Histologia - zwierzeta def. Flashcards
istota biała
jeden z dwóch (obok substancji szarej) podstawowych składników ośrodkowego układu nerwowego kręgowców. Składa się głównie z włókien nerwowych i komórek glejowych (oligodendrocytów). Jest dobrze unaczyniona. Biała barwa wynika przede wszystkim z obecności fosfolipidów w osłonkach mielinowych. Istota szara leży pod korą mózgu. W rdzeniu przedłużonym i rdzeniu kręgowym przyjmuje położenie odwrotne (otacza centralnie położoną istotę szarą).
istota szara
w ośrodkowym układzie nerwowym kręgowców skupisko ciał neuronów, a także włókien nerwowych rdzennych i bezrdzennych oraz tkanki glejowej. Między innymi ze względu na obecność ciałek Nissla (tigroidów), przybiera na nieutrwalonych preparatach barwę szaroróżową. Istota szara tworzy: korę mózgową, korę móżdżku, wewnętrzną część rdzenia kręgowego oraz jądra podkorowe.
Częścią składową istoty szarej są komórki nerwowe, a także włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne, tkanka glejowa i naczynia krwionośne wraz z paskami tkanki łącznej. Skład istoty białej to tkanka glejowa, naczynia włókien nerwowych niemających osłonki Schwanna.
Krótko: skupienie ciał neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym. Jeden z dwóch (obok substancji białej) podstawowych składników ośrodkowego układu nerwowego.
jednostka motoryczna
pojedynczy neuron ruchowy i wszystkie włókna mięśniowe, które unerwiane są przez jego akson.
Uwaga: w jednym mięśniu szkieletowym funkcjonuje wiele jednostek motorycznych.
komórki tłuszczowe
podstawowy rodzaj komórek, z których zbudowana jest tkanka tłuszczowa. Komórki tłuszczowe syntezują i magazynują energię pod postacią triglicerydów.
kora mózgowa
wierzchnia, cienka część mózgu niektórych kręgowców. Jest najlepiej rozwinięta i najbardziej zróżnicowana u ssaków. Anatomicznie kora mózgowa stanowi część tzw. istoty szarej mózgu (zawiera ciała ogromnej liczby komórek nerwowych mózgu). W obrębie kory mózgowej zachodzą: analiza wrażeń zmysłowych, sterowanie ruchami spontanicznymi, zapamiętywanie, a u człowieka także procesy związane z myśleniem abstrakcyjnym i umiejętnościami językowymi.
Bardzo ogólnie: powierzchnia mózgu.
kości pneumatyczne
kości zawierające przestrzenie wypełnione powietrzem, co zmniejsza ich masę. Występują głownie u ptaków, ale także u ssaków/człowieka.
kutykula
warstewka kutyny pokrywająca cały pęd. Ma grubość od ułamka do nawet 100 mikrometrów i wytwarzana jest przez komórki epidermy. Główny składnik: kutyna to hydrofobowa, niejednorodna substancja organiczna powstająca z kwasów tłuszczowych. Składnikiem kutykuli mogą być też woski. Kutykula chroni rośliny lądowe przed utratą wody (przed wysychaniem), przed patogenami, stanowi też dodatkowe wzmocnienie zewnętrznych ścian komórkowych.
– sztywny szkielet zewnętrzny stawonogów składający się z warstw białek i chityny, który jest różnorodnie zmodyfikowany, tak by mógł pełnić różne funkcje. Synonim: oskórek;
(zool.)– “otoczka”, która chroni ciało nicienia.
kora
w komórce eukariotycznej zewnętrzny region cytoplazmy, leżący tuż pod błoną komórkową, który ma bardziej żelową konsystencję niż inne rejony cytoplazmy ze względu na obecność wielu mikrofilamentów,
u roślin tkanka miękiszowa, która znajduje się między tkanką przewodzącą a okrywającą w korzeniu lub łodydze,
wszystkie tkanki znajdujące się na zewnątrz walca osiowego i miazgi, składające się głównie z łyka wtórnego i warstw perydermy,
u zwierząt zewnętrzna warstwa narządu, np. kora nadnerczy, kora nerki.
kość
tkanka łączna składająca się z żywych komórek zanurzona w sztywnej macierzy włókien kolagenowych wzmocniona solami wapnia.
krew
tkanka łączna z płynną macierzą zwaną osoczem, w której zawieszone są czerwone krwinki, białe krwinki i fragmenty komórek nazywane płytkami krwi.
lecytyna
fosfolipid, w którym grupa fosforanowa zestryfikowana jest choliną. Występuje w każdej komórce ciała zwierząt (w tym człowieka), głównie jako składnik błon komórkowych. Jest bardzo ważnym składnikiem tkanki nerwowej (współtworzy i chroni osłonkę mielinową). Jej obecność stwierdzono także w żółtku jaj, w rzepaku, słoneczniku i ziarnach soi.
limfa
bezbarwny płyn powstający z płynu tkankowego w układzie limfatycznym kręgowców. Składnikami chłonki, poza płynem tkankowym, są komórki układu odpornościowego (głownie limfocyty).
