ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19ο Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1914-1918) Flashcards
Πως αντιμετωπίστηκε ο πόλεμος από τους κατοίκους της Ευρώπης;
Όταν το 1914 ξέσπασε ο πόλεμος εκατομμύρια Ευρωπαίων ξεχύθηκαν στους δρόμους ζη- τωκραυγάζοντας και διατρανώνοντας τη βούληση τους για την προάσπιση των «εθνικών δικαίων» τους. Οι περισσότεροι λαοί και ηγεσίες, πίστευαν ότι η λήξη του πολέμου θα ή- ταν σύντομη. Είχαν την ψευδαίσθηση ότι ο πόλεμος δεν θα άλλαζε τις συνθήκες ζωής στην Ευρώπη και λίγοι φαντάζονταν τα τρομακτικά δείνα που θα επέφερε.
Τους πρώτους μήνες του πολέμου και σίγουρα μέχρι την άνοιξη του 1915 κυριαρχούσε ένα αίσθημα εθνικής ανάτασης και ομοψυχίας, ένα πνεύμα συναίνεσης .
Ποια ήταν η αφορμή του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου;
Η αφορμή για την έναρξη του πολέμου συνδέεται με την αντιπαράθεση Αυστρο-ουγγαρίας και Σερβίας στα Βαλκάνια, αντιπαράθεση που κλιμακώθηκε μετά την προσάρτηση της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία το 1908 και τη συγκρότηση ανεξάρτητου αλβανικού κράτους το 1912. Η δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκου Φερ- δινάνδου και της συζύγου του από Σέρβους εθνικιστές, κατά τη διάρκεια της επίσημης ε- πίσκεψης τους στο Σαράγεβο στις 28 Ιουνίου 1914, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις .
Ποιες ήταν οι κηρύξεις του πολέμου;
Στις αρχές του Αυγούστου η Αυστροουγγαρία και η Γερμανία βρέθηκαν σε εμπόλεμη κα- τάσταση με τη Ρωσία, τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.
Η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας στις 24 Ιουλίου 1914.
Η κήρυξη επιστράτευσης στη Ρωσία προκάλεσε την άμεση αντίδραση της Γερμανίας, η οποία την 1η Αυγούστου κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία και στις 3 Αυγούστου στη σύμμα- χο της Γαλλία.
Η παραβίαση της ουδετερότητας του Βελγίου από τη Γερμανία, για να επιτεθεί στη Γαλλί- α, ανάγκασε τη Βρετανία να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας στις 4 Αυγούστου.
Η Ιταλία παρέμεινε ουδέτερη στην αρχή του πολέμου, παρ’ όλο που τυπικά ήταν σύμμαχη με τη Γερμανία και της Αυστροουγγαρίας. στο πλαίσιο της Τριπλής Συμμαχίας του 1882. Άλλωστε οι συμπαγείς ιταλικοί πληθυσμοί που ζούσαν στα εδάφη της Αυστροουγγαρίας αποτελούσαν σημείο τριβής μεταξύ της Ιταλίας και της Αυστροουγγαρίας.
Οι Μαυροβούνιοι, μπήκαν στον πόλεμο στο πλευρό των Σέρβων στις 7 Αυγούστου.
Οι Ιάπωνες, σύμμαχοι της Βρετανίας, κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία στις 21 Αυγού- στου
Η Ισπανία, η Ολλανδία, η Ελβετία και οι σκανδιναβικές χώρες κατόρθωσαν να μείνουν ουδέτερες.
Ποια ήταν τα αποτελέσματα του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου;
α) Όμως η παράταση του πολέμου δημιούργησε τρομακτικά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, προπάντων στη Γερμανία και στην Αυστροουγγαρία, λόγω του ναυτικού α- ποκλεισμού του από τον γαλλοβρετανικό στόλο, καθώς και στη Ρωσία. Έτσι τη διετία 1917-1918 σ’ αυτές τις χώρες εκδηλώθηκε μια σειρά από επαναστάσεις, οι οποίες οδήγη- σαν στην κατάρρευση τρεις ιστορικές δυναστείες: των Ρομανώφ στη Ρωσία, των Αψβούρ- γων στην Αυστρία και των Χοεντσόλερν στη Γερμανία. Αυτός ο «Μεγάλος Πόλεμος» ε- πηρέασε την εξέλιξη στην Ευρώπη του 20ου αιώνα.
