Wirusy def.

Question 1

adenowirusy

Answer 1

rodzina wirusów, charakteryzujących się występowaniem następujących cech:

Symetria: ikosaedralna,
Otoczka lipidowa: brak,
Kwas nukleinowy: dsDNA,
Replikacja: zachodzi w jądrze komórkowym,
Gospodarz: komórka zwierzęca kręgowców.
Cechy dodatkowe: z wierzchołków kapsydu wystają włókna białkowe, co nadaje wirionowi wygląd sztucznego satelity.

Rozwijają się w układzie chłonnym, powodując przerost tkanki limfoidalnej (adenoidalnej – stąd nazwa). Wywołują zmiany degeneracyjne i martwicę nabłonka dróg oddechowych, przewodu pokarmowego oraz spojówki.

Question 2

AIDS

Answer 2

choroba wywołana przez ludzki wirus niedoboru odporności (HIV), spowodowana zmniejszeniem liczby limfocytów T. Objawia się postępującym upośledzeniem odporności i pojawieniem się specyficznych zakażeń wtórnych.

W leczeniu stosuje się wielolekowe terapie antywirusowe.

Synonimy:
zespół nabytego niedoboru odporności

Question 3

choroba wywołana przez ludzki wirus niedoboru odporności (HIV), spowodowana zmniejszeniem liczby limfocytów T. Objawia się postępującym upośledzeniem odporności i pojawieniem się specyficznych zakażeń wtórnych.

W leczeniu stosuje się wielolekowe terapie antywirusowe.

Synonimy:
zespół nabytego niedoboru odporności

Answer 3

proces przylegania wirusa do powierzchni wrażliwej komórki (pierwszy etap zakażenia). Polega na połączeniu ze swoistym receptorem komórkowym, z czego wynika tropizm tkankowy wirusa. Białko wirusowe, od którego zależy rozpoznanie komórki, to glikoproteina wiążąca receptor. Jest ona częścią kapsydu albo osłonki.

Question 4

kapsyd

Answer 4

kapsyd

Question 5

koronawirusy

Answer 5

rupa (w randze rodziny) wirusów RNA replikujących się w cytoplazmie. Pojedyncza cząsteczka RNA koronawirusa ukryta jest w helikalnym lub cylindrycznym nukleokapsydzie z kolistą otoczką (stąd – wirion kolisty). Charakterystyczną cechą są maczugowate, glikoproteinowe wypustki zakotwiczone w osłonce (na preparatach mikroskopowych wyglądają jak “korona”). Wielkość wirionu: ok. 120 nm.

Gospodarzem są ssaki (w tym trzoda chlewna, bydło, norki, psy i koty) i ptaki (w tym drób). U ludzi koronawirusy wywołują łagodne infekcje układu oddechowego, ale także SARS, MERS i COVID-19.

Question 6

łysinka

Answer 6

obszar przejaśnienia na hodowli bakteryjnej. Powstaje w wyniku lizy komórek bakterii, która jest skutkiem działania wirusa (stąd określenie – centrum infekcyjne).

Dla zainteresowanych: każda łysinka powstaje na skutek namnażania pojedynczego, wyjściowego wirionu, a więc policzenie łysinek umożliwia przybliżone wyliczenie stężenia wirusa w roztworze.

Question 7

odwrotna transkrypcja

Answer 7

odwrotna transkrypcja – proces przepisania jednoniciowego RNA (ssRNA) przez enzym odwrotną transkryptazę (RT) na dwuniciowy DNA. Proces odwrotnej transkrypcji wykorzystywany jest przez niektóre wirusy RNA, takie jak HIV.

Question 8

odwrotna transkrypcja – proces przepisania jednoniciowego RNA (ssRNA) przez enzym odwrotną transkryptazę (RT) na dwuniciowy DNA. Proces odwrotnej transkrypcji wykorzystywany jest przez niektóre wirusy RNA, takie jak HIV.

Answer 8

błona zbudowana z fosfolipidów i białek otaczająca kapsyd niektórych wirusów. Przykłady wirusów osłonkowych: wirus grypy, wirus opryszczki, wirus HIV, wirus SARS-COV-2,

Uwaga: osłonka może być fragmentem błony komórkowej gospodarza (HIV), retikulum (koronawirusy), a nawet otoczki jądrowej (herpeswirusy). Białkami najczęściej są glikoproteiny.

