Voortplanting Flashcards
1
Q
Definieer:
Voortplanting
A
‘n Biologiese proses waartydens ‘n nuwe individu of individue uit ‘n reeds bestaande individu, ontstaan.
Die organisme se gene word dus na die volgende generasie oorgedra.
2
Q
Definieer:
Ongeslagtelike voortplanting
A
- ‘n Mitotiese voortplantingsproses
- Slegs een ouer is betrokke
- Alle nakomelinge het dieselfde genetiese samestelling as die ouer
- Geen gamete is betrokke nie
3
Q
Definieer:
Geslagtelike Voortplanting
A
- ‘n Meïotiese voortplantingsproses
- Twee ouers is betrokke
- Genetiese materiaal van die twee ouers vermeng
- Gamete is wel betrokke
4
Q
Voordele van ongeslagtelike voortplanting
A
- ‘n Groot aantal nakomelinge word onder gustige toestande vinnig en eenvoudig geproduseer
- Energiebesteding is laag aangesien geen paarmaats gevind hoef te word nie en geen gamete geproduseer word nie.
- Die nakomelinge sal goed aanpas in dieselfde omgewingstoestande waarin die ouer aangepas het, aangesien die nakomelinge en die ouer identies is.
5
Q
Nadele van ongeslagtelike voortplanting
A
- Aangesien daar geen genetiese variasie in die nakomelinge is nie, is aanpassing by veranderende omgewingstoestande moeilik
- Alle nakomelinge deel dieselfde swak eienskappe. Indien die stabiele omgewing verander, kan die gevolge dodelik wees en hul kans op oorlewing drasties verminder.
- Sommige metodes van ongeslagtelike voortplanting produseer so baie nakomelinge dat dit tot oorbevolking lei.
- Kompetisie om voedsel en ruimte verhoog merkbaar.
6
Q
Voordele van geslagtelike voortplanting
A
- Nakomelinge toon groter genetiese variasie. Hulle is dus meer aanpasbaar in veranderde omgewings.
- Dit kan lei tot die vorming van nuwe spesies.
- Aangesien die ouers se genetiese materiaal vermeng, word die kanse op oorerwing van ‘n swak eienskap vanaf ‘n ouer, verminder.
7
Q
Nadele van geslagtelike voortplanting
A
- Die proses neem langer as ongeslagtelike voortplanting. Gameetvorming, die bereik van geslagsrypheid en die vind van paarmaats, neem tyd.
- Minder nakomelinge word voortgebring, wat die kans op oorlewing verminder.
- Energiebesteding is hoër as by ongeslagtelike voortplanting, aangesien diere paarmaats moet vind, hofmaak en paar.
- By plante word spesiale voortplantingsorgane, nl. blomme geproduseer.
- Negatiewe mutasies en resessiewe gene kom in die fenotipes van die nageslag te voorskyn.
- Plante benodig agente / tussengangers om stuifmeel en sade te versprei.
8
Q
Definieer:
Vegitatiewe Voortplanting
A
As ‘n gedeelte van ‘n plant, (bv. die stingel, wortel of blaar) afbreek en tot ‘n nuwe plant ontwikkel.
9
Q
Definieer:
Generasiewisseling
A
- Die afwisseling van die getofietgenerasie (wat geslagtelik is en gamete voortbring) met die sporofietgenerasie (wat ongeslagtelik is en spore voortbring)
- Die een generasie gee dus oorsprong aan die ander.
10
Q
Definieer:
Diploïed
A
Die volledige stel genetiese materiaal in ‘n sel
- Bestaan uit 2 stelle chromosome - 1 stel afkomstig van die ovum en die ander stel vanaf die spermsel.
11
Q
Definieer:
Haploïed
A
Die helfte van die volledige stel genetiese materiaal in ‘n sel
- Bestaan uit ‘n enkele stel ongepaarde chromosome - een chromosoom afkomstig van elke homoloë chromosoompaar in die normale diploïede sel.
12
Q
Die proses waartydens 2 gamete versmelt
A
Bevrugting
13
Q
Definieer:
Dubbele bevrugting by angiosperme
A
Elke ontkiemende stuifmeelkorrel gee oorsprong aan 2 manlike gamete:
- Een van die manlike gamete versmelt met die eiersel om ‘n sigoot te vorm. Dit is die begin van die volgende sporofietgenerasie.