Synonimy:
chłonka
limfocyty B
– limfocyty, które powstają w szpiku kostnym, a następnie różnicują się w obwodowych narządach limfatycznych w komórki plazmatyczne i komórki pamięci. Komórki plazmatyczne są efektorami odpornościowej odpowiedzi humoralnej – wytwarzają przeciwciała.
Synonimy:
limfocyty szpikozależne
leukocyty
elementy morfotyczne krwi, mniej liczne od erytrocytów, część ma zdolność ruchu i daipedezy. Chronią organizm przed patogenami/zakażeniami.
Nazywane są również białymi krwinkami, chociaż są bezbarwne!
Wyróżnia się: agranulocyty i granulocyty
Synonimy:
krwinki białe
limfocyt
rodzaj białej krwinki, która przekazuje odpowiedź immunologiczną nabytą. Występują dwie główne klasy limfocytów: B oraz T.
limfocyty T
rodzaj limfocytów, których komórki prekursorowe, niemające jeszcze ich cech, wytwarzane są w czerwonym szpiku kostnym. Dojrzewanie tych komórek następuje później, głównie w grasicy i jest uzależnione od jej selekcjonującego oraz hormonalnego wpływu. Uformowane limfocyty T migrują do krwi obwodowej oraz narządów limfatycznych. Są odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową komórkową. Wyróżnia się, m.in. limfocyty T pomocnicze (limfocyty Th) i limfocyty T cytotoksyczne (limfocyty Tc). Pierwsze wspomagają odpowiedź humoralną i komórkową poprzez bezpośredni kontakt z antygenami oraz wydzielanie cytokin. Drugie są odpowiedzialne za niszczenie komórek zakażonych przez drobnoustroje oraz za niszczenie komórek nowotworowych.
mielina
złożona substancja organiczna wytwarzana przez komórki otaczające aksony komórek nerwowych. Właściwie kompleks substancji takich, jak glikolipdy (połączenia galaktozy i ceramidu) oraz fosfolipidy (lecytyna). Jest ważnym składnikiem osłonki mielinowej.
miofibryle
włókienka kurczliwe mające postać długich minipałeczek występujące w komórkach/włóknach mięśniowych. Zbudowane są z filamentów cienkich (ogólnie – aktynowych) i filamentów grubych (ogólnie – miozynowych).
We włóknach mięśniowych poprzecznie prążkowanych filamenty ułożone są bardzo regularnie, zachodzą na siebie w układzie sześciokątnym (heksagonalnym).
mikrokosmki
delikatne, palcowate wypustki komórek nabłonka w świetle jelita cienkiego. Powiększają powierzchnię wchłaniania.
naczynia włosowate
– bardzo drobne naczynia krwionośne, które penetrują tkanki i składają się z pojedynczej warstwy śródbłonka, który pozwala na wymianę substancji między krwią i płynami międzykomórkowymi.
Synonimy:
włośniczki, naczynia kapilarne
naczynie
u roślin ciągła rurka przewodząca wodę występująca u większości okrytozalążkowych (ciąg członów naczyń).
u zwierząt rurkowaty element, przez który przepływa krew, limfa lub hemolimfa.
neuron
komórka – podstawowa jednostka układu nerwowego. Budowa i właściwości neuronów umożliwiają szybkie przesyłanie sygnałów dzięki wykorzystaniu różnicy w ładunku elektrycznym w poprzek błony komórkowej.
Ze względu na budowę wyróżnia się m.in. neurony jednobiegunowe, dwubiegunowe i wielobiegunowe.
Ze względu na kierunek przekazywania sygnałów wyróżnia się neurony czuciowe (aferentne – kierunek przewodzenia dośrodkowy) i neurony ruchowe (eferentne – kierunek przewodzenia odśrodkowy
neuron ruchowy
– komórka nerwowa, które przekazuje sygnały odśrodkowo (eferentnie) z mózgu bądź z rdzenia kręgowego do mięśni.