Ακόμα ο πόλεμος επέδρασε καταλυτικά στην πορεία τον κόσμου κατά τον 20ό αιώνα, κα- θώς κλόνισε την παγκόσμια ηγεμονία των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων και ανέδειξε νέες παγκόσμιες δυνάμεις, οι οποίες κυριάρχησαν στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όπως τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.
Ποιος είναι ο χαρακτήρας του πολέμου;
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν ο πρώτος που είχε διεξαχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο (είχαν προηγηθεί ο Επταετής και οι ναπολεόντειοι πόλεμοι) κατά βάση ήταν ένας ευρωπα- ϊκός πόλεμος με παγκόσμιο χαρακτήρα. Όλοι οι λαοί πολέμησαν στο πλευρό της Ευρώπης και ο πόλεμος στη θάλασσα δεν περιορίστηκε στις θάλασσες της Ευρώπης.
Ποια είναι τα μέτωπα του πολέμου
Διαμορφώθηκαν τρία πολεμικά μέτωπα:
α) το δυτικό, στο οποίο αντιπαρατάχθηκαν τα γερμανικά στρατεύματα εναντίον των γαλ- λικών και βρετανικών δυνάμεων. Στα τέλη Νοεμβρίου, σταθεροποιήθηκε σε μια γραμμή. Η στασιμότητα του μετώπου οδήγησε σε έναν απίστευτα ψυχοφθόρο και καταστροφικό πόλεμο.
β) το ανατολικό, διέτρεχε την Πολωνία. Έχοντας υποστεί μια σειρά από ταπεινωτικές ήτ- τες: από τους Γερμανούς, ο ρωσικός στρατός, κακοποιημένος, κακοντυμένος και με ανύ- παρκτο ηθικό, βρισκόταν στα όρια της διάλυσης
γ) το νότιο στο οποίο οι Σέρβοι πρόβαλαν αντίσταση απέναντι στις υπέρτερες αυστριακές δυνάμεις και το 1916 στη Μακεδονία, όπου οι Γάλλοι είχαν ανοίξει νέο μέτωπο, με κέντρο τη Θεσσαλονίκη και την υποστήριξη της επαναστατικής κυβέρνησης του Βενιζέλου. Στο μεταξύ οι αυστριακές δυνάμεις κατέλαβαν το Μαυροβούνιο και την Αλβανία.
Ποια διπλωματική εξέλιξη επηρέασε την έκβαση του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου;
Η σημαντικότερη διπλωματική εξέλιξη που άλλαξε τον συσχετισμό των δυνάμεων το 1918 ήταν η κήρυξη του πολέμου από τις ΗΠΑ στη Γερμανία στις 6 Απριλίου 1917. Αφορμή για την αμερικανική εμπλοκή ήταν ο πόλεμος με υποβρύχια που εξαπέλυσαν οι Γερμανοί το 1915. Πλήττοντας τα εμπορικά πλοία. Πολλοί ήταν οι βιομήχανοι, οι έμποροι και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες στην Αμερική που πλούτισαν κατά τα πρώτα δυο χρόνια του πολέ- μου και δεν ανέχονταν να μένουν τα προϊόντα τους απούλητα ή να καταστρέφονται λόγω της δράσης των γερμανικών υποβρυχίων.
193
Η πτώση του τσαρικού καθεστώτος στη Ρωσία τον Φεβρουάριο του 1917 διευκόλυνε την επιλογή του Αμερικανού προέδρου Γουίλσον να στηρίξει τις φιλελεύθερες δημοκρατίες της Ευρώπης, οι οποίες ήταν ιδεολογικά συγγενείς προς τις ΗΠΑ.
Το γεγονός που ανησύχησε την αμερικανική κυβέρνηση και επέσπευσε την έμπρακτη ε- μπλοκή της στην Ευρώπη η υπογραφή συνθήκης του Μπρεστ – Λιτόφσκ και ο διαγραφό- μενος κίνδυνος επικράτησης της Γερμανίας. σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη.
Ποιες αλλαγές συνέβησαν στις Κεντρικές Δυνάμεις;
Στη Γερμανία και στην Αυστροουγγαρία σημειώθηκαν σοσιαλιστικές εξεγέρσεις με συνέ- πεια την παραίτηση του αυτοκράτορα της Γερμανίας και την ανακήρυξη της γερμανικής δημοκρατίας. Λίγες μέρες αργότερα ανακηρυσσόταν η αυστριακή δημοκρατία στη Βιέννη και η ουγγρική στη Βουδαπέστη. Στην Πράγα ανακηρύχθηκε η τσεχική δημοκρατία, ενώ στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας συνήλθε το «γιουγκοσλαβικό» συμβούλιο. Η πολυεθνική Αυ- τοκρατορία των Αψβούργων ανήκε στο παρελθόν.
Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι εμπόλεμες δυνάμεις;
Πολύ σύντομα οικονομική κρίση, στερήσεις, ψυχική φθορά και ανθρώπινες απώλειες χα- ρακτηρίζουν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις.
Στις αρχές του 1917 όλες οι κυβερνήσεις των εμπολέμων κρατών αντιμετώπιζαν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα:
α) Η εξάντληση αποθεμάτων και προμηθειών, η μαύρη αγορά και η κερδοσκοπία έκαναν τη ζωή των ανθρώπων δύσκολη. Με πρωτοβουλία των πιο μαχητικών στελεχών τον συν- δικαλιστικού και σοσιαλιστικού κινήματος, άρχισαν να οργανώνονται απεργίες και διαδη- λώσεις και γενικά ενισχύθηκε το φιλειρηνικό κίνημα.
β) Η ανάγκη για στιβαρές ηγεσίες πρόβαλε επιτακτική για την απρόσκοπτη συνέχιση του πολέμου. Η πειθαρχία είχε αρχίσει να κλονίζεται ακόμα και ανάμεσα στους στρατιώτες στο μέτωπο. Το φθινόπωρο του 1917 σημειώθηκαν στάσεις σε ορισμένες μονάδες του γαλλικού στρατού.
Ποια μέτρα πήραν οι κυβερνήσεις των εμπολέμων κρατών για ν’ αντιμετωπίσουν τα προβλήματα;Οι ηγεσίες των εμπολέμων κρατών:
α) Ανέστηλαν τις πολιτικές ελευθερίες,
β) οι σοσιαλιστές ηγέτες, λιποτάκτες και στασιαστές φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν, γ) ειρηνόφιλοι συκοφαντήθηκαν,
δ) οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί αποδυναμώθηκαν,
ε) η εξουσία του στρατού ενισχύθηκε και επεκτάθηκε ακόμα περισσότερο.
Ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Κεντρικές Δυνάμεις;
Τα εσωτερικά προβλήματα των Κεντρικών Αυτοκρατοριών ήταν αρκετά.
α) Οι ελλείψεις προμηθειών και η εισαγωγή δελτίου τροφίμων αύξησαν τις αντιδράσεις κατά του πολέμου στη Γερμανία.
β) Τον Απρίλιο του 1917 δημιουργήθηκε το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, το οποίο εξέφραζε πιο προωθημένες θέσεις για την ειρήνη. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου δια- τυπώθηκαν συγκεκριμένες προτάσεις στη γερμανική Βουλή για ειρήνευση χωρίς όρους, οι οποίες όμως δεν εισακούστηκαν από τους πραγματικούς κυβερνήτες της Γερμανίας. Εκεί- νοι επέμειναν να αξιώνουν εκτεταμένες εδαφικές προσαρτήσεις σε βάρος του Βελγίου και της Γαλλίας στη Δύση, της Ρουμανίας και της Ρωσίας στην Ανατολή.
γ) Τον Νοέμβριο του 1916 πεθαίνει ο Φραγκίσκος Ιωσήφ, αυτοκράτορας της Αυστρουγ- γαρίας και ακολουθεί μια περίοδος εθνικιστικών εντάσεων και τεράστιων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων.
δ) Σε σοβαρότερη κρίση βρέθηκε η Ρωσία. Σημειώνονται μαζικές απεργίες στην Αγία Πε- τρούπολη και αθρόες λιποταξίες από το μέτωπο. Στα τέλη Φεβρουαρίου 1917 συ-νηλθε η ρωσική Βουλή (Δούμα), η οποία όρισε μια προσωρινή κυβέρνηση και ανάγκασε τον τσά- ρο να εγκαταλείψει τον θρόνο. Από τις αρχές Μαρτίου η Ρωσία βρέθηκε σε. μια ιδιότυπη επαναστατική κατάσταση, όπου συνυπήρχαν και συγκυβερνούσαν η Προσωρινή Κυβέρ- νηση που ελεγχόταν από τη Δούμα. μαζί με τα Σοβιέτ (συμβούλια εργατών και στρατιω- τών). Η κατάρρευση του τσαρικού καθεστώτος έσπειρε ενθουσιασμό στη φιλελεύθερη Ευρώπη και διευκόλυνε την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο. Όμως η κρίση που μάστιζε τη Ρωσία ήταν τόσο βαθιά που ούτε η Προσωρινή Κυβέρνηση ούτε η κυβέρνηση του Κερέν- σκι μπόρεσαν να βγάλουν τη χώρα από το χάος και τον πόλεμο. Έτσι μετά την Οκτωβρια- νή Επανάσταση επικράτησε κομμουνιστικό καθεστώς, το οποίο ζήτησε άμεση και άνευ όρων ειρήνη.