- Die ander manlike gameet versmelt met die twee poolkerne in die embriosak om die endosperm (3n) te vorm. Dit dien as voedsel vir die ontwikkelende embrio.
Dubbele bevrugting het plaasgevind, aangesien albei manlike gamete aan die bevrugtingsproses deelgeneem het.
14
Q
Tot wat sal die sigoot ontwikkel?
A
Embrio
15
Q
Tot wat sal die saadknop ontwikkel?
A
Saad
16
Q
Tot wat sal die vrugbeginsel ontwikkel?
A
Vrug
17
Q
Tot wat sal die kiemwortel ontwikkel?
A
Wortelstelsel
18
Q
Tot wat sal die pluimpie ontwikkel?
A
Stingel
19
Q
Definieer:
Metamorfose
A
Die proses waartydens sekere diere van fisiese vorm verander gedurende die verskillende ontwikkelingstadiums in hul lewensiklus.
20
Q
Definieer:
Volledige metamorfose
A
4 stadiums, wat almal verskillend lyk, word in die lewensiklus onderskei nl:
- eier
- larwe
- papie
- volwassene
21
Q
Definieer:
Onvolledige metamorfose
A
3 stadiums word in die lewensiklus onderskei, nl:
- eier
- nimf
- volwassene
Die nimf lyk soos die volwassene, maar is net kleiner en sonder vlerke.
22
Q
Noem 5 insekte wat volledige metamorfose ondergaan
A
- Motte
- Vlieë
- Miere
- Bye
- Kewers
23
Q
Voordele van volledige metamorfose
A
- Die verskillende stadiums benut dikwels verskillende voedselbronne en is dus nie in direkte kompetisie met mekaar nie.
- Geen direkte kompetisie tussen die verskillende stadiums nie. Meer individue van die spesie kan dus gevoed word, wat die dravermoë van die omgewing verhoog.
- Die verskillende stadia beset dikwels verskillende omgewings. Sou omgewingsweerstand toeneem, kan dit voorkom dat die hele bevolking bedreig word.
24
Q
Noem 3 Insekte wat onvolledige metamorfose ondergaan
A
- Sprinkane
- Termiete
- Naaldekokers
25
Voordeel van **onvolledige metamorfose**
Die **kwesbare** larwe- en papie**stadiums ontbreek**
26
**Nadele** van **onvolledige metamorfose**
* Die **nimf** en die **volwassene** deel gewoonlik **dieselfde habitat** en kompeteer om dieselfde voedselbron.
* Die **nimf** besit 'n onrekbare eksoskelet en moet **vervel** om te groei. Direk na vervelling is die insek uiters kwesbaar vir **predasie** en **dehidrasie**.
* Die **verskillende** stadia leef dikwels in **dieselfde omgewing**. Indien omgewingsweerstand verhoog, word die hele bevolking bedreig.
27
Die proses van **bestuiwing**
Bestuiwing is die oordrag van ryp **stuifmeel** vanaf 'n **helmknop** na 'n vatbare **stempel**, sodat **bevrugting** kan plaasvind.
28
Maniere waarop **stuifmeel oorgedra** word
* **Bestuiwers**
* **Wind**
29
Noem die **2 Hoofsaaklike maniere** van **bestuiwing**
**_Kruisbestuiwing_**
* Die oordrag van ryp stuifmeel vanaf 'n helmknop van een blom na die vatbare stempel van 'n blom op 'n **ander plant.**
**_Selfbestuiwing_**
* Dit is die oordrag van ryp stuifmeel vanaf 'n helmknop na 'n vatbare stempel op **dieselfde plant**.
30
# Definieer:
**Bestuiwer**
'n **Organisme** wat ryp **stuifmeel oordra** vanaf 'n helmknop na 'n vatbare stempel sodat bevrugting kan plaasvind.
31
Noem 3 voorbeelde van **bestuiwers**
1. **Voël**
2. **Vlermuis**
3. **Skoenlapper**
4. **Bye**
32
Watter **2 prosesse** moet plaasvind vir 'n **sigoot** en embrio om te kan **ontwikkel**?
