2. twee fundamentele ontwikkelingstheorieën

Question 1

wie is Erikson?

Answer 1

1. Erik H. Erikson
   - 25j = ‘toevallig’ contact psychoanalyse
   - leerling v Anna Freud
   - onderzoek indianenvolkeren (= relatie tss persoonlijkheid en cultuur)
2. ontwikkelingstheorie
   - impact sociale omgeving op persoonlijkheidsontwikkeling
3. situering ten opzichte v Freud
   - neofreudianen = eigen accenten toevoegen > ontstaan totaal nieuwe theorie

Question 2

de verschilpunten met Freud

Answer 2

1. de constructieve rol van het ego
2. het belang van de sociale omgeving
3. de positieve betekenis van crisissen
4. een levenslang ontwikkelingsproces

Question 3

de constructieve rol van het ‘ego’

Answer 3

1. kenmerken
   - ego = centrale rol EN belangrijkste instantie binnen persoonlijkheid
   - defensieve functie (Freud) => constructieve taak
2. egopsycholoog
   - functie ego = groot belang
   - onderscheid tss 3 begrippen: ik, het zelf en het ego
3. vat vol tegenstrijdigheden
   - innerlijke of psychische conflicten
   - sociale spanningen
   - functie ego = harmonie !!

Question 4

de psychosociale identiteitstheorie

Answer 4

1. psychosociale identiteit
   - volgens Erikson komt visie overeen met die v Freud
   - 2 aspecten = psychische en sociale component
2. enerzijds: psychische identiteit
   - gevoel ‘identiek’ te zijn aan jezelf
3. anderzijds: psychosociale identiteit
   - harmonie tss eigen persoon en sociale omgeving

Question 5

het belang van de sociale omgeving

Answer 5

1. tweede verschilpunt (met Freud)
   - belang aan sociale en culturele inbedding vh individu
   - intrapsychische dynamiek (= spanningen tss individu en sociale omgeving) ≠ intrapsychisch bij Freud (driften, geboden en verboden)
2. OOK belang vd omgeving
   - nadrukkelijke rol
   - psychosociale ontwikkelingstheorie ≠ psychoseksuele ontwikkeling v Freud

Question 6

waar haalden Freud en Erikson hun informatie?

Answer 6

1. Freud
   - klinische gesprekken
   - volwassenen uit de burgerij (victoriaanse 19de eeuw)
   - in de knoop (= seksuele wensen en fantasieën niet aanvaarden)
2. Erikson
   - breidde onderzoeksterrein uit naar jongeren
   - onderzoek bij indianenvolkeren
   - bekendste = ‘Sioux’ in Zuid-Dakota en ‘Yurok’ in Noordwest-Californië

Question 7

de positieve betekenis van crisissen

Answer 7

1. kenmerken
   - positieve kijk ten aanzien mens en ontwikkeling
   - jonge mensen (= hele toekomst voor zich) = GEEN sprake v crisis !!
   - vooral focus op groeikansen
2. verschil met Freud
   - gebaseerd op analyse psychiatrische patiënten
   - op zoek naar crisis = onheilspellend

Question 8

een levenslang ontwikkelingsproces

Answer 8

1. kenmerken
   - niet beperkt zoals bij Freud (van kindertijd tot adolescentie)
2. adolescentieperiode
   - verwerven v eigen identiteit = bijzondere betekenis
   - OOK nadien valt ontwikkeling niet stil (= ego ook in volwassenheid en ouderdom werking)

Question 9

Erikons theorie

Answer 9

1. algemeen (p.49)
   - 8 levensfasen = verdere opbouw vd psychosociale identiteit (= gevoelige periode)
   - epigenetisch = het leven ontwikkelt zich volgens een vast, geprogrammeerd basisschema
2. psychosociale crisis
   - markeert begin nieuwe fase
   - bestaande identiteit = voldoet niet meer aan nieuwe biologische en sociale realiteit
   - conflict tss twee polair tegengestelede houdingen (negatieve en positieve)

Question 10

meer begrippen van Eriksons theorie

Answer 10

1. kernconflict
   - in elke levensfase sprake v bepaald conflict
   - vb. babyfase > conflict tss fundamenteel vertrouwen en wantrouwen
2. egosterkte
   - hoe zo’n conflict evolueert (positief of negatief) = afhankelijk vd kansen vanuit sociale omgeving
   - gunstige ontwikkeling = versterkt gevoel v eenheid en harmonie EN ego versterkt
   - ongunstige ontwikkeling = negatieve houding EN minder krachtig ego

Question 11

commentaar op Eriksons theorie

Answer 11

1. positieve commentaar
   - positieve uitzicht ontwikkeling = opbouwende taak / mogelijk in hoger ouderdom
   - voldoende afstand v Freuds theorie (= eigen invulling)
   - bruikbaar kader > hoofdlijnen v ontwikkeling sterk naar voren
   - therapeuten vinden aangrijpingspunten
2. negatieve commentaar
   - moeilijk te toetsen
   - universeel toepasbaar? => ja, deels cultuurvergelijkend onderzoek

Question 12

wie is Piaget?