Ποια ήταν η σημασία του Συνεδρίου του Παρισιού και ποια η σχέση του με το Συνέ- δριο ης Βιέννης;
Μετά το Συνέδριο της Βιέννης, το σημαντικότερο και πολυπληθέστερο συνέδριο ειρήνης έγινε στο Παρίσι τη διετία 1919-1920.
Διαφορές συνεδρίου Βιέννης και Παρισιού:
α) Στη Βιέννη η ηττημένη Γαλλία δεν είχε αποκλειστεί από τις διαπραγματεύσεις που ο- δήγησαν στη διαμόρφωση ενός νέου γεωπολιτικού καθεστώτος.
Στο Παρίσι οι ηττημένοι, προπάντων οι Γερμανοί, δεν είχαν καμιά θέση δίπλα στους νικη- τές. Οι Γερμανοί διπλωμάτες αποκλείστηκαν από τις διαπραγματεύσεις, δε μετείχαν στην τελετή υπογραφής της Συνθήκης των Βερσαλλιών και αντιμετωπίστηκαν ως εγκληματίες πολέμου. Η ισχύς και η επιρροή της προπαγάνδας πριν από και μετά τη λήξη του πολέμου ήταν τόσο μεγάλη, το μίσος για τον αντίπαλο τόσο βαθύ και η θέληση για εκδίκηση αδια- πραγμάτευτη ώστε το μόνο που μπορούσε να προκύψει από τις διασκέψεις ειρήνης ήταν συνθήκες με σκληρούς όρους, οι οποίες αποσκοπούσαν στην εξόντωση του ηττημένου. Η Γερμανία έπρεπε να πληρώσει ακριβό τίμημα.
β) Το γεωπολιτικό καθεστώς που δημιουργήθηκε στο συνέδριο της Βιέννης διατηρήθηκε για έναν ολόκληρο αιώνα, χωρίς μεγάλες και διαρκείς πολεμικές συγκρούσεις.
Το δημιούργημα των Συνθηκών του Παρισιού ήταν μια κάθε άλλο παρά σταθερή Ευρώπη, καθώς μια εικοσαετία αργότερα θα άρχιζε το δράμα του Β ́ Παγκόσμιου Πολέμου, φονι- κότερου και καταστροφικότερου από τον πρώτο. Η σκληρή στάση των Βρετανών και προ-
195
πάντων των Γάλλων στις διαπραγματεύσεις είχε αποτέλεσμα να υιοθετηθεί μόνο ένα μι- κρό μέρος του προγράμματος των 14 σημείων που είχε διατυπώσει το 1918 ο Αμερικανός πρόεδρος Γουίλσον ως βάση για μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη στην Ευρώπη και τον κό- σμο
Η πρόταση για αυτοδιάθεση των λαών υιοθετήθηκε πολιτικός χάρτης της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης άλλαξε οριστικά με τη δημιουργία μιας σειράς νέων κρατών (Αυ- στρία, Τσεχοσλοβακία. Ουγγαρία, Πολωνία. Γιουγκοσλαβία. Φινλανδία, Εσθονία. Λιθου- ανία και Λετονία). Έτσι ολοκληρώθηκε η διαδικασία της δημιουργίας της Ευρώπης των εθνών, η οποία είχε ξεκινήσει μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Ωστόσο εκατομμύρια Ευρω- παίων αποτέλεσαν εθνικές μειονότητες στο πλαίσιο των νέων κρατικών μορφωμάτων
Τι αποφασίστηκε με τις συνθήκες των Βερσαλλιών και ποιο πνεύμα κυριαρχεί;
Στις 28 Ιουνίου 1919 υπογράφτηκε στις Βερσαλλίες η ομώνυμη Συνθήκη. Οι όροι της ει- ρήνης των Βερσαλλιών δεν αποτέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αλλά υπαγορεύτη- καν στην ηττημένη Γερμανία, γεγονός που ουδέποτε νομιμοποίησε τη Συνθήκη στη συνεί- δηση των Γερμανών.
Σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών:
α) η Γερμανία θα μετατρεπόταν σε ένα αδύναμο στρατιωτικά κράτος με στρατό 100.000 ανδρών, χωρίς τεθωρακισμένα και βαρύ οπλισμό χωρίς γενικό επιτελείο και υποχρεωτική στρατιωτική θητεία.
β) η Αλσατία και η Λοραίνη επιστρέφονταν στη Γαλλία.
γ) η γερμανική επαρχία Σάαρ θα υπαγόταν στην Κοινωνία των Εθνών για 15 χρόνια, εγώ η Γαλλία θα εκμεταλλευόταν τα ανθρακωρυχεία της.
δ) η Ρηνανία μετατρεπόταν σε αποστρατικοποιημένη ζώνη.
ε) απαγορεύτηκε η ένωση της Αυστρίας με τη Γερμανία.
στ) το βόρειο Σλέσβιχ παραχωρούνταν στη Δανία.
ζ) η Γερμανία παραχωρούσε στην Πολωνία την πολωνική επαρχία Πόζεν, μεγάλο τμήμα της δυτικής Πρωσίας και τη μισή Σιλεσία.
στ) επιβλήθηκαν δυσβάστακτες οικονομικές κυρώσεις (επανορθώσεις) στη Γερμανία, ως αποζημίωση στους νικητές του πολέμου.
Άλλες συνθήκες που υπογράφτηκαν:
1. Η Συνθήκη του Αγίου Γερμανού το Σεπτέμβριο του 1919 με την Αυστρία.
2. Η Συνθήκη του Τριανόν τον Ιούνιο του 1920, με την ανεξάρτητη πια Ουγγαρία
α) πιστοποίησαν τη διάλυση της Αυστροουγγαρίας.
β) επικύρωσαν την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακία και της Γιουγκοσλα- βίας.
γ) επιδίκασαν εδάφη της Αυστρίας στη νεοσύστατη Πολωνία και της Ουγγαρίας στη Ρου- μανία.
δ) εκχώρησαν στην Ιταλία την Τεργέστη, το νότιο Τυρόλο και τη χερσόνησο της Ιστρίας. 3. Η Συνθήκη του Νεϊγύ το Νοέμβριο του1919 με τη Βουλγαρία. Προέβλεπε την επιστρο- φή όλων των εδαφών που είχε κερδίσει η Βουλγαρία, κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, στη Ρουμανία, στην Ελλάδα και στη Γιουγκοσλαβία.
Τι γνωρίζετε για τη δημιουργία της κοινωνίας των Εθνών;
Όλες οι Συνθήκες ειρήνης αναγνώριζαν τη Σύμβαση της Κοινωνίας των Εθνών, ενός ορ- γανισμού που οραματίστηκε και υλοποίησε, με πολλά προβλήματα και ελλείψεις, ο Αμε- ρικανός πρόεδρος Ουίλσον.
Στόχος της Κοινωνίας των Εθνών, πρόδρομου του σημερινού Οργανισμού Ηνωμένων Ε- θνών, ήταν η συνεργασία όλων των κρατών του κόσμου, ανεξαρτήτως μεγέθους και ισχύ- ος, για τη διατήρηση της ειρήνης.
Σοβαρό μειονέκτημα της Κοινωνίας των Εθνών ήταν ο αποκλεισμός από αυτή της Γερ- μανίας και της κομμουνιστικής Ρωσίας, όπως και η αποκήρυξη της από τις ίδιες τις ΗΠΑ με απόφαση του Κογκρέσου, Μόνο σε λίγες περιπτώσεις η Κοινωνία των Εθνών κατόρ- θωσε να αποτρέψει διεθνείς συγκρούσεις, ενώ οι Δυνάμεις την αγνοούσαν όταν επρόκειτο για τα συμφέροντα τους.
Κατά συνέπεια, δεν μπόρεσε να παρέμβει δυναμικά στην κατάληψη της από την Πολωνία το 1920 και της Κέρκυρας από την Ιταλία το 1923. στην κατάληψη της Μαντζουρίας από την Ιαπωνία το 1931. στην εισβολή των Ιταλών στην Αιθιοπία το 1936 και στην τσεχοσ- λοβακική κρίση του 1938.
Ποιες ήταν οι συνέπειες του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου;
Ο Α ́ Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος
α) συνέβαλε στην κατάρρευση των τριών ιστορικών δυναστειών: των Ρομανώφ στη Ρωσί- α, των Αψβούργων στην Αυστρία και των Χοεντσόλερν στη Γερμανία.