1. **Bestuiwing**
2. **Bevrugting**
33
Die **3 dele** waaruit 'n **saad** bestaan
1. **Embrio**
2. **Endosperm** / reserwevoedsel
3. **Saadhuid**
34
**4 redes** waarom **saad belangrik** is
1. **Sade** is aangepas om **versprei** te word. **Verspreiding** van spesies en **vermindering van kompetisie** word so bewerkstellig.
2. Sade stoor **reserwevoedsel** in die **endosperm** vir die vroeë ontwikkeling van die embrio. Reserwevoedsel maak dit moontlik dat sade tydens strawwe weersomstandighede kan oorleef, deur dormant te bly.
3. Die harde **weerstandbiedende saadhuid** wat die saad omsluit, **beskerm** die embrio teen ongunstige toestande.
4. Die **saadlobbe** van die embrio verskaf na ontkieming **voedsel** aan die jong ontwikkelende saailing.
35
# Definieer:
**Saadbank**
'n **Fasiliteit** waar **sade** van verskeie voedselgewasse en plante in die natuur **gestoor** word, om te poog om **biodiversiteit** te **handhaaf**.
36
2 Hoofoorsake van **plantbedreiging**
1. **Habitatsvernietiging**
2. **Klimaatsverandering**
37
Waarom word die saad van plante wat gekweek is om slegs **een gewenste eienskap** te vertoon, dikwels in saadbanke gestoor?
'n Gewas wat gekweek is, met slegs een variasie, kan hoogs **kwesbaar** wees.
'n Nuwe siekte, wat deur evolusie ontstaan het, kan hierdie gewas aanval en tot **grootskaalse vernietiging** lei.
Indien sade van hierdie gewas in 'n saadbank gestoor word, sal dié bepaalde **variëteit nie uitsterf nie**.
38
Waarom is dit nodig om saad wat gestoor is, na 'n sekere **tydperk** weer te plant en die **sade te oes**?
In saadbanke word die sade in droeë, koue omstandighede gestoor.
Aangesien die **DNA van sade na 'n tyd afbreek,** moet die sade na 'n sekere periode geplant word sodat vars sade geoes kan word vir 'n volgende tydperk van langtermyn storing.
39
**4 Gebruike** vir sade wat in **saadbanke** gestoor is.
Kan gebruik word om:
1. Bedreigde of uitgestorwe **plante** te **hervestig**
2. **Habitatte** wat vernietig of beskadig is, te **herstel**
3. Plante wat oorbenut word, te kweek
4. **Nuwe hibriede** wat meer gehard en weerstandig teen siektes is, te **kweek**
40
# Definieer:
**Voortplantingstrategie**
Dit is die **manier** hoe 'n spesie vir sy **energiebesteding begroot** om sodoende **lewensvatbare nakomelinge** voort te bring.
41
Waarom is dit **nodig** dat diere **voortplantingstrategieë** gebruik?
Hulle gebruik dit om hul **voortplantingsukses** in verskillende omgewings te **verhoog**.
42
Waaraan word **voortplantingsukses** by diere gemeet?
Dit word gemeet aan die **aantal lewensvatbare nakomelinge** wat 'n individu voortbring.
43
# Definieer:
**Hofmakery**
Dit is die **gedragspatrone** van **manlike en vroulike diere** wat paring en uiteindelik **voortplanting** tot gevolg het.
44
Wat is die **doel van hofmakery**?
* Dit verseker dat **beide geslagte gereed is vir paring**
* Dit help om **paarmaats** van dieselfde spesie te **identifiseer** *en voorkom só vrugtelose paring tussen verskillende spesies.*
* Dit help om 'n **geskikte paarmaat** te kies. *Wyfies kies dikwels die groter, sterker mannetjies met die meer aantreklike fisiese kenmerke, wat moontlik meer en gesonder nakomelinge tot gevolg sal hê.*
45
# Definieer:
**Bevrugting**
Die **versmelting** van 'n **haploïede manlike gameet** met 'n haploïede **vroulike gameet** om 'n **diploïede sigoot** te vorm.
