Systematyka def. Flashcards
Archaeplastida
supergrupa (klad) fotoautotroficznych eukariontów, którą tworzą krasnorosty, zielenice i rośliny lądowe.
Cechy wspólne przedstawicieli Archaeplastida:
osłonkę chloroplastów tworzą dwie błony białkowo-lipidowe (efekt endosymbiozy pierwotnej),
mają celulozową ścianę komórkową (u krasnorostów jest celulozowo-pektynowa),
w chloroplastach występują: chlorofil a + chlorofil b (wyjątkiem są krasnorosty: chlorofil a + chlorofil d),
materiałem zapasowym jest skrobia.
dendrogram
drzewkowato rozgałęziony, graficzny schemat przedstawiający stosunki między taksonami ujęte według przyjętego kryterium.
Rodzaje dendrogramów: fenogramy (nie są pokazywane i analizowane w szkole średniej), filogramy (“klasyczne” drzewa filogenetyczne), kladogramy.
Uwaga: w szkole średniej zamiast filogramy ogólnie mówi się tylko o drzewach filogenetycznych.
drzewo filogenetyczne
drzewkowato rozgałęziony diagram, który przedstawia ewolucyjną historię grupy organizmów.
Jest rodzajem dendrogramu, w którym podstawa (pień) symbolizuje wspólnego przodka taksonów znajdujących się wyżej (czyli bardziej współczesnych i wyżej stojących ewolucyjnie), konary odpowiadają taksonom potomnym. Długość gałęzi, a czasem również kąt pomiędzy nimi, określają tempo zachodzących przemian ewolucyjnych.
holotyp
typ nomenklatoryczny wskazany przez autora nazwy naukowej taksonu. Pojęcie stosowane w taksonomii.
homoplazja
w biologii, występowanie u różnych taksonów podobnych, analogicznych cech powstałych, np. w wyniku konwergencji.
klad
grupa organizmów obejmująca ostatniego wspólnego przodka i wszystkie wywodzące się z niego organizmy (linie) potomne. W ścisłym ujęciu klady rozdzielają się tylko dychotomicznie, tworząc dychotomiczne drzewo pokrewieństw. Diagramy przedstawiające drzewa pokrewieństw konstruowane metodami kladystycznymi nazywane są kladogramami. Ponieważ kladem może być grupa organizmów o dowolnej randze systematycznej, często organizmy należące dodanego kladu nazywa się mianem „grupy”.
kladystyka
dział systematyki, w którym gatunki są klasyfikowane do grup nazywanymi kladami na podstawie wspólnego pochodzenia.
kladogram
rodzaj dendrogramu nieuwzględniający czasu pojawiania się nowych linii ewolucyjnych. Jest efektem analizy kladystycznej. Z punktu widzenia kladystyki czas ukształtowania się poszczególnych cech nie jest istotny, natomiast najważniejsza jest kolejność dychotomicznych rozszczepień (węzły) tworząca wzorzec pokrewieństw.
królestwo
bardzo duża kategoria taksonomiczna. Druga pod względem ważności po domenie.
typ
w systematyce kategoria taksonomiczna niższa niż królestwo, ale powyżej klasy (u roślin) i gromady (u zwierząt).
strunowce
typ zwierząt, które w pewnym okresie swojego rozwoju mają strunę grzbietową leżącą pod cewką nerwową, szpary skrzelowe oraz umięśniony ogon umieszczony w tylnej części ciała za otworem odbytowym.
prokarionty
najstarsze, najmniejsze i najprostsze znane organizmy tworzące grupę Prokaryota. Pierwsze pojawiły się na Ziemi ponad 3,6 mld lat temu.
Cechy ogólne:
zdecydowana większość to jednokomórkowce, jedynie część gatunków tworzy charakterystyczne, dość luźne skupienia komórek;
w komórkach nie ma jądra ani organelli takich, jak u eukariontów*;
funkcjonalnym odpowiednikiem jądra komórkowego jest nukleoid (z genoforem);
w cytozolu występują plazmidy;
zawierają liczne rybosomy (wyłącznie “typu” 70S);
większość wytwarza ścianę komórkową (mureinową);
rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo (głównie przez prosty podział komórki); w optymalnych warunkach bardzo wysokie tempo podziałów;
u bakterii stwierdzono procesy paraseksualne, w których dochodzi do rekombinacji materiału genetycznego (koniugacja, transformacja i transdukcja, czyli tzw. poziomy transfer genów);
wykazują największe zróżnicowanie metabolizmu (część zdolna jest do diazotrofii);
strategie ożywiania się: większość jest heterotroficzna, część to fotoautotrofy albo chemoautotrofy. Dla zainteresowanych: nieliczne są fotoheterotrofami;
oddychanie tlenowe lub beztlenowe;
wytwarzają formy przetrwalne: cysty lub endospory;
najbardziej rozpowszechnione organizmy na Ziemi.