β) κλόνισε την παγκόσμια ηγεμονία των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων και ανέδειξε νέες παγκόσμιες δυνάμεις, οι οποίες κυριάρχησαν στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όπως τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.
γ) στοίχησε σε ανθρώπινες ζωές. Οκτώμισι εκατομμύρια νεκροί έπεσαν στα πεδία των μα- χών και στα χαρακώματα, ενώ οι τραυματίες και οι ακρωτηριασμένοι ανέρχονταν σε 20 εκατομμύρια περίπου. Παρατηρήθηκε μεγάλη λειψανδρία και μειώθηκε το ποσοστό των γεννήσεων.
δ) ο εθνικισμός και ο μιλιταρισμός δεν μειώθηκαν καθόλου.
ε) Ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση και το 1938 ο αριθ μός των στρατευμένων στην Ευρώπη ήταν σχεδόν διπλάσιος από ό,τι το 1913.
στ) Με τον οικονομικό στραγγαλισμό της Γερμανίας υποθηκευόταν γενικά το οικονομικό μέλλον της ηπείρου. Η Ευρώπη έχασε την ηγετική θέση που κατείχε στην παγκόσμια οι- κονομία πριν από το 1914 και τη θέση της πήραν οι ΗΠΑ.
ζ) Αποδεσμεύτηκαν επαναστατικές δυνάμεις, κυρίως στη Ρωσία, στη Γερμανία και στην Ουγγαρία. Τα δεινά του πολέμου για τη Ρωσία επιτάχυναν τις εκεί επαναστατικές εξελί- ξεις, με αποκορύφωμα την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), την επανάσταση που μετα- μόρφωσε μια αχανή χώρα και άλλαξε το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό τοπίο σε πολλές περιοχές του κόσμου. συνιστώντας το σημαντικότερο πολιτικό κοινωνικό γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας από το 1789.
η) Σημειώθηκε η αρχή μιας βαθιάς πολιτικής κρίσης στην Ευρώπη, κατά την οποία αμφι- σβητήθηκε έντονα το φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα και ενισχύθηκε ο φασισμός και ο κομμουνισμός. Ενισχύθηκε η πίστη στην κεντρική διεύθυνση της οικονομίας και στον κρατικό παρεμβατισμό, πολιτικές οι οποίες κυριάρχησαν σε πολλές χώρες της Ευρώπης.
θ) Οι κοινωνικές συνέπειες του πολέμου ήταν εξίσου σημαντικές.
197
- Η αγροτική τάξη δέχτηκε ισχυρό πλήγμα, αφού το μεγαλύτερο μέρος των νεκρών στρα- τιωτών προερχόταν από εκείνη.
- Το αστικό πρότυπο της διαρκούς προόδου, ευημερίας και ανάπτυξης χρεοκόπησε. Νέες ιδεολογίες, όπως η φασιστική και η κομμουνιστική, οι οποίες κατέκριναν το αστικό φιλε- λεύθερο σύστημα διακυβέρνησης, κέρδισαν έδαφος κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. - - Η καθοριστική συμβολή των γυναικών στη διεξαγωγή του πολέμου με την εργασία τους στα εργοστάσια, στα αγροκτήματα και στον τομέα των υπηρεσιών βελτίωσε, τη θέση τους και, το κύρος τους στη μεταπολεμική κοινωνία. Δεν είναι τυχαίο ότι το 1918 οι γυναίκες στη Βρετανία απέκτησαν δικαίωμα ψήφου.
- Σε πολλούς, κυρίως σε νεαρούς άνδρες αυτής της χαμένης γενιάς, ήταν διάχυτο το αί- σθημα της απογοήτευσης και της απόγνωσης, το οποίο εξάλλου αποτυπώθηκε στην πλού- σια αντιπολεμική λογοτεχνία που αναπτύχθηκε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
- Τα προβλήματα ενσωμάτωσης στην κοινωνία των στρατιωτών που επιβίωσαν, αρτιμε- λείς ή ακρωτηριασμένοι και τραυματίες από τον πόλεμο, ήταν πολύ σοβαρά, καθώς πολ- λοί είχαν χάσει τη θέση εργασίας τους.
- Κοινωνικά απομονωμένοι, απαξιωμένοι και με πλήθος ψυχολογικών τραυμάτων από τον πόλεμο, πολλοί βετεράνοι δεν δίστασαν να ενταχθούν σε ριζοσπαστικά κινήματα, σε α- κροαριστερές και σε φασιστικές οργανώσεις.