46
**2 Bevrugtingstrategieë** wat onderskei word.
**Uitwendige & inwendige** bevrugting.
47
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting t.o.v. die **plek van bevrugting**
* **Uitwendige** bevrugting vind **buite** die wyfie se liggaam plaas
* **Inwendige** bevrugting vind **binne** die wyfie se liggaam plaas
48
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting m.b.t. **voorbeelde van diere**
* **Uitwendige** bevrugting word meestal by visse en amfibieë, wat in **akwatiese habitatte** leef, aangetref.
* **Inwendige** bevrugting word meestal by insekte en **terrestriële** vertebrate aangetref.
49
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting t.o.v. waar **spermselle vrygestel word**
**_Uitwendige bevrugting:_** Gamete word in die **water vrygestel** waar bevrugting plaasvind. Die water voorkom dat die gamete uitdroog.
**_Inwendige bevrugting:_** Die spermselle word in 'n **vloeistofmedium**, **direk in die wyfie se liggaam** vrygestel. Die spermselle swem na die eierselle om dit te bevrug.
50
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting t.o.v. die **aantal gamete wat geproduseer** word
**_Uitwendige bevrugting_**: **Groot hoeveelhede gamete** word geproduseer en vrygestel, *om die moontlikheid dat 'n spermsel 'n eiersel sal bevrug, te vergroot.*
**_Inwendige bevrugting_**: **Minder gamete** word geproduseer, *aangesien die moontlikheid van bevrugting baie groter is.*
51
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting m.b.t. **energiebesteding tydens produsering** van gamete
**_Uitwendige bevrugting_**: 'n **Groot hoeveelheid** energie bestee om die groot aantal gamete te produseer. *Dit is nodig om bevrugting te verseker aangesien 'n groot aantal eier- en spermselle verlore gaan.*
**_Inwendige bevrugting_**: **Minder energie** word bestee om die kleiner aantal gamete wat nodig is om bevrugting te verseker, te produseer. *Minder gamete, veral eierselle, gaan verlore, omdat dit nie buite die liggaam vrygestel word nie.*
52
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting m.b.t. die **aantal nakomelinge wat voortgebring** word
_**Uitwendige** bevrugting:_ **Baie nakomelinge** word voortgebring, *aangesien daar so baie gamete vrygestel word.*
_**Inwendige** bevrugting:_ **Veel minder nakomelinge** voortgebring, *aangesien minder gamete (veral eierselle) vrygestel word.*
53
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting m.b.t. die **oorlewingskans** van nakomelinge
_**Uitwendige** bevrugting:_ Nakomelinge het 'n **kleiner kans** op oorlewing, *a.g.v. omgewingsgevare, soos predatore.*
_**Inwendige** bevrugting:_ **Groter kans** op oorlewing (nakomelinge):
* *By reptiele en voëls word die ontwikkelende embrio deur 'n dop omsluit, wat dit beskerm wanneer dit die wyfie se liggaam verlaat.*
* *By soogdiere, waar die bevrugte eiersel binne die wyfie se liggaam bly en ontwikkel, word dit deur die plasenta beskerm en gevoed.*
54
Onderskei tussen uitwendige en inwendige bevrugting m.b.t. **samewerkende gedrag** tussen manlike en vroulike individue:
_**Uitwendige** bevrugting_: **Baie min** samewerkende gedrag tussen die manlike en vroulike individue word vereis.
_**Inwendige** bevrugting:_ 'n **Groot mate** van samewerkende gedrag word vereis.
55
Die rol van **spesifieke paringsgedrag**
Verseker dat die **eierselle en spermselle** op **dieselfde tyd en plek vrygestel** word *om die moontlikheid van bevrugting te verhoog.*
56
# Definieer:
**Feromone**
**Chemiese stowwe** wat vrygestel word:
* Dien as **seine** om **paarmaats**, meestal die mannetjies, aan te **trek**.
57
Wat word deur die **voortplantingstrategie** (ovipaar, vivipaar, ovovivipaar)** **bepaal?
_Dit dui aan:_
* **Waar** die embrio's **ontwikkel**
* **Hoe** die embrio's **voedsel ontvang**.
