;
Τον Μάρτιο του 1919 ιδρύθηκε η Γ’ Διεθνής στη Μόσχα για να συντονίσει και να διευθύ- νει το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Η νέα Κομμουνιστική Διεθνής υπέθαλψε. ενθάρρυνε και ενίσχυσε τις εξεγέρσεις στην Ουγγαρία και στη Γερμανία, όπως και απεργιακές κινη- τοποιήσεις και διαδηλώσεις στη Γαλλία, στην Ιταλία και αλλού.
Τον Ιούλιο τον 1920 συγκλήθηκε το δεύτερο συνέδριο της Κομιντέρν στη Μόσχα, με πε- ρισσότερες συμμετοχές και περισσότερους παρατηρητές από το πρώτο συνέδριο του 1919. Η βούληση των Ρώσων κομμουνιστών να ηγεμονεύσουν στον χώρο της σοσιαλδημοκρα- τίας προκάλεσε τη διαίρεση του διεθνούς εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος. Σύμφωνα με τον Λένιν ήταν απαραίτητο ένα σώμα πειθαρχημένων επαναστατών. Έτσι κά- θε ευρωπαϊκή χώρα απέκτησε ένα επαναστατικό κομμουνιστικό κόμμα αφοσιωμένο στην υπόθεση της παγκοσμίας Επανάστασης και εξαρτώμενο από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσίας.
Με την επικράτηση του Στάλιν, έγινε σαφές ότι τα κρατικά συμφέροντα της Σοβιετικής Ένωσης υπερίσχυαν έναντι εκείνων της παγκόσμιας Επανάστασης.