(od greckiego: pros – przed i karyon – orzech, jądro)
Współcześnie do prokariontów zalicza się dwie domeny: bakterie (bakterie właściwe/eubakterie) i archeany (zwane czasem archebakteriami lub archeonami).
rośliny
królestwo, które tworzą fotosyntetyzujące eukarionty o celulozowych ścianach komórkowych. Rośliny zbudowane są z komórek, tworzących u roślin wyżej uorganizowanych tkanki i organy.
lektotyp
okaz lub ilustracja taksonu wskazana jako typ nomenklatoryczny zamiast holotypu. Jest wyznaczany jeśli autor nazwy taksonu nie wskazał holotypu w pierwszej publikacji diagnozy taksonomicznej albo holotyp zaginął lub został zniszczony.
Pojęcie stosowane w taksonomii.
okaz typowy
w systematyce biologicznej pojedynczy okaz wzorcowy dla określonego gatunku. Może nim być okaz zielnikowy (rośliny), a nawet ilustracja czy fotografia. W ujęciu naukowym okaz typowy to nic innego, jak typ nomenklatoryczny gatunku.
ostatni wspólny przodek
ostatni organizm, od którego pochodzą wszystkie organizmy z danej grupy monofiletycznej (kladu).
rodzaj
kategoria taksonomiczna powyżej poziomu gatunku, określana przez pierwsze słowo w binominalnej łacińskiej nazwie gatunkowej.
rząd
kategoria taksonomiczna powyżej poziomu gatunku, określana przez pierwsze słowo w binominalnej łacińskiej nazwie gatunkowej.
takson monotypowy
w systematyce takson obejmujący tylko jeden przyporządkowany takson niższej kategorii, np. rodzina do której należy tylko jeden rodzaj lub rodzaj, do którego należy jeden gatunek.
rodzina
klasyfikacji taksonomicznej kategoria powyżej rodzaju.
takson parafiletyczny
takson obejmujący tylko część potomków ostatniego wspólnego przodka. Istnienie taksonów parafiletycznych wynika po części z niedoskonałości metod stosowanych dotychczas przez taksonomów, a częściowo także z tradycji.
Ważne: taksony parafiletyczne są określane mianem sztucznych (podobnie jak polifiletyczne). Naturalne są tylko taksony monofiletyczne.
Przykłady: protisty (pochodzą od jednego wspólnego przodka, ale nie stanowią całej gałęzi drzewa ewolucyjnego eukariontów), zielenice (nie obejmują roślin lądowych), rośliny dwuliścienne (nie obejmują jednoliściennych), gady (nie obejmują ptaków).
struktury homologiczne
cechy budowy występujące u różnych gatunków, podobne ze względu na wspólne pochodzenie. Przykładem struktur homologicznych są ręka człowieka i skrzydło ptaka.
Cechę występującą u dwóch gatunków uznaje się za homologiczną, jeżeli występowała u ich wspólnego przodka. Dwie cechy nazywamy homologicznymi jeśli odpowiadają różnym etapom tej samej serii przemian.Często mówi się i pisze o narządach/organach homologicznych.
systematyka
dziedzina naukowa (dział) biologii zajmująca się klasyfikowaniem organizmów oraz określaniem związków pokrewieństwa miedzy nimi. Grupuje organizmy w jednostki (taksony) tworzące układ hierarchiczny.
Organizmy są klasyfikowane na podstawie cech morfologicznych, anatomicznych, biochemicznych, embriologicznych i in. oraz sekwencji DNA.
takson
grupa organizmów uznawanych za filogenetycznie spokrewnione, wyróżniających się konkretną cechą różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu. W taksonomii naukowej za podstawową kategorię uznaje się gatunek.
Ważne: taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów (taksony różnej rangi).
Krótko: jednostka systematyki, czyli grupa organizmów mająca wspólne wyróżniające cechy.
taksonomia
dyscyplina naukowa zajmująca się nazywaniem i klasyfikowaniem różnych form życia.
taksony siostrzane
grupy organizmów, które mają bezpośredniego wspólnego przodka i dlatego są najbliżej ze sobą spokrewnione.
wspólna cecha pierwotna
prymitywna cecha, wspólna dla co najmniej dwóch taksonów, która powstała u ich przodka starszego niż ostatni wspólny przodek. Przykłady: występowanie błon płodowych u ptaków i ssaków oraz łusek u krokodyli i jaszczurek.
wspólna cecha zaawansowana
nowa, zaawansowana i unikatowa cecha, która występuje u wszystkich przedstawicieli danej grupy filogenetycznej. Najczęściej na podstawie synapomorfii definiowane są grupy monofiletyczne.
taksonomia fenetyczna
dział taksonomii (systematyki) wykorzystujący mechanizm klasyfikacji oparty na ogólnych cechach organizmów, takich jak wygląd zewnętrzny, anatomia czy rozwój zarodkowy.
Rodzajem taksonomii fenetycznej jest taksonomia numeryczna, która wykorzystuje komputerowe analizy całych zespołów cech do tworzenia taksonów. Odrzuca powiązania ewolucyjne, ponieważ nie jest możliwe pełne ich odtworzenie.