58
# Definieer:
**Ovi**paar
* **Uitwendige bevrugting** vind plaas
* Die embrio ontwikkel **binne 'n eier,** **buite** die wyfie se **liggaam**, *vandaar die term eierlêend.*
59
# Definieer:
**Ovovivi**paar
* **Uitwendige bevrugting** vind plaas
* Die bevrugte eierselle bly **binne** die wyfie se **liggaam** (in die **oviduk**) totdat dit **volledig ontwikkel** is.
*Sodra die eier gereed is om uit te broei, word dit gelê. Kort daarna breek die kleintjie deur die sagte vlies wat dit omring, vandaar die term eierlewendbarend.*
60
# Definieer:
**Vivi**paar
* **Inwendige bevrugting** vind plaas.
* Die bevrugte eierselle besit **geen dop nie** en die embrio ontwikkel **binne** die wyfie se **uterus** *en kleintjies word lewend gebore, vandaar die term lewendbarend.*
61
**Onderskei** tussen **akwatiese en terestriële ovipare** diere t.o.v. die **beskerming van die ontwikkelende embrio**
**_Akwatiese_** _diere_: Die ontwikkelende embrio word omring en beskerm deur 'n **jellieagtige laag**.
_**Terrestriële** diere_: Die ontwikkelende embrio word omring deur 'n **dop** *wat die embrio teen uitdroging beskerm.*
62
Onderskei tussen akwatiese en terestriële ovipare diere t.o.v. die **aantal gamete wat geproduseer word** en die gepaardgaande energiebesteding
_**Akwatiese** diere_: **Groot getalle gamete** (eierselle en spermselle) word geproduseer, *wat baie energie vereis.*
_**Terrestriële** diere_: Veel **minder eierselle** geproduseer *wat baie minder energie vereis.*
63
Onderskei tussen akwatiese en terestriële ovipare diere t.o.v. die **hoeveelheid dooier** in die eier en die gepaardgaande energiebesteding.
_**Akwatiese** diere_: Eiers met **baie min** dooier word geproduseer, *wat min energie vereis*.
_**Terrestriële** diere_: Eiers met 'n **groot hoeveelheid** dooier word geproduseer, *wat baie energie vereis*.
64
Terrestriële diergroepe wat **ovovivipaar** is
* **Voëls**
* Sommige **reptiele**
* Primitiewe **soogdiere**, *bv. die eendbekdier en stekelmiervreter*
65
Hoe verskil die **voeding** van die **ontwikkelende embrio** by diere wat ovovivipaar is, van dié wat vivipaar is?
_**Ovovivipare** diere**:**_ Die ontwikkelende embrio ontvang **voedsel vanaf die groot hoeveelheid dooier** wat geproduseer word.
_**Vivipare** diere**:**_ Die ontwikkelende embrio ontvang **voedingstowwe deur die plasenta**, *wat met die moeder se liggaam in verbinding is.*
66
Vroeë reptiele het deur evolusie amniotiese eiers ontwikkel.
Waarom was dit vir hulle nodig om **amniotiese eiers te ontwikkel** teenoor die eiers van visse en amfibieë wat bloot deur 'n jellielaag omring is?
Hulle was die **eerste werweldiere** wat deur evolusie **land**habitatte begin bewoon het.
Hulle moes dus **eiers ontwikkel** wat op **land kon oorleef** teenoor die eiers van visse en amfibieë wat deur water ondersteun is.
67
Verduidelik hoe 'n **amniotiese eier ontwikkel** en die ontwikkelende embrio **ondersteun en beskerm**.
Ontwikkel na inwendige bevrugting **ekstra-embrioniese membrane** wat met vloeistof gevul is.
Die amniotiese eier **voorkom** dat die embrio binne die eier **uitdroog** en **verskaf voedingstowwe**, **water en suurstof** aan die embrio, terwyl afvalstowwe verwyder / gestoor word.
68
**Ekstra-embrioniese** membrane
Dit is die membrane wat **buite die embrio** aangetref word.
69
Funksies van die **amniotiese dooiersak**
Dit is met **energieryke dooier gevul** en dien as **voedsel** vir die **ontwikkelende embrio's** van reptiele en voëls.
70
Funksies van die **amniotiese albumienlaag**
Dit is die laag wat **tussen die chorion en die dop** aangetref word en dien as **reserwevoedsel** (proteïene en water).