Answer 12

1. Jean Piaget (20ste eeuw)
   - belangrijkste ontwikkelingspsycholoog
   - focus ontwikkeling vd taal en denken bij kinderen
   - Institut Jean-Jacques-Rousseau > Instituut voor Pedagogische Wetenschappen (in Genève)
2. cognitieve ontwikkelingstheorie
   - observaties bij kinderen

Question 13

kritiek op de onderzoekmethode van Piaget

Answer 13

1. algemene kritiek
   - voornamelijk inhoudelijke analyse vd manier waarop kinderen allerlei probleempjes aanpakken
   - beperkt aantal deelnemers (vaak eigen kinderen)
   - niet de bedoeling objectieve en representatieve theorie
2. positieve kritiek
   - heden = toonaangevend bij de studie vd cognitieve ontwikkeling

Question 14

cognitieve instrumenten

Answer 14

1. betekenis
   - filosofisch georiënteerd = kwaliteit nagaan vh soort kennis
   - welke cognitieve instrumenten ontwikkelen om problemen op te lossen?
   - universeel kader over de ontwikkeling vd cognitieve structuren
2. onderscheid tss:
   - de inhoud (= het wat)
   - de functie (= het waartoe)
   - de structuur vd cognitieve vermogens (= het hoe)

Question 15

de inhoud van intelligentie

Answer 15

1. algemeen
   - concrete inzichten en vaardigheden op bepaald moment (= weet en kan)
   - kennis en kundigheden evolueert in loop vh leven
   - Alfred Binet = eerste intelligentietest
2. geen universele wetmatigheden
   - toename wat iemand aankan
   - inhoud afhankelijk vh soort ervaringen in sociale omgeving
   - geen algemeen geldige ontwikkelingstheorie

Question 16

de functie van intelligentie

Answer 16

1. kenmerken
   - WEL universele wetmatigheden
   - doel = centrale plaats EN motor die ontwikkelingstheorie in gang houdt
2. doelen
   - adaptie of aanpassing tss individu en omgeving > adaptiefunctie = blijft hele levensloop onveranderd (invariant)
   - vlotter overweg met bepaald stuk omgeving

Question 17

wat zijn cognitieve structuren?

Answer 17

1. betekenis
   - OF kwalitatieve veranderingen (in de loop vd ontwikkeling)
   - OF onzichtbare hersenprogramma’s = software aan de basis vd vaststelling dat het individu bepaalde gedragingen stelt om probleem op te lossen
2. John McShane
   - abstracte organisatorische principes
   - niet tastbaar
   - NIET rechtstreeks observeerbaar
   - afgeleid uit gedragingen > WEL waarneembaar

Question 18

de termen ‘structuur en ‘schema’

Answer 18

1. algemeen
   - verwarring bij interpretatie = aparte betekenis
2. schema
   - aan de basis v specifieke vaardigheid
   - vb. kind dat kan lopen => loopschema
3. structuur
   - georganiseerd geheel v reeks uiteenlopende schema’s
   - vb. omvattende sensomotorische vaardigheid
4. gemeenschappelijke kenmerken
   - NIET rechtstreeks observeerbaar
   - concreet gedrag = waarneembaar
   - baseren inhoud vd intelligentie => idee achterliggende schema’s en structuren

Question 19

adaptatie door assimilatie en accommodatie

Answer 19

1. adaptatie
   - functie vd intelligentie
   - doel = betere aanpassing tss individu en zijn omgeving
   - op twee manieren = 1) individu zichzelf aanpassen 2) omgeving zelf veranderen
   - biologische achtergrond
2. assimilatie
   - aanpassen vd omgeving aan de eigenschappen vh individu
   - nieuwe stukken buitenwereld opgenomen in schema’s of structuren die het individu al bezit
   - OF bestaand schema wordt onverkort toegepast op nieuwe situaties
3. accommodatie
   - aanpassen vh individu aan de omgeving
   - bestaand schema’s of structuren aangepast aan nieuwe situatie

Question 20

equilibratie en organisatie

Answer 20

1. equilibratieproces
   - het telkens opnieuw afstemmen v assimilatie en accommodatie
   - NIET egaal doorlopend proces
   - cognitieve ontwikkeling ziet afwisseling tss periodes die gekenmerkt worden door relatief onevenwicht (= disequilibrium) en andere die eerder een evenwicht vertonen (= equilibrium)
   - betekent geen achteruitgang => nieuwe uitdagingen !!
2. tendens tot organisatie
   - enkelvoudige schema’s (kijken, grijpen en lopen) samen klitten => meer complexe structuren (vb. naar een begeerd object toe lopen om het te pakken)