Uwaga: do neuronów ruchowych czasem zalicza się tu także neurony, które tworzą synapsy z komórkami gruczołów.
nerw
wiązka włókien nerwowych różnej długości i grubości (wypustek neuronów – aksonów) okrytych wspólną otoczką. Wchodzi w skład układu nerwowego obwodowego.
neuron czuciowy
komórka nerwowa, która odbiera informacje ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego i przekazuje sygnał do centralnego układu nerwowego.
neuryt
neuryt: patrz akson – pojedyncza, zwykle długa wypustka neuronu, która przewodzi/przekazuje impulsy nerwowe od ciała komórki w kierunku zakończeń nerwowych. Osiąga maksymalnie długość nawet 1 m przy stałej średnicy od 1 do 20 μm. Może mieć osłonkę.
oligodendrocyty
typ komórek glejowych, które formują osłonkę mielinową wokół aksonu w centralnym układzie nerwowym.
osłonka mielinowa
rodzaj osłonki nerwowej wokół długiego aksonu. Powstaje przez rozrost cytoplazmy komórki Schwanna, która wielokrotnie “owija się” dookoła aksonu (komórka Schwanna tworzy więc osłonkę z własnej błony komórkowej ułożonej w kilka warstw). Osłonka mielinowa jest podzielona przez przewężenia Ranviera. Praktycznie wymusza skokowy przepływ impulsów nerwowych od przewężenia do przewężenia pełniąc rolę elektrycznego izolatora. Długie aksony z osłonką mielinową nazywane są włóknami rdzennymi.
organ
wyodrębniona morfologicznie część organizmu spełniająca określone funkcje. Zwykle jest zbudowany z wielu różnych typów tkanek. Przykłady: liść, łodyga, korzeń, nasiono, nerka, mięśnie, płuca, serce, mózg.
Ważne: u zwierząt nazywany jest częściej narządem.
osocze
– wodnista (bezpostaciowa) matriks krwi, w której znajdują się komórki krwi. U człowieka stanowi ok. 55% objętościowych pełnej krwi. Głównym składnikiem osocza jest woda (90%), białka stanowią ok. 7%, inne związki organiczne 2%, a związki nieorganiczne to ok. 1%.
parenchyma
- (bot.) tkanka miękiszowa (miękisz),
- (zool.) rodzaj pierwotnej tkanki łącznej, która jest zespołem luźno połączonych komórek różnego pochodzenia i o rozmaitych funkcjach. Wypełnia wnętrze ciała części zwierząt bezjamowych – parenchymowców.
połączenie szczelinowe
(komunikujące) – typ połączenia międzykomórkowego u zwierząt, który pozwala na przepływ substancji między komórkami
proteoglikan
glikoproteina składająca się z małego rdzenia białkowego z przyłączonymi wieloma łańcuchami cukrowymi, występująca w matriks pozakomórkowej komórek zwierzęcych. Proteoglikan może zawierać do 95% cukru.
Uwaga: nie myl z peptydoglikanem!
perykarion
część neuronu, w której znajduje się jądro komórkowe i większość innych organelli.
Synonimy:
ciało komórki nerwowej, perikarion
połączenie zamykające
typ połączenia między komórkami w tkankach zwierzęcych. Połączenia zamykające zapobiegają wydostawaniu się płynu tkankowego przez warstwę komórek (“uszczelniają” nabłonki).
Por. też desmosom, połączenie komunikacyjne
przewężenie Ranviera
przerwa między komórkami osłonki mielinowej. W przewodzeniu skokowym potencjał czynnościowy jest “regenerowany” w każdym przewężeniu, co pozwala na przeskakiwanie impulsów z przewężenia do przewężenia praktycznie bez opóźnienia.
Krótko: przerwa w osłonce mielinowej danego aksonu, gdzie tworzy się potencjał czynnościowy.
sarkomer
podstawowa jednostka czynnościowa włókna poprzecznie prążkowanego oraz podstawowa jednostka kurczliwa budującą miofibryle. Ograniczona liniami Z.
substancja biała
jeden z dwóch podstawowych składników ośrodkowego układu nerwowego. Tworzą ją skupiska wypustek neuronów (dendrytów i aksonów), których ciała znajdują się w substancji szarej. Wypustki te otacza zazwyczaj osłonka mielinowa, której składnikiem są fosfolipidy dające białawe zabarwienie.
Substancja biała leży pod korą mózgu i tworzy różne szlaki łączące poszczególne obszary kory oraz obszary pozakorowe. Również ciało modzelowate (tzw. spoidło wielkie) jest częścią istoty białej.
Odwrotne położenie istoty białej występuje w rdzeniu przedłużonym i rdzeniu kręgowym. Tu otacza ona dookoła centralnie położoną istotę szarą.