71
Funksies van die **amniotiese eierdop**
Die dop is **poreus** om **gaswisseling** toe te laat.
Dit **beskerm** ook die ontwikkelende embrio en **voorkom uitdroging**.
72
Wat word beskryf deur die **ontwikkelingstrategieë prekosiaal** en **altrisieel**?
Dit beskryf die **mate van ontwikkeling** van die embrio wanneer dit **uitbroei** of **gebore** word.
73
# Definieer:
**Prekosiale** ontwikkeling
Prekosiaal verwys na spesies waar die kleintjies wat gebore of uitgebroei word, **feitlik volledig ontwikkel** is en onmiddellik beweeglik is.
* ***Min nakomelinge** word voortgebring aangesien elkeen tot 'n relatief gevorderde stadium moet ontwikkel voordat dit uitbroei of gebore word.*
* *By hierdie diere word die meeste energie bestee aan voorgeboortelike ontwikkeling. Nadat kleintjies uitgebroei of gebore is, is die **wyfies redelik onbetrokke**.*
74
# Definieer:
**Altrisiële** ontwikkeling
Die kleintjies is **nie volledig ontwikkel** as hul uitgebroei of gebore word nie, *en kan nie onmiddelik kan rondbeweeg nie.*
75
Onderskei tussen altrisiële en prekosiale ontwikkeling t.o.v. die **aantal nakomelinge** wat voortgebring word
Met **altrisiële** ontwikkeling word **meer nakomelinge** voortgebring *en kleintjies word op 'n vroeë stadium uitgebroei of gebore.*
76
Onderskei tussen altrisiële en prekosiale ontwikkeling t.o.v. die energiebesteding aan **voor- en nageboortelike ontwikkeling**
Met altrisiële spesies word die **meeste energie** word bestee aan **nageboortelike** ontwikkeling.
Die **ouers** is **lank **na die geboorte **betrokke** by die voeding van die kleintjies asook die beskerming teen predatore.
77
Vergelyk **altrisiële** en **prekosiale diere** se kleintjies se **oorlewingskans** tot voortplantingsouderdom.
**Prekosiale diere** se kleintjies het 'n groot kans om tot voortplantingsouderdom te oorleef aangesien hulle al op 'n **vroeë ouderdom selfstandig is** en na hulself kan omsien.
'n **Groot aantal** kleintjies van **altrisiële diere** sal oorleef tot voortplantingsouderdom aangesien:
* 'n groot mate van **ouersorg** voorkom
* hul neste/lêplekke dikwels beskut is teen predatore *en hul dit eers verlaat wanneer hul na hulself kan omsien en hulself kan beskerm.*
78
# Definieer:
**Ouersorg**
'n Gedragspatroon waar die ouer **tyd en energie bestee** aan die **voeding en beskerming** van sy/haar nakomelinge.
79
Bespreek die **energie-inset** wat met **ouersorg** gepaardgaan.
By diere waar die ouers se **hoogste** energie-inset **voorgeboortelik** is, is daar gewoonlik geen of **baie min nageboortelike** ouersorg.
By diere waar die ouers se energie-inset **voorgeboortelik minder** is, is die **nageboortelike** ouersorg **baie meer** intens en vereis baie meer energie.
80
Noem **5 voorbeelde** van **ouersorg**
1. **Bewaking** van eiers
2. **Uitbroei** van eiers
3. **Warm** hou van kleintjies
4. **Voeding** van kleintjies
5. **Beskerming** teen predatore
81
By watter een van die werweldiergroepe kom die **minste ouersorg** voor?
**Visse**
82
By watter een van die werweldiergroepe kom die **meeste ouersorg** voor?
**Soogdiere**
83
Van watter **biologiese belangrikheid** is **meiose**?
Gedurende meiose word die **diploïede chromosoomgetal** na die **haploïede chromosoomgetal** halveer *om te verseker dat die sigoot weer die diploïede chromosoomgetal het, en nie 'n verdubbelde getal nie.*
84
Die spesifieke proses wanneer **spermselle gevorm** word?
**Spermatogenese**
85
Die spesifieke **prosesse** waartydens **eierselle gevorm** word?
**Oögenese**