Ważne! Często używane jest też określenie otoczka wirusowa.

Question 9

odwrotna transkryptaza

Answer 9

odwrotna transkryptaza – enzym syntetyzujący DNA wykorzystujący jako matrycę RNA. Kodowany przez określone wirusy (retrowirusy). Proces katalizowany przez ten enzym nosi nazwę odwrotnej transkrypcji.

Synonimy:
polimeraza DNA zależna od RNA

Question 10

priony

Answer 10

priony – białkowe cząsteczki zakaźne. Powstają z występującego powszechnie i całkowicie niegroźnego białka PrPc. Dopiero w sytuacji, gdy zmieni ono swoją naturalną konformację, w której dominuje alfa-helisa na konformację, w której dominuje beta-harmonijka, staje się białkiem prionowym infekcyjnym – PrPsc. Priony zwiększają swoją liczebność, przekształcając prawidłowo zwinięte białka w wersje prionowe. Są przyczyną pewnych chorób ośrodkowego układu nerwowego (u człowieka: choroba kuru, choroba Creutzfeldta-Jakoba, w skrócie CJD; u bydła: choroba szalonych krów, czyli BSE; u owiec – scrapie).

Krótko: czynnik zakaźny, który jest błędnie zwiniętą wersją prawidłowego białka komórkowego.

Question 11

prowirus

Answer 11

genom wirusa, który jest na stałe włączony do genomu gospodarza (np. bakterii).

Question 12

profag

Answer 12

genom faga, który został włączony w spe­cyficznym miejscu do chromosomu bakteryj­nego

Question 13

genom faga, który został włączony w spe­cyficznym miejscu do chromosomu bakteryj­nego

Answer 13

– wirusy RNA, które namnażają się dzięki przepisaniu swego RNA na DNA (w procesie odwrotnej transkrypcji). Potem następuje włączenie wirusowego DNA do chromosomu gospodarza. Genom retrowirusa zawiera dwie identyczne kopie jednoniciowego RNA i koduje odwrotną transkryptazę (inaczej rewertazę).

Ważna grupa wirusów wywołujących wiele chorób, w tym niektóre nowotwory. Najdokładniej poznanym retrowirusem jest wirus HIV.

Question 14

SARS-CoV-2

Answer 14

wirus należący do grupy koronawirusów (ma więc pojedynczą nić RNA i osłonkę). Wywołuje ostrą chorobę układu oddechowego – COVID-19.

Question 15

wariolizacja

Answer 15

pierwotna forma szczepień przeciw ospie prawdziwej polegająca na prewencyjnym zakażaniu ospą prawdziwą zdrowych ludzi (najczęściej dzieci). Do zakażania używano tamponów nasączonych ropną wydzieliną pobieraną od lekko chorych (tampony wsuwano do nosa na kilka godzin). Wariolizacja była pierwowzorem współczesnych szczepionek ochronnych.

Question 16

wiremia

Answer 16

– stan chorego definiowany jako obecność we krwi wirusów mogących się namnażać.

Przykład: przypadek, gdy RNA wirusa SARS-CoV-2 dostaje się do krwi w czasie infekcji ogólnoustrojowej (sepsy).

Question 17

wiroidy

Answer 17

najmniejsze znane czynniki zakaźne roślin. Pojedynczy wiroid składa się z zamkniętej, kolistej nici RNA, o długości kilkuset nukleotydów (240–400). Nie koduje i nie ma żadnych białek, ale ma zdolność zdolność do autonomicznej replikacji (do namnażania wykorzystuje enzymy gospodarza). Prawdopodobnie czynniki obecne w komórce gospodarza reagują bezpośrednio z RNA wiroida, co prowadzi do rozwoju choroby, np. wrzecionowatości bulw ziemniaka, czy smugowatości liści lucerny.

Krótko: patogen roślinny składający się jedynie z czą­steczki nagiego, kolistego RNA o długości kil­kuset nukleotydów.

Question 18

wektor genetyczny

Answer 18

– w inżynierii genetycznej niewielka cząsteczka DNA zdolna do replikacji w komórce biorcy. Do wektora można wprowadzić fragment innej cząsteczki DNA (insert, może nim być, np. gen innego organizmu), tworząc zrekombinowany DNA. Po wprowadzeniu do komórki biorcy wektor będzie w powielany. Wektory stanowią podstawowe narzędzie klonowania DNA oraz są używane w metodach otrzymywania organizmów transgenicznych. Wektorami są zmodyfikowane plazmidy, wirusy lub sztuczne chromosomy (BAC i YAC).