śródbłonek
wysoce wyspecjalizowana wyściółka naczyń krwionośnych i limfatycznych, utworzona z jednej warstwy płaskich komórek o niewielkim jądrze. Forma nabłonka jednowarstwowego płaskiego.
synapsa
miejsce komunikacji błony kończącej akson z błoną komórkową drugiego neuronu lub błoną komórki efektora (narządu wykonawczego): mięśnia lub gruczołu. Wyróżnia się synapsy chemiczne i synapsy elektryczne.
synapsa chemiczna
rodzaj synapsy, w której szczelina synaptyczna jest relatywnie szeroka. Synapsa chemiczna ma asymetryczną budowę: zakończenie neuronu presynaptycznego tworzy kolbkę synaptyczną, w której są wytwarzane neuroprzekaźniki. Cząsteczki neuroprzekaźnika uwolnione z błony presynaptycznej do szczeliny synaptycznej dyfundują przez nią i łączą się z odpowiednimi receptorami błony postsynaptycznej, powodując jej depolaryzację.
Synapsy chemiczne mogą pracować tylko jednokierunkowo (są asymetryczne), przekazując sygnały z opóźnieniem. Podlegają tzw. zmęczeniu. Łączą: neurony ze sobą, neurony z komórkami mięśniowymi i neurony z komórkami gruczołowymi.
szczelina synaptyczna
wąska przestrzeń oddzielająca zakończenie synaptyczne neuronu przewodzącego od neuronu odbierającego lub komórki efektorowej.
tkanka
zintegrowany zespół komórek (u zwierząt wraz z istotą międzykomórkową) o podobnej budowie i wspólnym pochodzeniu, spełniających określoną funkcję. Tkanki są elementami składowymi narządów (organów) i ich układów. Dział biologii zajmujący się tkankami to histologia.
tkanka mięśniowa
jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych. Zbudowana z wydłużonych komórek (zwanych włóknami mięśniowymi) zdolnych do aktywnego kurczenia się.
Rodzaje tkanki mięśniowej u kręgowców:
tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa,
tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca,
tkanka mięśniowa gładka.
tkanka tłuszczowa
rodzaj tkanki łącznej zawierającej głównie komórki gromadzące tłuszcz w postaci triglicerydów. Stanowi magazyn rezerw energetycznych, zapobiega ochładzaniu organizmu i chroni przed urazami. Jest zlokalizowana głównie w warstwie podskórnej. Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki tłuszczowej: żółtą i brunatną.(łac. textus adiposus)
tkanka łączna
tkanka zwierzęca, której komórki wytwarzają dużą ilość substancji międzykomórkowej. Ogólnie rozwija się z mezenchymy i spaja inne tkanki (narządy).
tkanka nabłonkowa
graniczna tkanka zwierzęca różnicująca się z listków zarodkowych: ektodermy, entodermy, mezodermy, zależnie od grupy systematycznej i narządu. Ze względu na budowę i pełnione funkcje wyróżnia się: nabłonek jednowarstwowy i nabłonek wielowarstwowy. W nabłonkach ilość substancji międzykomórkowej jest bardzo mała (w przeciwieństwie do tkanki łącznej). Komórki ściśle przylegają do leżącej poniżej błony podstawnej. Sąsiednie połączone są specjalnymi złączami – desmosomami (czasem błona komórkowa całkiem zanika i powstaje tzw. syncytium, np. u tasiemców). Często występują także połączenia zamykające oraz komunikacyjne.
trombocyt
ement morfotyczny krwi (krwinka). U ssaków nie jest kompletną komórką, a jedynie oderwanym fragmentem cytoplazmy wyspecjalizowanej komórki szpiku kostnego (megakariocytu). Trombocyty są mniejsze od pozostałych komórkowych składników krwi (około 1-2 μm), pozbawione jądra i niezdolne do poruszania się.
U człowieka mikrolitr (mm³) osocza zawiera 150–400 tys. płytek krwi. Żyją średnio od 8 do 10 dni.
Płytki krwi krążą we krwi i są niezbędne w procesie jej krzepnięcia.
włókno mięśniowe
ogólnie: komórka tkanki mięśniowej.
Ściślej – wydłużony, pojedynczy element strukturalny tkanki mięśniowej. W tkance mięśniowej gładkiej (i w komórkach nabłonkowo-mięśniowych parzydełkowców) jest to pojedyncza komórka jednojądrowa. W mięśniach poprzecznie prążkowanych jest tworem wielojądrowym (syncytium).
wzrost ograniczony
typ wzrostu charakterystyczny dla większości zwierząt i niektórych organów roślinnych (kwiatów, owoców i większości liści), które przestają rosnąć, gdy osiągną określoną wielkość.
wzgórek aksonu
w neuronach “nasadowa” część aksonu, w której powstają potencjały czynnościowe rozprzestrzeniające się po powierzchni błony komórkowej w stronę zakończenia aksonu.