Question 21

de verschillende tendensen op een rijtje

Answer 21

1. de tendens tot adaptatie via assimilatie en accommodatie
2. de tendens tot equilibratie en organisatie
3. voorbeeld: leren autorijden
   - complexe vaardigheden die verworven worden
   - eerder verworven schema’s (aan wiel draaien) moeten eerst toegepast worden op een nieuwe situatie (draaien aan stuur vd auto)
   - door verschillende auto-onderdelen aldus ‘in te voegen’ of te assimileren in bestaande schema’s = schema’s zullen zelf gaandeweg geaccommodeerd worden => toenemende adaptie tss mezelf en de auto
   - OOK de tendens tot organisatie = aparte schema’s worden samengevoegd tot aangepast rijgedrag

Question 22

de eigenlijke ontwikkeling volgens Piaget

Answer 22

1. constatering
   - algemeen overzicht adhv verschillende stappen = NU
   - 3 vormen v cognitief functioneren (volgende hoofdstukken)
2. drie types v cognitief functioneren (samengevat)
   - eerste twee jaar = niet echt denken => probleem te lijf adhv motorisch gedragsniveau
   - nadien eerste concrete gedachte-inhouden = vanaf 6 jaar mee leren omgaan
   - 11 jaar = confrontatie met abstracte denkinhouden => volgende jaren aangepaste denkstrategieën moeilijk te ontwikkelen

Question 23

de eigenlijke ontwikkeling (1-3)

Answer 23

1. sensomotorische periode
   - begin met beperkt aantal aangeboren sensomotorische schema’s (kijk- en luisterschema) (bij pasgeborene) + aantal elementaire reflexen (zuig- en grijpreflex)
   - enkel eenvoudige motorische reacties op actueel inwerkende zintuigelijke prikkels (van denken nog geen spoor !!)
2. ongeconditioneerde reacties
   - vanuit aangeboren tendens tot adaptatie (= biologische rijping schema’s perfectioneren)
   - kind past ze toe op nieuwe situaties (assimilatie)
   - OOK tendens tot organisatie = ontstaan coördinaties of samenwerkingsverbanden tss aparte schema’s
3. kind anderhalf en 2 jaar
   - onmiddellijke reactie met aangepaste (geaccommodeerde) schema’s
   - ontstaat evenwicht tss assimilatie en accommodatie op sensorisch niveau

Question 24

de eigenlijke ontwikkeling (4-6)

Answer 24

4. peuters
   - meer sensomotorische vaardigheden verwerven (tekenen, fietsen)
   - ontstaan gevoeligheid voor werkelijkheid die voordien niet kende = symbolische voorstellingen (herinneringen en fantasieën)
   - virtueel karakter dat enkel in hoofd bestaat
5. het preoperationele denken
   - kind wel al voorstelling, geen operaties (= logische bewerkingen)
   - oude sensomotorische schema’s onverkort toepassen
   - assimileren zonder te accommoderen = ontstaan nieuw onevenwicht => adaptiepogingen via assimilatie en accommodatie
6. het concreet-operationele denken
   - concrete voorstelling v kunst (aanschouwelijk materiaal)
   - door schoolse onderricht
   - ordeningsprincipes (grip op wereld v innerlijke voorstellingen en symbolen)
   - indeling v tijd in uren
   - gedachten overzichtelijk ordenen en logische bewerkingen

Question 25

de eigenlijke ontwikkeling (adolescentie)

Answer 25

1. algemeen - einde vd cognitieve ontwikkeling - abstract denken = hoogste vorm v cognitief functioneren 2. adolescentie (11 à 12 jaar) - nieuw evenwicht bereikt (= schema's logische oplossingen bedenken) - veel nieuwe inzichten en technieken aanleren - oog voor ander soort realiteit = abstracte begrippen - aanleiding tot nieuw disequilibrium (omdat concreet-operationele schema's van vorige fase onvoldoende zijn aangepast aan nieuwe realiteit) 3. adolescentie (15 à 16 jaar) - abstracte denkschema's en formele redeneringen tot ontwikkeling - het formeel-operationeel denken

Question 26

de indeling in periodes

Answer 26

1. grafische voorstelling - golfbeweging vd elkaar afwisselende evenwichts- en onevenwichtsfasen - schema vd Gentse ontwikkelingspsychologe Leni Verhofstadt-Denève en haar collega's - overgang v een onevenwichts- naar evenwichtstoestand (opeenvolging v drie cycli) 2. vier periodes? - meeste gevallen - twee deelfasen vd lange tweede cyclus doorgaans het statuut volwaardige aparte periode

Question 27

kenmerken van de indeling in periodes

Answer 27

1. volgorde waarin fasen elkaar opvolgen = universeel - tempo vd opeenvolging = NIET universeel (afhankelijk vh soort situaties waarmee kind te maken krijgt) - adaptieproces niet functioneren zonder aangepast ervaringsvoer = bepaald mee het ritme 2. in de praktijk - leeftijden bij ontwikkelingsperiodes (Piaget) = gemiddelden !! - periodes kunnen elkaar trager of soms helemaal niet opvolgen (afhankelijk v kansen individu)