Podstawowe cechy wektora:

jest niewielką cząsteczką DNA opisaną pod względem fizycznym i genetycznym.
jest zdolny do niezależnej replikacji wraz z wprowadzonym fragmentem DNA.
ma miejsca rozpoznawane przez różne enzymy restrykcyjne. Miejsca te nie znajdują w rejonach, których uszkodzenie mogłoby zaburzać funkcje wektora.
jest łatwo wykrywalny w komórkach biorców i nie zakłóca ich funkcji życiowych.
utrzymuje się w niezmienionej postaci niezależnie od podziałów komórki.
zawiera markery, dzięki którym można wyselekcjonować komórki, do których wniknął.
Podział funkcjonalny:

wektory ekspresyjne (zawierające odcinki regulujące transkrypcję)
wektory klonujące (zawierają odcinki ori inicjujące replikację)

Question 19

wirion

Answer 19

pojedyncza, kompletna cząstka wirusowa, zdolna do przetrwania poza komórką i zakażenia jej. Składa się z jednego kwasu nukleinowego (DNA albo RNA) otoczonego białkowym płaszczem (kapsydem). Kapsyd może być pokryty białkowo-fosfolipidową osłonką (np. wirus grypy) lub pozostaje nieosłonięty (np. wirus mozaiki tytoniu, adenowirusy). Osłonka może pochodzić z błony komórkowej gospodarza. Zwykle zawiera wystające na zewnątrz glikoproteiny, które umożliwiają swoiste związanie z błoną atakowanej komórki (z węglowodanami albo białkowymi receptorami).

Wyróżnia się kilka form morfologicznych wirionów: pałeczkowate (spiralne), bryłowe (zwykle ikosaedralne czyli 20-ścienne), bryłowo-spiralne, a w podręcznikach szkolnych jeszcze kuliste (ze względu na osłonkę!).

Uwaga: genom wirusowy wraz z otoczającym kapsydem to nukleokapsyd. Zatem wirion bezosłonkowy jest po prostu nukleokapsydem, osłonkowy zaś − nukleokapsydem z osłonką.

Question 20

wirus HIV

Answer 20

ludzki wirus nabytego niedoboru odporno­ści – czynnik zakaźny wywołujący AIDS. HIV jest retrowirusem.

Question 21

ludzki wirus nabytego niedoboru odporno­ści – czynnik zakaźny wywołujący AIDS. HIV jest retrowirusem.

Answer 21

– małe, bezkomórkowe czynniki zakaźne niezdolne do powielania się poza komórką odpowiedniego gospodarza. Są zbudowane z białek i kwasu nukleinowego (DNA albo RNA). Wykazują zarówno cechy komórkowych organizmów żywych, jak i materii nieożywionej. Wirusy można podzielić ze względu na rodzaj materiału genetycznego na: zawierające RNA (wirusy RNA) albo DNA (wirusy DNA).

Według definicji Andrégo Lwoffa wirus to zakaźna, potencjalnie patogenna nukleoproteina istniejąca tylko pod postacią jednego kwasu nukleinowego, reprodukująca materiał genetyczny, niezdolna do podziałów poza komórką i nie wykazująca metabolizmu.

Question 22

wrota zakażenia

Answer 22

wrota zakażenia – miejsce, przez które patogeny dostają się do organizmu.

Wrotami zakażenie mogą być błony śluzowe: górnych dróg oddechowych, układu pokarmowego, układu moczowo-płciowego oraz uszkodzona skóra. Po wniknięciu do organizmu istnieje ryzyko namnożenia czynnika chorobotwórczego (na przykład wirusa) i rozsiew za pośrednictwem krwi do pozostałych narządów.

Uwaga: w odniesieniu do wirusów i bakterii stosuje się też termin wrota infekcji.

Question 23

zjadliwość

Answer 23

zdolność drobnoustrojów (bakterii) i wirusów do wniknięcia, namnożenia się oraz uszkodzenia tkanek zainfekowanego organizmu. W przypadku bakterii poszczególne szczepy danego gatunku mogą się różnić wirulencją.

Krótko: zdolność drobnoustrojów do infekowania i wywoływania objawów chorobowych w zaatakowanym organizmie.